1878–1912 YILLARI ARASINDA MANASTIR VİLAYETİ'NDE OKULLAŞMA VE OKULLAŞMANIN MİLLİYETÇİLİK ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Yıl 2013, Cilt: 2 Sayı: 1, 353 - 423, 29.08.2013

Uğur Özcan

Öz

Özet
Son dönem Osmanlı Devleti'nde, sahip olduğu zengin sosyo-kültürel dokusuyla ön plana çıkan Manastır Vilayeti, XIX yüzyıl sonları ve XX. yüzyıl başlarında okullaşmanın en yoğun şekilde görüldüğü yerler arasındadır. Vilayet bu özelliğiyle Balkan devletlerinin şekillenmesine ve kurucu kadrolarının yetişmesine katkı sağlamıştır. Manastır'da o dönemde açılan okullar arasında Osmanlıcılık ve Türkçülük fikrinin belirgin hale geldiği okullar olduğu gibi, Rum, Bulgar, Sırp, Ulah, Arnavut mektepleri gibi farklı milletlerin okulları da vardı. Eğitim seviyesinin yükselmesinde ve okuryazar oranının artmasında son derece etkili olan bu kurumlar, Manastır'da aydın bir zümrenin yetişmesini sağlamıştı. Binaenaleyh modernleşme yolunda iyi niyetle izin verilen bu okullaşma girişimleri beklenmedik şekilde milli bilincin kökleşmesinin önünü açmıştır. Çatışma ortamının bir aracı ve sembolü olarak kullanılan okullar, Balkanlarda “millet inşası” sürecinde Avrupalı Devletlerin Osmanlı Devleti aleyhine kullandığı önemli bir argüman haline gelmiştir. Bu çalışmada Manastır'da XIX. yüzyılın son çeyreğinde ve XX. yüzyıl başında meydana gelen okullaşmayı ve bu okullardaki Osmanlıcılık, Türkçülük, Slavcılık, Bulgarcılık ve Helencilik akımlarının bölgedeki zihniyet şekillenmesindeki etkileri, arşiv belgeleri ve istatiksel verilerle ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Makedonya, Manastır Vilayeti, Osmanlı Devleti, II.
Abdülhamid, Eğitim, Okullaşma. 

 

Abstract
Schooling in Manastir (Bitola) Vilayet between 1878 – 1912 and Influence of
Schooling on Nationalism
Manastır (Bitola) is among the places where schooling was practiced the most
intensively at the end of XIXth century, and in the beginning of the XXth Century. Thanks
to this feature, the province contributed to the structuring of the Balkan states, and to
the upbringing of their founding elites. Not only the schools in which Ottomanism and
Turkism flourished, but also the schools from various nations, were opened in Bitola
during the aforesaid period. These institutions, having acted quite influential on the
increase in the level of education and the rate of literacy, caused the upbringing of a
circle of intellectuals in Bitola. In consequence of such schooling initiatives, having
been allowed in good faith in parallel with the intent of modernization, the way for
rooting of the national consciousness was unexpectedly paved. These schools, having
been made use of as the instruments and symbols of the environment of conflict,
became one of the prominent arguments being put forth by the European States against
the Ottoman State during the process of “nation-building” in the Balkans. It will be
intended herein to manifest the schooling occurred in Bitola in the last quarter of the
XIXh Century, and in the beginning of the XXth Century, the effects of the Ottomanism,
Turkism, Slavism, Bulgarism, and Hellenism movements flourishing in these schools
on the formation of the mentalities in the region by way of resorting to the related
archival documents and statistical data.

Keywords: Macedonia, Manastir (Bitola) Vilayet, Ottoman State, Abdül Hamid II,
Education, Nationalism, Schooling.

Anahtar Kelimeler

Makedonya, Manastır Vilâyeti, Osmanlı Devleti, II. Abdülhamid, Eğitim, Okullaşma

Kaynakça

• a. Arşiv Vesikaları ve Yayınlanmış Belgeler BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), • A.MKT. MHM. 498/13; • A.MTZ.(04), 121/103, 122/25; • BEO, 3176/238163, 119/8904, 1997/149737, 22/1613, 2969/222634, 316/23661, 323/24203, 384/28797, 3982/298642, 4114/308500, 819/61392, 866/64883, 870/65247, 953/71414, 972/72842; • DH. MKT, 644/27, 1308/11, 2814/10; • DH. MUİ, 94/-1/40, 101/62; • İ.HUS, 50/1314/C-44; • İ.MF, 3/1313/Ra-3;
• • MF.MKT, 304/41, 1047/72, 1091/64, 115/147, 1174/76, 218/35, 334/29, 441/19, 477/50, 825/85; • MV, 34/24, 85/51, 72/65; • TFR.I.SL, 180/17923; • TFR.I.MKM, 3/291; • TFR.I.MN, 120/11922, 58/5708; • TFR.I.UM, 6/587; • Y.MTV, 201/37, 268/68, 280/65; • Y.PRK.TKM, 22/16.
• • Salnâme-i Vilâyet-i Manastır, 1. defa, 1304-1305 (1888).
• • Osmanlı Yönetiminde Makedonya, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ve Makedonya Cumhuriyeti Devlet Arşivi, İstanbul 2005. b. Kitaplar ve Makaleler
• • ADANIR, Fikret, Makedonya Sorunu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, (çev: İhsan Catay), İstanbul 1996.
• • AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Ankara 1989.
• • ALKAN, Ahmet Turan, II. Meşrutiyet Döneminde Ordu ve Siyaset, Ufuk Kitapları, Ankara 2001.
• • ALKAN, Mehmet Ö., Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri 1839–1924, Tarihi İstatistikler Dizisi Cilt 6, Türkiye İstatistik Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• • ANASTASOVSKI, Nick, “Contestations Over Macedonian Identity 1870–1912”, Unpublished PhD Thesis Victoria University School of Social Sciences, Melbourne, Victoria 2005.
• • ANDERSON, Benedict, Hayali Cemaatler Milliyetçiliğin Yayılması ve Kökenleri, Metis Yayınları, (çev: İskender Savaşır), İstanbul 1995. • ARSLAN, Ali, “Makedonya’da Rum-Ulah Çatışması” İ.Ü. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, s. 4, İstanbul 2003, s. 1-25.
• • BAYTAL, Yaşar, “Tanzimat ve II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Politikaları” OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), s. 11, Ankara 2000, s.23
• • BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkilâbı Tarihi, c. I, Kısım I, TTK, Ankara 1991.
• • ÇAYIRLI, Necati, “Osmanlı İdaresinde Manastır (Bitola)”, Türk Kültürü, s. 458, Ankara 2001, s. 371-376.
• • DURHAM, M. Edith, Twenty Years of Balkan Tangle, George Allen & Unwin Ltd., London 1920.
• • EHRLICH, Mark Avrum (Ed), Encyclopedia of The Jewish Diaspora: Origins, Experiences, and Culture, vol. 3, Abc-clio 2009. • ERGİN, O. Nuri, Türkiye’de Maarif Tarihi, İstanbul 1977.
• • ERGÜN, Mustafa, II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri, 1908–1914, Ocak Yayınları Ankara 1996.
• • GOUNARIS, Basil C., “From Peasants into Urbanites, from Village into Nation: Ottoman Monastir in the Early Twentieth Century” European History Quarterly Vol. 31(1), SAGE Publications, London 2001, s. 43–63.
• • HAMZA, Yusuf, “II. Abdülhamid ve Makedonya Meselesi”, Sultan II. Abdülhamid Dönemi Paneli II, Bilge Yayıncılık, İstanbul 2000, s. 82-114.
• • HANİOĞLU, M. Şükrü, Atatürk: An Intellectual Biography, Princeton University Press, Princeton 2011.
• • HAYTA, Necdet, “Salnamelere Göre Atatürk’ün Askerî İdâdîde Öğrenim Gördüğü Yıllarda Manastır Vilâyeti”, Atatürk ve Manastır (Bitola i Kemal Atatürk) Sempozyumu Bildirileri, (Manastır (Bitola), 12-13 Ekim 1998), Ankara 1999, s. 139-144.
• • İBRAHİMİ (İbrahimgil), Mehmet Z., “Manastır’da Osmanlı Dönemi Türk Eğitim Yapıları ve Atatürk’ün Okuduğu Askeri İdadî”, Atatürk ve Manastır Sempozyumu-Bitola i Kemal Atatürk, Ankara 1999, s. 109–123.
• • İDRİZİ, Murtezen, XIV. ve XV. Yüzyıllarda Manastır (Bitola), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2008.
• • JELAVİCH, Barbara. Balkan Tarihi, C. 1, Küre Yayınları, (çev: Haşim Koç-Gülçin Koç), İstanbul 2009.
• • KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi (Birinci Meşrutiyet ve İstibdad Devirleri), c. VIII, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1995.
• • KOCATÜRK, Utkan. Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara 19 • KODAMAN, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, TTK, Ankara 1999, s.164
• • KUTLU, Sacit, Milliyetçilik ve Emperyalizm Yüzyılında Balkanlar ve Osmanlı Devleti, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 200 • NURDOĞAN, Arzu M., “Bulgarların Osmanlı İmparatorluğu’ndan Ayrılma Sürecinde Kosova’daki Eğitim Faaliyetleri”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri (Educational Sciences: Theory & Practice) 11(3) Yaz, Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri 2011, s. 1479-1498.
• • ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları, İstanbul 2011.
• • ÖZÇELİK, Ayfer, Kimliğini Arayan Meşrutiyet, İlgi Kültür Sanat, İstanbul 2006.
• • ÖZÇELİK, Selahittin, Balkanlarda Kimlik Arayışı ve Bir Bulgar Terör Örgütünün Anatomisi, İlgi Yayınları, İstanbul 2006.
• • PAMUKÇU, Ekrem, “Atatürk’ün Fikri Gelişiminde Manastır’ın Rolü” Sosyal Bilgiler, http://www.sosyalbilgiler.biz/forum/b199/ataturk’unfikri-gelisiminde-manastir’in-rolu/?wap2, e.t. 9.6.2013
• • PRİFTİ, Kristaq, “Manastır”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003, c. XXVII, s. 563.
• • SAATÇİ, Meltem Begüm, Makedonya Sorunu (1903-1913), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Antalya 2004.
• • SELÇUK, Mustafa, İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi (1900-1933), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2012.
• • ŞİMŞEK, Ahmet-Fatih YAZICI, “Türkiye’de Tarih Öğretiminin Dünü Bugün”, TYB Akademi, Yıl:3, Sayı 8, Mayıs 2013, s. 9-32.
• • TAŞ, Sait, “Atatürk’ün Düşünce Yapısına Etki Eden Unsurlar (Öğretmenleri/Okudukları)”, SDU International Technologic Sciences, Vol. 2, No 2, June 2010, s. 72-84
• • TEKELİ, İlhan, Selim İLKİN, Osmanlı İmparatorluğunda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, TTK, Ankara 19 • TOKAY, Ahsene Gül, “Macedonian Reforms And Muslim Opposition During The Hamidian Era: 1878–1908” Islam and Christian–Muslim Relations, Vol. 14, No. 1, Carfax Publishing, 2003, s.51-65.
• • TÜRSAN, Nurettin, Yunan Sorunu, Ankara1987.
• • URSINUS, M. “Manastır”, El2 (İng), Vol. VI, s. 371-372. • ÜNLÜ, Mucize, “II. Abdülhamid Döneminde Ulahlar” Perspectives on Ottoman Studies, Papers from the 18th Symposium of the International Committee of Pre-Ottoman and Ottoman Studies (CIEPO), Eds: Ekrem Causevic, Nenad Moacanin, Vjeran Kursar, Lit Verlag, Berlin 2010, s. 229-244.
• • Wikipedia, The Free Encyclopedia, “Bitola”, http://en.wikipedia.org/ wiki/Bitola, e.t. 12.10.2012.