VAN’DA AMERİKAN BOARD MİSYONERLERİNİN FAALİYETLERİ VE VAN AMERİKAN HASTANESİ

Yıl 2013, Cilt: 2 Sayı: 2, 169 - 204, 27.08.2014

Abidin Temizer

Öz

XIX. yüzyılın başından itibaren Osmanlı coğrafyasında faaliyet gösteren Amerikan Board misyonerleri Van’da sağlık ve eğitim gibi birçok alanda faaliyet gösterdiler. Misyonerlerin Van’ı faaliyet bölgesi olarak tercih etmelerinin sebebi burada yaşayan Ermeni nüfusun yoğunluğudur. Bu bağlamda Ermenilerin yaşadığı Acem Haço Mahallesi misyoner kurumlarının neredeyse tamamının kurulduğu yerdir. Bu çalışmada Amerikan Board misyonerlerinin Van’daki faaliyetleri ve bu faaliyetlerden biri olan Van Amerikan Hastanesi üzerinde durulacaktır.

Abstract
The Activities of the American Board in Van and Van American Hospital
Since the early XIXth century missionaries of the American Board had done in the fields of healty and education in the Ottoman Empire. One of the region of these actvities was Van. The reason of choosing Van was that the Armenian population which was intensive in this area. In this contex Acem Haco Mahallesi was the location where nearly all of the missionary institutions were established. In this paper focus on the activities of American Board in Van and Van American Hospital.

Anahtar Kelimeler

Van Amerikan Hastanesi, Amerikan Board, Misyoner, Van, Osmanlı Devleti, Ermeni.

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri (Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)) n A. MKT. MHM BEO n DH. TMIK.M, DH.EUM 5. Şb. DH.MKT n HR. MKT n HR. SYS n MF-MGM Y. PRK. BŞK n Y. PRK. DH
• Kitaplar ve Makaleler
• AÇIKSES, Erdal, “Van ve Çevresinde Yabancı Devletlerin Faaliyetleri ve Beklentileri”, Yakın Tarihimizde Van Uluslararası Sempozyumu, YüzüncüYıl Üniversitesi Yayınları, Ankara 1990, s.177-188.
• AKÇORA, Ergünöz, Van ve Çevresinde Ermeni İsyanları (1896- 1916), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1994.
• ALAN, Gülbadi, “Amerikan Board Okullarında Yürütülen Misyonerlik Faaliyetleri”, Journal of Islamic Research, vol. XX/4, 2007, s.464-475. n
• BABACAN, Hasan, Tehcir mi? Soykırım mı?, Altınpost Yayınları, Ankara 2012.
• BARTON, James L.,Amerikan Misyonerler Heyeti Sekreterinin Anıları: Türkiye’de Gündoğumu, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2010. n
• BLISS, Edwin M., Turkey and the Armenian Atrocities, M. J. Coghlan, CEVİZLİLER, Erkan-Nilüfer Cevizliler, “Van Vilayetinde Amerikan Misyonerlerine Ait Kurumlar”, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, s. 9, Erzurum 2004, s. 169-180.
• CHIHA, Nedjib H., “Osmanlı Devleti’nde Gayrimenkul Mülkiyeti Ba- kımından Yabancıların Hukuki Durumu”, (çev: Halil Cin), Ankara Üni- versitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (AÜHFD), c. XXIV, Ankara 1967, s. 247-274.
• DALYAN, Gökhan Murat, “19. Yüzyılda Osmanlı-İran Sınır Bölgelerin- de Misyoner Doktorları ve Tedavileri”, I. Uluslararası Türk Tıp Tarihi Kongresi, 10. Ulusal Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, c. II, Konya 2008, s. 1755-1760.
• DALYAN, Gökhan Murat, XIX. Yüzyılda Amerikalı Misyonerlerin Hakkâri Günlüğü (1830-1870), Öncü Kitap, Ankara 2012.
• DALYAN, Gökhan Murat, “Amerikan Misyonerliğinde Kadın ve Kadının Rolü (Ortadoğu Örneği)”, Turkish Studies, vol. VI/2, Spring 2011, s. 341-358.
• DİNGEÇ, Emine, “Amerikan Misyoner Okullarının Ermeni Ayrılıkçı Hareketindeki Yeri”, Hoşgörüden Yol Ayırımına Ermeniler, (yay. haz. M. Metin Hülagu, Şakir Batmaz, Gülbadi Alan), c. II, Erciyes Üniversi- tesi Yayınlar, Kayseri 2009, s. 29-50. n
• ERDOĞAN, Dilşen İnce, “Osmanlı Devleti’nde Amerikalı Misyoner- ler ve Van Ermeni İsyanı (1896)”, Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir 2007.
• ERDOĞAN, Dilşen İnce, “Türk-Ermeni İlişkileri Açısından Amerikan Misyoner Faaliyetlerinin Kısa Bir Değerlendirmesi”, Türk Silahlı Kuv- vetleri Dergisi, s. 387, Ocak 2006, s. 45-55. n
• HAMLIN, Cyrus, My Life and Times, The Pilgrim Press, Boston 1863. KILIÇ, Remzi, “Osmanlı Devleti’nde Amerikan Misyonerlerinin Er- meni Okullarında Ermeni Milliyetçiliğine Etkileri”, Hoşgörüden Yol Ayırımına Ermeniler, (yay. haz. M. Metin Hülagu, Şakir Batmaz, Gül- badi Alan), c. IV, Erciyes Üniversitesi Yayınlar, Kayseri 2009, s.61-80.
• KIESER Hans Lukas, Iskalanmış Barış, Doğu Vilayetlerinde Misyo- nerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
• KNAPP, Grace Higley, The Mission at Van, in Turkey in War Time, Privately Printed, 1916.
• KNAPP, Grace H., The Tragedy of Bitlis, Fleming H. Revell Company, New York 1919.
• KOCABAŞOĞLU, Uygur, Anadolu’daki Amerika, Kendi Belgeleri- yle 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları, İmge Kitabevi, Ankara 2000.
• LYBYER, Albert Howe, America’s Missionary Record in Turkey: Current History Mag., February, 1924.
• LYNCH, Harry Finnis Blosse, Armenia, Travels and Studies, vol. II, Longmans, Green and Co. Newyork and Bombay 1901. n
• ORTAYLI, İlber, “Osmanlı İmparatorluğunda Amerikan Okulları Üzerine Bazı Gözlemler”, TODAİE Dergisi, c. XIV/3, Ankara 1982, s. 87-96.
• ÖKSÜZ, Melek, “Osmanlı Topraklarında Hukuki Statü Arayışı ve Varlık Mücadelesinde Amerikan Kurumları”, History Studies, vol. II/1, 2010, s. 147-187.
• ÖNEY, Celal, “II. Abdülhamid Döneminde Anadoluıda Meydana Gelen Ermeni İsyanlarında Amerikan Misyoner Okullarının Rolü”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir 2010. n
• ÖNTUĞ, Mustafa Murat, “Ermeni Mektebleri ve Ulusal Kimlik Oluşumu”,Hoşgörüden Yol Ayırımına Ermeniler, (yay. haz. M. Metin Hülagu, Şakir Batmaz, Gülbadi Alan), c. III, Erciyes Üniversitesi Yayın- lar, Kayseri 2009, s. 263-288. n
• ÖZDEMİR, Emin, “Osmanlı Devletiınde Sağlık Alanında Yapılan Misyonerlik Faaliyetlerine Bir Örnek: Amerikan Boardıun Konya Tıbbî Misyonu”, History Studies, vol V/1, January 2013, s. 311-323.
• ÖZDEMİR, Hikmet, Salgın Hastalıklardan Ölümler, Türk Tarih Kuru- mu Yayınları, Ankara 2005.
• ÖZTÜRK, Ayhan, “Amerikan Board’un Kuruluşu, Teşkilatlanması ve Osmanlı Devletinde Kurduğu Misyonlar”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s. 23, 2007/2, s. 63-74.
• Sadettin Paşa’nın Anıları, (yay. haz. Sami Önal), Remzi Kitabevi, İstanbul 2004.
• SERBESTOĞLU, İbrahim, “Osmanlı Devleti’nde Tabiiyet Sorunu”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabil- im Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Samsun 2010.
• SEZER, Ayten, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Misyonerlerin Türkiye’deki Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Ankara Ekim 1999, s. 169-183. n
• STRONG, William E.,The Story of the American Board, The Pilgrim Press, 1910.
• ŞİMŞİR, Bilal N., British Documents on Ottoman Armenians, vol. II, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1989.
• ŞİMŞİR, Bilal N.,Ermeni Meselesi 1774-2005, Bilge Yayınevi, Ankara 2007. n
• TOZKOPARAN, Neşe, “19. Yüzyılda Van’da Misyoner Örgütleri ve Bu Örgütlerin İhtilalcı Ermeni Hareketlerindeki Rolü”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Van 2007. n
• TURAN, Ömer, “Amerikan Misyonerlerinden E. Smith ve H. G. O. Dwigh’e Göre 1830-1831 Yıllarında Ermeniler”, Ermeni Soykırımı İd- diaları-Yanlış Hesap Talat ve Tehcirden Dönünce, (der. Mustafa Ça- lık), Ankara 2006.
• USSHER, Clarence D.-Grace H. Knapp, An American Physicial in Turkey, a Narrative of Adventure in Peace and in War, Boston and New York Houghton Mifflin Company, The University Press Cambridge YÜCEL, İdris, “Anadolu’daki Amerikan Hastaneleri ve Tıbbi Misyonerlik (1880-1930)”, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2011.
• YÜCEL, İdris, “Kendi Belgeleri Işığında Amerikan Board’ın Osman- lı Ülkesindeki Teşkilâtlanması”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kay- seri 2005.