RESULZADE HÜKÜMETİ DÖNEMİ VE YAŞANAN TERÖR OLAYLARI (1918-1920)

Yıl 2013, Cilt: 2 Sayı: 2, 205 - 231, 27.08.2014

Beşir Mustafayev

Öz

Özet
XX. yüzyılın başlarında Kafkas toplumlarının tarihî seyrini belirleyen temel kavram milliyetçiliktir. 1918-1920. yıllarda Kafkasya’nın genelinde meydana gelen etnik çatışmalar tarihte ‘Ermeni-Müslüman savaşı’ adını almıştır. Başta merkez Gence ve Bakü olmakla, Güney Kafkasya’da Türk nüfus aleyhinde gelişme gösteren etnik baskılar Azerbaycan Türklerinin milletleşme anlayışına etkide bulunan en önemli unsur olmuştur. Ermeni terörünün Kafkaslar ve Anadolu’da boy gösterdiği tarih 150 sene öncesine kadar uzanmaktadır. Ermeniler iç ve dış güçlerin desteğini yanlarına alarak örgütlenme yoluna girmişlerdir. Hınçak ve Taşnaksütyun terör örgütünün ortaya çıkışına kadar Mavera-yı Kafkas’ta barış ve emniyet hâkim durumda idi. Bu makalede Mavera-yı Kafkas Fırkası ve Mehmet Emin Resulzade önderliğinde Şark’ta ilk kurulan Azerbaycan Demokratik Türk Cumhuriyetinin ülke içinde Rus Bolşevik ve Ermeni Taşnak örgütlerine karşı yürüttüğü mücadele çalışılmıştır. Müslüman Türk halkına yönelik yapılan katliam ve halkın bağımsızlık meselesi arşiv, basın ve diğer kaynaklarla incelenecektir. Tüm bu kaynaklar, Ermenilerin Rusya ve Batılı devletlerin desteğiyle silahlı örgüt faaliyetlerinde bulunan siyasi komiteler kurduklarını ve din-kilise eksenli işbirliği yaparak Kafkasya’da Müslümanlara karşı terör eylemlerine başvurarak işgal ve katliam yaptıklarını açıkça göstermektedir

Absrtact
The period of Resulzadeh Government and Terrorist Incidents
(1918 - 1920)
In the begining of XXth century the basic concept which was determining the
course of history of Caucasian societies was the nationalism. The ethnic conflicts
that was occurring in throughout the Caucasus was named as “the Armenian-Muslim
war” in 1918-1920 years. The ethnical suppresses that showed up against the Turkish
population in the all South Caucasus particularly in the capital Ganja and Baku, was
the most important factor that had an impact on the Azerbaijani Turks’ nationalistic
approach. Appearance history of Armenians terrorism in The Caucasus and Anatolia, go
back to 150 years ago. As long as this skirmish the Armenians approached via organized
by taken along the internal and the external forces. Especially untill the emergence of
the terror organizations Hunchak and Dashnaktsutiun, in Trans Caucasus peace and
security was predominant. This article Trans-Caucasia and Mehmet Emin Resulzade
Party under the leadership of the Turkish Republic of Azerbaijan Democratic first
established in the east, the Russian Bolsheviks in the country and its struggle against
the Armenian Dashnak organization were studied. Muslim massacres of Turks and the
issue of independence of the public archives of the press and other resources will be
examined. All these sources of Armenians in Russia and western states with the support
of an armed organization activities in the political committees have established and
religious-church-axis in cooperation in the Caucasus Muslims against acts of terrorism,
referring to the invasion and massacre clearly shows that.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Ermeni, Karabağ, Resulzade, Bakü, Gence, Mavera-yı Kafkas, terör.

Kaynakça

• Arşiv Vesikaları n ARDA (Azerbaycan Devlet Arşivi), 894-10-31. n ARDA. 894-10-57. n ARDA, 970-1-161. n ARSPİHA (Azerbaycan Siyasi Partiler ve İctimai Hareketler Arşivi), 2772n ATASE (Askeri Tarih Araştırmaları Stratejik Etüt Başkanlığı), K. 525, D. 20 n BCA (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi), 930 01/5–103–2. n BCA, 930. 01/3-50-11. n BOA. HR. SYS (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), 2457.60.1–2. Süreli Yayınlar n Aş Xavator-Ermeni Yurdu Qazeti, 30 Dekabr 1919. n Azerbaycan Qazeti, Bakı 28 May 1919. n Azerbaycan, nu: 115, Bakı 21 May 1998. n Bakinets Qazeti, 15 Eylül 1918. n Bakinskiy Raboçii Qazeti, Bakı Dekabr 1920. n Bakinskiy Raboçii, nu: 79, Bakı 1 May 1918. n Hümmet Qazeti, nu: 36, Bakı 1918. n İlham Kaynağı Mecmuası, “Azerbaycan İstiklal Beyannamesi”, nu: 1, May 1938. Telif Eserler n AYRAPETYAN, Aşot, Pro Armenia Dergisi, sayı. 61, (çev. E. Özkan), İstanbul 1992. n BABAŞOV, Memmedeli, “İslam Dünyasının İlk Cumhuriyeti”, Bizim Heyat Qazeti, nu: 10 (110), Bakı 30 May 1991. n BAYKARA, Hüseyin, “Azerbaycan Cumhuriyeti’nin İki Askeri Zaferi”, TTK Yayınları, sayı. 35, İstanbul 1965. BAYKARA, Hüseyin, Azerbaycan İstiklal Mücadelesi Tarihi, İstanbul 19 ELÇİBEY, Ebülfez, Bütöv Azerbaycan Yolunda, Ecdat Yayınları, Ankara 19 GÖYÜŞOV, A., 1917–1920 İllerinde Şimali Qafqaz Dağlarının Azadlıq Uğrunda Mübarizesi, Bakı 2000. HESENLİ, Cemil, Eldar İsmayılov, Tahir Qaffarov, Azerbaycan Tarixi, Bakı 1995. İSMAYILOV, Hagani, Azeri Soyqırımı, Bakı 2002. n KÖSALI, R., “Seymden Parlımana”, İstiqlal Özel Nüsxesi, Bakı 1919. n MEMMEDZADE, Mirze Bala, Milli Azerbaycan Harekâtı, Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, Ankara 1991. n MUSTAFAYEV, Beşir, “Cihan Hâkimiyetini Moskoflara Öğütleyen Deli Petro’nun Vasiyetnamesi ve Ermenistan Devletinin Kurulmasında Etkisi”, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, c. IV, sayı. 11, Mersin Haziran 2013. MUSTAFAYEV, Beşir, “Ermenilerin Kuzey Azerbaycan’daki Faaliyetleri (1905 1920)”, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı, İzmir 2009. n MUSTAFAYEV, Beşir, “Sources of Events Archıve Zengezur (19051920)”, Journal of Qafqaz University, sayı. 33, Bakı Dekabr 2012. n MUSTAFAYEV, Beşir, “Sovyetler Döneminde Rusya’nın Dağlık Karabağ Politikası”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi (KARAM), sayı. 39, Ankara 2013. n ÖKE, Mim Kemal, Yüzyılın Kan Davası Ermeni Sorunu, İstanbul 2000. n PAŞAYEV, Ataxan, Açılmamış Sehifelerin İzi İle, Bakı 2001. n QAFFAROV, Tahir, Azerbaycan Tarixi, Çaşıoğlu Neşriyyatı, Bakı 2005. QASIMOV, Musa, Birinci Dünya Muharebesi İllerinde Böyük Dövletlerin Azerbaycan Siyaseti (1914-1918), Bölüm II, Bakı 2001. RESULZADE, Mehmet Emin, Azerbaycan Cumhuriyeti Keyfiyet-i Teşekkülü, Bakı 1918. RESULZADE, M. E., “Azerbaycan Cumhuriyeti”, İstiqlal Özel Nüsxesi, Bakı 1919. SARAY, Mehmet, Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi, TTK Yayınları, Ankara 1996. SEYDİ, Süleyman, “Sovyetler Birliğinin Ermeniler İçin Başlattıkları Anavatana Dönüş Projesi”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, ASAM Yayınları, c. II, Ankara 2007. n VELİYEV, Akif Aşırlı, “Cumhuriyet Dövrü Metbuatında Qafqaz İslam Ordusu”, Qafqaz Universiteti Qafqaz Araştırmaları İnstitutu Neşriyyatı, nu: 006, Bakı 2008. n YAQUBLU, Nesiman, Mehmet Emin Resulzade, Bakı 1991. n ZEYNALOĞLU, Cahangir, Muhtasar Azerbaycan Tarihi, İstanbul 1924. http://www.mns.gov.az/armenianaggression_az.html/25.10.2007