Yunanistan’ın Anadolu İşgali ve Sonrasında Anglikan Kilisesi ile İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi Arasındaki İlişkiler (1919-1923)

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 1, 85 - 107, 24.04.2017

Yrd. Doç. Dr. Ramazan Erhan Güllü

Öz

Avrupa’daki
reform hareketleri sonrası ortaya çıkan Anglikan Kilisesi’nin inanç olarak
Ortodoks Kilisesi ile yakın olduğu görüşü uzun dönem her iki kilise
mensuplarınca dile getirilmişti. Tarihî süreçte, benzer inanışlara sahip olan
bu iki kilisenin birçok konuda ortak hareket edebileceklerine dair öneriler
sürekli gündemde olmuş ancak bu hususta net ve somut adımlar atılamamıştı.
Kiliseler arası birliktelik arayışı dinî gerekçelerle gündeme gelse de arka
planda siyasi hedefler de bulunmaktaydı. İngiltere’nin artan siyasi ve ekonomik
gücü çerçevesinde farklı bölgelerde otoritesini sürdürme çabalarında, Anglikan
Kilisesi’nin Ortodoks Kilisesi ile olan bu yakınlığı kullanılmaya
çalışılacaktı. İngiltere’den destek beklentisinde olan Ortodokslar da benzer
yaklaşımlar sergileyeceklerdi. Ortodoks dünyası içinden bu konuda en net adım,
mütareke döneminde patrik olan Meletios Metaksakis tarafından atılacaktı. Yunan
ordusunun Anadolu’dan çekilmeye başladığı tarihlerde – 1922 yılı Temmuz ayında
– kendisi ve Patrikhane Sinodu adına bir deklerasyon yayımlayarak Anglikan
öğretilerinin doğruluğunu kabul ettiklerini ilân eden Meletios, İngiltere’nin
desteğiyle Yunanlıların Anadolu’daki kazanımlarını korumayı hedefliyordu. Fakat
süreç onun hedeflediğinin tersi şekilde ilerleyecekti.

Anahtar Kelimeler

Anglikan Kilisesi, İngiltere Kilisesi, Canterbury Başepiskoposluğu, Ortodoks Kilisesi, İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi, Patrik IV. Meletios

Relations between the Church of England and the Greek Orthodox Patriarchate of Istanbul During and After the Greek Occupation of Anatolia (1919-1923)

Öz

The view that the Anglican Church, which emerged after
the reform movements in Europe which also was close to the Orthodox Church as a
belief, was expressed by both church members for a long time. Suggestions that
these two churches with similar beliefs can act jointly in many subjects have
always been on the agenda, but no clear and concrete steps have been taken on
the subject. Although the search for unity between churches came through
religious reasons, there were also political targets in the background. In an
effort to maintain England’s authority in different regions within the
framework of its increasing political and economic power, the closeness to the
Orthodox Church of the Anglican Church will be used. The Orthodox, who were
expecting support from the UK, showed similar approaches. From the Orthodox
world, the clearest step in this regard was to be taken by Meletios Metaxakis,
who was patriarch during the period of armistice. Meletios, who proclaimed the recognition of the Anglican orders by
publishing a declaration in the name of Patriarchate Synod and himself in July
1922 when the Greek army began to withdraw from Anatolia, aimed to protect the
gains of the Greeks in Anatolia with the support of Great Britain. However, the
process developed in the opposite direction. 

Anahtar Kelimeler

Anglican Church, Church of England, Archbishop of Canterbury, Orthodox Church, Orthodox Patriarchate of Istanbul, Patriarch Meletios IV

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi (T.İ.T.E.), K.: 47, B.: 31
• İngiliz Devlet Arşivi – The National Archives (TNA) Foreign Office (FO.) nr. 286/876
• Gazeteler
• İkdam
• Tevhid-i Efkâr
• The New Yok Times
• Eserler
• ADAM, Will, Legal Flexibility and the Mission of the Church – Dispensation and Economy in Ecclesiastical Law, Routledge Pub., New York 2016.
• ALEXANDRIS, Alexis, The Greek Minority of Istanbul and Greek-Turkish Relations 1918-1974, Centre for Asia Minor Studies, Athens 1992.
• BAGDON, James Oscar, A Brief Comparison of the Fundamental Doctrines of the Anglican and Greek Churches, Swift and Co. Regent Press, London 1869.
• BELL, George Kennedy Allen, Randall Davidson – Archbishop of Canterbury, Oxford University Press, vol. I-II, London 1935.
• BOUYER, Louis, Orthodox Spirituality and Protestan and Anglican Spirituality: A History of Christian Spirituality Series vol. 3, Burns and Qates Pub., London 1969.
• DAVIDSON, Randall Thomas, The Five Lambeth Conferences (1867, 1878, 1888, 1897 & 1908), Society for Promoting Christian Knowledge, London 1920.
• DOLL, Peter M. (Editor), Anglicanism and Orthodoxy 300 Years after the ‘Greek College’ in Oxford, Peter Lang AG, Oxford 2006.
• DOUGLAS, John Albert, The Relations of the Anglican Churches with the Eastern – Orthodox, Especially in regard to Anglican Orders, Faith Press, London 1921.
• GEFFERT, Bryn, Eastern Orthodox and Anglicans: Diplomacy, Theology and the Politics of Interwar Ecumenism, University of Notre Dame Press, Notre Dame 2010.
• GÖKÇEN, Salim, Ortodoks Üçgeni – Yunanistan, Patrikhane ve Pontus, IQ Kültür-Sanat Yayıncılık, İstanbul 2014.
• ISTAVRIDIS, Vasil T., Orthodoxy & Anglicanism, (Translated by Colin Davey), S.P.C.K., London 1966. İngiliz Yıllık Raporlarında Türkiye (1922), (Derleyen: Ali Satan), (Çeviri: Ayşegül Angı), Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2011.
• MACAR, Elçin, Cumhuriyet Döneminde İstanbul Rum Patrikhanesi, İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
• PINNINGTON, Judith, Anglicans and Orthodox – Unity and Subversion 1559-1725, Gracewing Pub., Hereford 2003.
• RUNCIMAN, Steven, The Great Church in Captivity: A Study of the Patriarchate of Constantinople from the Eve of the Turkish Conquest to the Greek War of Independence, Cambridge University Press, Cambridge 1968.
• Makaleler
• ALEXANDRIS, Alexis, “Lozan Konferansı ve İstanbul Rum Patrikhanesi’nin Ekümenik Boyutu: 10 Ocak 1923 Tarihli Tutanağın Önemi”, Tarihî, Siyasi, Dinî ve Hukuki Açıdan Ekümenik Patrikhane, (Yunanca’dan Çeviren: Efi Servou), (Derleyen: Cengiz Aktar), İletişim Yayınları, İstanbul 2011, s. 77-119.
• BOZKURT, Abdurrahman, “Telegraphs Deciphered by the Goverment Code and Cypher School (GCCS) During the Negotiation of Second Round of the Lausanne Conference (May-June 1923)”, Asia Minor Studies, c.III/5, Kilis, Ocak 2015, s. 34-59.
• ÇAKMAK, Gizem, “Lozan Barışı Sonrası Fener Rum Patrikhanesi”, Taraflarının Bakışıyla Lozan Uluslararası Sempozyumu (9-10 Mayıs 2014, İstanbul) Bildirileri, İstanbul 2015, Türk Ocakları İstanbul Şubesi Yayını, s. 150-171.
• ÇATALBAŞ, Resul, “Anglikan (İngiliz) Kilisesi Misyonerliği ve Osmanlı-İngiliz İlişkilerine Etkileri”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 25, Şanlıurfa, Ocak-Haziran 2011, s. 163-176.
• __________, “Lambeth Konferansları: Tartışma Konuları ve Diyalog”, Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.IV/4, Yozgat 2013, s. 23-47.
• GEFFERT, Bryn, “Anglican Orders and Orthodox Politics”, The Journal of Ecclesiastical History, vol. LVII/2, April 2006, Cambridge University Press, s. 270-300.
• GRIGORIEFF, Dmitry, “The Orthodox Church in America an Historical Survey”, The Russian Review, vol. XXXI/2, April 1972, s. 138-152.
• GÜLLÜ, Ramazan Erhan, “Mondros Mütarekesi’nin Ardından Ermeni ve Rum Patrikhanelerinin İşbirliği (30 Ekim 1918 – 11 Ekim 1922)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c.XXV/75, Ankara, Kasım 2009, s. 575-605.
• MACCULLOCH, Diarmaid, “The Birth of Anglicanism”, Ecclesiastical Law Journal, col.VII/35, July 2004, s. 418-428.
• MONKS, James L., “Relations Between Anglicans and Orthodox: Their Theological Development”, Theological Studies, vol.VII, United States 1946, Society of Jesus in the United States, Theological Faculties, s. 410-452.
• NURDOĞAN, Arzu M., “Anglikan Kilisesi’nin Osmanlı’daki Sancaktarı: Church Missionary Society: Kuruluşu, Yapısı ve Yayınları – I”, Dini Araştırmalar, c.XVI/43, Ankara, Temmuz-Aralık 2013, s. 11-46.
• __________ “Anglikan Kilisesi’nin Osmanlı’daki Sancaktarı: Church Missionary Society: Üyeleri ve Gelir Kaynakları – II”, Dini Araştırmalar, c.XVII/44, Ankara, Ocak-Haziran 2014, s. 13-42.
• __________ “Anglikan Kilisesi’nin Osmanlı’daki Sancaktarı: Church Missionary Society: Hedefleri, Misyonerlik Tanımı ve Motivasyon Unsurları – III”, Dini Araştırmalar, c.XVII/45, Ankara, Temmuz-Aralık 2014, s. 60-92.
• STATHOKOSTA, Vassiliki El., “Relations between the Orthodox and the Anglicans in the Twentieth Century: A Reason to Consider the Present and the Future of the Theological Dialogue”, Ecclesiology, vol.VIII, Leiden 2012, s. 350-374.
• STAVRIDIS, Vasil T., “Metaxakis, Meletios (1871-1935)”, Weltkirchen Lexikon: Handbuch der Ökumene, Stuttgart 1960, Kreuz Verlag, s. 908.
• __________ “Two Ecumenical Patriarchs from America: Meletios IV Metaxakis (1921-1923) and Athenagoras I Spyrou (1948-1972)”, The Greek Orthodox Theological Review, vol. XLIV/1-4, Brookline 1999, s. 55-85.
• ŞAHİN, Mehmet, “Anglikanizm Öncesi İngiltere ve Anglikanizm’in Doğuşu”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 18, Konya 2004, s. 137-154.
• TILLYRIDES, Andreas, “Eleftherios Venizelos (1864-1935) and Meletios Metaxakis (1871-1935)”, Texts and Studies, vol. 2, London 1983, Foundation for Hellenism in Great Britain, s. 271-276.
• __________, “Meletios Metaxakis: A Historic Document”, Ek tou Tipografeiu tis Apostolikis Diakonias (Theologia), vol. LV, Athens 1984, s. 525-532.
• __________, “Meletios Metaxakis and English Diplomacy”, Ekklisia kai Theologia (Church and Teoloji), vol. V, London 1984, Thyateira House, s. 551-832.
• WYBREW, Hugh, “Anglican-Romanian Orthodox Relations”, Religion in Communist Lands, vol. XVI/4, 1988, s. 329-344.