1847-1848 KOLERA SALGINI VE OSMANLI COĞRAFYASINDAKİ ETKİLERİ

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 1, 23 - 55, 29.12.2017

Özgür Yılmaz

Öz

Salgın hastalıklar Doğu-Batı yönünde bir köprü konumunda olan Osmanlı coğrafyasında her dönem önemli bir tahribat yapmıştır. 19. yüzyılda bu salgınların kaynağı Hindistan’da Aşağı Bengal deltası üzerinde bulunan Ganj ile Brahmaputra nehirleri arasındaki araziden doğan koleraydı. Kolera 19. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren küresel bir tehdit halini almıştır. Osmanlı topraklarında kolera ilk defa 1822 senesinde görülmüş ve bundan sonra gerek büyük salgınlar gerekse de ara salgınlar halinde Osmanlı topraklarından eksik olmamıştır. Koleranın kıtalar arasında salgınlar halinde dünyayı sarstığı bu yüzyılda, deniz ve kara ticaret yollarının kesişme noktasında bulunan Osmanlı ülkesinde de büyük çaplı zayiata sebep olmuştur. Bu çalışma 1844 yılında Hindistan’da ortaya çıkarak 1846’da İran’a ve buradan batı yönünde yayılma gösteren 1847-1848 kolera salgının Osmanlı ülkesindeki etkisini inceleme amacındadır

Anahtar Kelimeler

Salgın hastalıklar, Kolera, Osmanlı Devleti, 19. yüzyıl

The Cholera Epidemic of 1847–1848 and its Effects on the Ottoman Empire

Öz

The Ottoman land
represented a bridge between Asia and Europe, which was destroyed by epidemic
diseases that emerged in different periods. In the 19^th century, the
main source of epidemic was the cholera morbus that emerged in India in the
lower Bengal delta between the Ganges and Brahmaputra rivers. At the beginning
of the 19^th century, the disease became a global threat. Cholera
epidemic appeared for the first time in the Ottoman territory in 1822, and
continued to emerge into intermediate outbreaks. Due to its geographical
location, the cholera epidemic was easily spread to the Ottoman territory and
caused great losses in the 19^th century, when it became a global
threat. The purpose of this study was to investigate the effects of cholera
epidemic which broke in 1847–1848 on the Ottoman Empire, which was first
observed in India and then spread to Iran, Georgia, Turkey, and Europe. 

Anahtar Kelimeler

epidemic diseases, cholera, Ottoman Empire, 19th century

Kaynakça

• A. Arşivler
• I. Archives du ministère des Affaires étrangères (AMAE) (Dışişleri Bakanlığı Arşivi, Fransa) a) Centre des Archives diplomatiques de La Courneuve (CADC) - Correspondance consulaire et commerciale (CCC): Erzeroum, Tome 1. b) Centre des Archives diplomatiques de Nantes (CADN), Archives des Postes Diplomatiques (APD): - Constantinople (Ambassade) Série D : Trébizonde Tome 5 ; Erzerorum, Tome 1. - Constantinople (Ambassade) Série E, Tome 464.
• II. The National Archive (TNA) (İngiliz Milli Arşivi). - Foreign Office (FO.), 78/703 ; 195/294 ; 195/395.
• B. Diğer Kaynaklar
• Ahmet Midhat, “Devlet-i Aliyye-i Osmâniye’de Karantina Yani Usûl-i Tahaffuzun Târihçesi”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, (Çev. Abdullah Köşe), c. V/1, 2003), İstanbul 2003, s. 89-119.
• AK, Mehmet, “19. Yüzyılda Antalya’da Kolera Salgını”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. I4/17, (2011), s. 254-268.
• AKFHAMI, Amir A., “Disease and Water Supply: The Case of Cholera in the 19th Century Iran”, Transformations of Middle Eastern Natural Environments: Legacies and Lessons. Proceedings of the Conference, Yale 1997, s. 206-220.
• AKTAŞ, Esat, Erzurum ve Trabzon Vilayetlerinde Salgın Hastalıklar (1838-1914), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih ABD. Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum 2015.
• ATEŞ, Sabri, “Bones of Contention: Corpse Traffic and Ottoman-Iranian Rivalry in Nineteenth- Century Iraq”, Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, vol. XXXIII/3, 2013, s. 295-309.
• AYAR, Mesut, Osmanlı Devletinde Kolera, İstanbul 2007.
• AZİZİ, MH-AZİZİ, F., “History of Cholera Outbreaks in Iran during the 19th and 20th Centuries”, Middle East Journal of Digestive Diseases, c. I2/1, 2010, s. 51-55.
• BARUA, Dhiman, “History of Cholera”, Cholera. Ed. D. Barua and W. B. Greenough, New York1992, s. 1-36.
• CLIFF, A. D.-vd., Infectious Diseases: Emergence and Re-emergence: a Geographical Analysis, Oxford 2009.
• ÇORUH, Haydar (), “Erzurum’daki Türk ve Ermeni Nüfusu Gösteren 1847 Tarihli Nüfus Defteri”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, S. 6, 2002, Ankara 2002, s. 95-115.
• DAĞLAR, Oya (), “Denizli ve Çevresinde Kolera Salgını ve Salgınla Mücadele”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiriler, C. I, ed. Ayfer Özçelik ve diğ., Isparta 2007, s. 368-374.
• DE KAY, James Ellsworth, Sketches of Turkey in 1831 and 1832, New York 1833.
• DE PLANHOL, Xavier, “Cholera: 1. In Persia”, Encyclopeadia Iranica, c. V, s. 504-511.
• ERLER, M. Yavuz, “XIX. Yüzyıldaki Bazı Doğal Afetler ve Osmanlı Yönetimi”, Türkler, c. XII3, Ankara 2002, s. 762-770.
• FAROQHİ Suraiya, “Krizler ve Değişim 1590-1699”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914, C. II, Çev. Süphan Andıç, ed. H.İnalcık-D. Quataert, İstanbul 2004, s. 543-757.
• GÜL, Abdülkadir, “XIX. Yüzyılda Erzincan Kazasında Salgın Hastalıklar (Kolera, Frengi, Çiçek ve Kızamık)”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 41, Erzurum 2009, s. 239-270.
• ISSAWI, Charles, The Economic History Of Turkey, Chicago 1980.
• KASIM İZZEDDİN, Mekke-i Mükerreme’de Kolera ve Hıfzıssıhha, İstanbul 1327.
• KILIÇ, Orhan, Eskiçağdan Yakınçağa Genel Hatlarıyla Dünyada ve Osmanlı Devleti’nde Salgın Hastalıklar, Elazığ 2004. Le Choléra, Paris 1847.
• MACNAMARA, Nottidge Charles, A History of Asiatic Cholera, London 1876.
• MCCARTHY, Justin, “Factors in the Analysis of the Population of Anatolia”, Population History of the Middle East and the Balkans, İstanbul 2002, s. 85-112.
• MCGOWAN, Bruce (), “Ayanlar Çağı, 1699-1812”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914, C. II, , çev. Süphan Andıç, ed. H. İnalcık, D. Quataert, İstanbul 2004, s: 761-884.
• MCNEILL, William Hardy, Dünya Tarihi, çev. Alâeddin Şenel, Ankara 1985.
• ______, Plaques and Peoples, Oxford 1976.
• ÖZCAN, Müesser vd., “XX. Yüzyıl başlarında İzmit’te Salgın Hastalıklarla Mücadelede Aşı Çalışmaları”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Ed. H. Selvi-M Bilal Çelik, Kocaeli 2015, s. 955-963.
• ÖZCOŞAR, İbrahim- GÜNEŞ, Hüseyin.. H. “Osmanlı Devleti’nde Cizye ve 19. Yüzyıla Ait Bir Cizye Defteri: Cizre Sancağı’nın Cizye Defteri (Cizye Defter Numarası:375)”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, c. 5/15, (2006), s. 159-179.
• ÖZDEMİR, Hikmet, Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, Ankara 2005.
• ÖZGER, Yunus, “Tanzimat Öncesi Erzurum Şehrinin Demografik Yapısı (1251/ 1835 Tarihli Nüfus Yoklama Defterine Göre)”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 29, (2006), s. 239-26
• PANZAC, Daniel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850), Çev. Serap Yılmaz, İstanbul 1997.
• ______, “Vingt ans au service de la médecine turque: le Dr Fauvel à Istanbul (1847-1867)”, Santé, médecine et société dans le monde arabe, Ed. E. Longuenesse, Paris 1995, s. 165-181.
• POLLITZER, Robert, “Cholera Studies”, Bulletin of the World Health Organization, c. 10/3, (1954), s. 421-461.
• ______, Cholera, Cenevre 1959.
• PORTA Miquel (ed.), Dictionary of Epidemiology, Oxford 2012.
• QUATAERT, Donald, Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922, çev. Ayşe Berktay, İstanbul 2002.
• ROBERTS, J.M., Avrupa Tarihi, çev. Fethi Aytuna, , İstanbul 2010.
• SARIYILDIZ, Gülden, Hicaz Karantina Teşkilatı (1865-1914), Ankara 1996.
• ______, “Karantina Meclisi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, Belleten, C. LVIII, S. 222, Ankara 1994, s. 329-376.
• ______, “XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Kolera Salgını”, Tarih Boyunca Anadolu’da Doğal Âfetler ve Deprem Semineri Bildiriler (22–23 Mayıs 2000), İstanbul 2002, s. s.309-319.
• SEYF, Ahmad, “Iran and Cholera in the Nineteenth Century”, Middle Eastern Studies, c. XXXVII8/1, (2002), s. 169-178.
• ŞEHSUVAROĞLU, Bedii N. (1954), Tarihi Kolera Salgınları ve Osmanlı Türkleri, İstanbul 1954.
• ÜLMAN, Yeşim. I., Gazette Medicale de Constantinople ve Tıp Tarihimizdeki Önemi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1999.
• VARLIK, Nükhet, Disease and Empire: A History of Plague Epidemics in the Early Modern Ottoman Empire (1453–1600), Ph. D. Dissertation, Chicago 2008.
• VERROLLOT, M. P., Du Choléra-morbus en 1845, 1846 et 1847, avec une carte indiquant sa marche pendant ces trois années, Constantinople 1848.
• YAŞAYANLAR, İsmail, Sinop, Samsun ve Trabzon’da Kolera Salgınları, Karantina Teşkilatı ve Kamu Sağlığı Hizmetleri (1879-1914), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Bursa 2015.
• YILDIRIM, Nuran, A History of Healthcare in Istanbul, İstanbul 2010.
• ______, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları”, Tanzimat’ta Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. V, İstanbul 1986, s. 1320-1338.
• ______, “Karantina İstemezük!: Osmanlı Coğrafyasında Karantina Uygulamasına İsyanlar”, Toplumsal Tarih, S. 150, (2006), s.18-27.
• ______, “Osmanlı Devletinde Gıda Kontrolüne Bakış”, 14. Yüzyıldan Cumhuriyete Hastalıklar Hastaneler Kurumlar, İstanbul 2014, s. 54-69.
• YILDIZ, Fatma, 19. Yüzyıl’da Anadolu’da Salgın Hastalıklar (Veba, Kolera, Çiçek, Sıtma) ve Salgın Hastalıklarla Mücadele Yöntemleri, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Denizli 2014.
• YILMAZ, Özgür, Tanzimat Döneminde Trabzon, İstanbul 2014.
• ______, “Fransız Epidemiyolog Antoine Fauvel’in Osmanlı Devleti’ndeki Çalışmaları (1847- 1867)”, Uluslararası Katılımlı Osmanlı Bilim ve Düşünce Tarihi Sempozyumu Bildiri Kitabı, ed. M. Fatih Gökçek, Ankara 204, s. 190-206.