Medical Activities of American Board in Turkey (1833-1923)

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 2, 149 - 176, 31.12.2017

Faruk Taşkın

Öz

In the 1820s, the American Board began with the sending of the

first medical missionaries to the Ottoman land for medical practice. Further,

the first medical missionaries were itinerant doctors. Although an itinerant

practice system was still being set up at that time, the American Board was

continuing with its work by setting up dispensaries for temporary interventions

and prescribing medications to patients from other regions as well. Medical

missionaries were trained to handle both medicinal and religious matters. In

the 1880s, the American Board was institutionalized through the establishment

of hospitals, medical schools, nursing schools, and pharmacies in provinces

such as, Antep, Mardin, Talas, Merzifon, Van, Erzurum, Sivas, Adana, Konya,

Diyarbakır, and İstanbul. Besides the medical practices, the first School of

Medicine in Anatolia was opened in Antep by missionaries. Moreover, the

missionaries also tried to reach the nearby regions of the centers where the

hospitals were situated via mobile healthcare missionary practices. Even

though there was a reaction against the religious and educational institutions in

the Ottoman society, the insufficiencies in the state in terms of healthcare, and

all people being able to benefit from health institutions, enabled missionaries to

work in a more convenient way in this field. In “the medical missionary,” with

the opportunities offered by their occupations, the healthcare organizations’

missionaries, such as hospitals and dispensaries, spread the message of

Christianity to the wider population by building close relationships with people.

Anahtar Kelimeler

Missionary, the American Board, Hospital, Medical Missionary, Ottoman Empire, Turkey

AMERİKAN BOARD MİSYONERLERİNİN TÜRKİYE’DEKİ SAĞLIK FAALİYETLERİ (1833-1923)

Öz

Amerikan Board, 1820 yılında ilk misyonerlerini Osmanlı topraklarına
gönderdiği tarihten 13 yıl sonra sağlık çalışmaları için tıp misyonerlerini
Osmanlı topraklarına göndermeye başlamıştır. Bu ilk tıbbi misyonerler gezici
hekimlik yapmaktaydılar. Gezici doktorluk sistemi sürekli devam etmekle
birlikte, Amerikan Board öncelikle geçici müdahalelerinin yapıldığı ve
özellikle ayakta tedavi edilen hastalara ilaçların yazıldığı dispanserler kurarak
çalışmalarını sürdürmüşlerdir. Tıbbi misyonerler hem tıp hem de dini konularda
eğitilmişlerdi. 1880’lerden itibaren Amerikan Board, Antep, Mardin, Talas,
Merzifon, Van, Erzurum, Sivas, Adana, Konya, Diyarbakır ve İstanbul gibi
illerde hastane, tıp okulu, hemşire sınıfı ve eczaneler kurarak kurumsallaşma
yoluna gitmiştir. Hastane çalışmalarının yanı sıra Anadolu’da ilk Tıp Okulu
da Antep’te misyonerlerce açılmıştır. Yine hastanelerin bulunduğu merkezlere
yakın çevrelere gezici sağlık misyonerliğiyle ulaşmaya çalışmışlardır. Osmanlı
toplumunda din ve eğitim kurumlarına karşı zaman zaman tepki duyulmuş ise de
sağlık kurumlarından tüm sınıfların yararlanması ve devletin sağlık alanındaki
yetersizliği misyonerlerin bu alanda daha rahat çalışmasına sebebiyet vermiştir.
“Tıbbi Misyon” olarak adlandırılan bu misyon türünde, misyonerler hastane ve
dispanser gibi sağlık kuruluşlarında mesleklerinin verdiği imkanla insanlarla
yakın ilişki içerisine girerek, daha geniş kesimlere Hristiyanlığı yayma fırsatını
bulmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Misyonerlik, Amerikan Board, Hastane, Sağlık Misyonerliği, Osmanlı Devleti, Türkiye

Kaynakça

• American Board of Commissioners for Foreign Missions (ABCFM) ABCFM Reel 703, No: 676. ABCFM Reel 703, No: 675. ABCFM Reel 666, No: 94, 95. ABCFM Reel 703, No: 643. ABCFM Reel 704, No: 580. ABCFM Reel 666, No: 55. ABCFM ABCFM Reel 660, No: 56. ABCFM Reel 660, No: 56. ABCFM Reel 660, No: 88. ABCFM Reel 703, No: 584. ABCFM Reel 712, No: 398. ABCFM Reel 618, No: 20. ABCFM Reel 618, No: 295. ABCFM Reel 628, No: 594. ABCFM Reel 617, No: 610. ABCFM Reel 712, No: 312. ABCFM Reel 703, No: 685. 1913. ABCFM Reel 661, No: 456. ABCFM Reel 668, No: 44. ABCFM Reel 667, No: 101.
• American Board Archives (ABA) ABA, 0009 00765, No:6-7. ABA, 0010 00796, No: 14-15. ABA, 0015 01217, No: 6. ABA, ABCFM (1917-1922), 1921 No: 086. ABA, 0011 00938. ABA, 0010 00857, No: 1-2.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT), 1560/60; 818/9. Dâhiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi, (DH.MUİ.), 63/82. Babıali Evrak Odası, (BEO), 3750/281176.
• Amerikan Board Arşivi Yıllık Raporları ve Süreli Yayınları The American Board in the Near East, The Near East Mission at a Glance, 1930. The American Journal of Nursing, A Missionary Nurse Needed for Turkey. vol. XIII/8 (May, 1913), s. 612-613. The Fifty-third Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign, 6-9 October 1863, Boston. The Missionary Herald, vol. 84, 1888, s. 354. The Nursing in Mission Stations, Trained Nurses Needed Immediately for Missionary Service, The American Journal of Nursing, vol. XI/3, 1910, s. 190-191. The Medical Missionary Work at Cesarea, For the year ending june 30th. 1908. The Medical Missionary Work at Konia, 1913. The Missionary Herald, Press of Samuel Usher, Boston 1891. The One Hundred and Third Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, 1913. The One Hundred and Fourth Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, 1914. The One Hundred and Fifth Annual Report of the American Board of Commissioners for 173 Amerikan Board Misyonerlerinin Türkiye’deki Sağlık Faaliyetleri (1833-1923) Foreign Missions, 1915 The One Hundred and Fourteenth Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, Boston. The One Hundred and Second Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, Together with the Minutes of the Meeting Held at Portland, Maine October 8-11, 1912. Boston. The One Hundredth Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, Together with the Minutes of the Meeting Held at Milwaukee October 10-13 1911, Boston. The Orient, vol. III/50, (11 December 1912), Bible House, Constantinople, s. 1. The Orient, vol. V/33, Bible House, Constantinople 1914. The Orient, vol. IX/Extra, (8 March 1922), Bible House, Constantinople s. 24. The Orient, vol. II, (12 July 1911), Bible House, Constantinople. The Orient, vol. VI/36, (8 September 1915), Bible House, Constantinople. The Report and Catalogue of Anatolia College and Girls’ Boarding School Marsovan, 1902.
• AKGÜN, Seçil, “Kendi Kaynaklarından Amerikalı Misyonerlerin Türk Sosyal Yaşamına Etkisi (1820-1914)”, X. Türk Tarih Kongresi’nden Ayrıbasım, TTK Basımevi, Ankara 1994, s. 2121-2145.
• BARLAS, Uğurol, Gaziantep Tıp Fakültesi Tarihi ve Azınlık Okulları, Gaziantep Kültür Derneği Yayınları, Gaziantep 1971.
• BARTON, James L., Daybreak in Turkey, The Pilgrim Press, Boston 1908.
• BAYTOP, Turhan, Antep’in Öncü Hekimleri Merkezi Türkiye Koleji ve Antep Amerikan Hastanesi, İstanbul 2003.
• CURTIS, William E., Around the Black Sea, Hodder and Stoughtton, New York 1911.
• ÇELİK, Kürşat, “Misyonerlerin Suriye’de Sağlık Alanındaki Faaliyetleri İle Şam Tıp Fakültesinin Açılmasına Dair Bir Rapor”, The Journal of Academic Social Science Studies, no. 29, Autumn III, 2014, s. 139-164.
• DANACIOĞLU, Esra, “Hakkâri’de bir Amerikalı”, Popüler Tarih, s. XI, (2001), s. 26-31.
• DODGE, Bayard, “American Educational and Missionary Efforts in the Nineteenth and Early Twentieth Centuries”, Annals of the American Academy of Political and Social Science, vol. CDI, (1972), s. 15-22.
• EARLE, Edward M., “American Missions in the Near East”, Foreign Affairs, vol. VII/3, (1929), s. 398-417.
• EDDY, David B., What Next in Turkey Glimpses of the American Board’s Work in the Near East, The American Board, Mass, Boston 1913.
• FRANKLIN, James H., Ministers of Mercy, Pilgrim Press, New York 1919.
• GOODSELL, Fred F., “Shepard of Aintab the Beloved Physician”, Envelope Series, vol. XIX/2, American Board, Boston 1916, s. 1-31.
• GRABILL, Joseph L., Protestant Diplomacy and the Near East, University of Minnesota Press, Minneapolis 1971.
• GREENE, Joseph K., Leavening the Levant, Pilgrim Press, Boston 1916.
• HARPER, F. J., Methods of Mission Work among Moslems, Fleming H. Revell Company, New York 1906.
• HAYTOĞLU, Ercan, “Amerikan Misyonerlerinin Anadolu Topraklarındaki Sağlık Faaliyetleri ve Ermeniler”, Yeni Türkiye, c. LX, (2014), s. 1-16.
• HOPKINS, Edward W., vd. Tarihte ve Günümüzde Misyonerlik, (Çev. A. Yazıcı, N. Uğurlu ve K. Demir), Örgün Yayınevi, İstanbul 2006.
• İncil, Ohan Matbaacılık, İstanbul 2004.
• KOCABAŞOĞLU, Uygur, Anadolu’daki Amerika, İmge Kitabevi, Ankara 2000.
• MUSSELMAN, Lytton J., “The Botanical Activities of George Edward Post (1838-1909)”, Archives of Natural History, vol. XXXIII/2, (2006), s. 282-301.
• ÖNEY, Celal, “Arabistan Protestan Misyonunun Gelişiminde Kadın Misyonerlerin Rolü”, Journal of History and Future, vol. III/2, (August 2017), s. 75-106.
• PARMALEE, Ruth E., A Pioneer in the Euphrates Valley, Gomidas Institute, Princeton and London 2002.
• RICHTER, Julius, A History of Protestant Missions in the Near East, London 1910.
• RIGGS, Alice S., Shepard of Aintab, Interchurch Pres, New York 1920.
• SARI, Nil, vd., Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri Işığında II. Abdülhamit Devrinde Kurulan Ve Geliştirilen Hastaneler, Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul 2014.
• SELVI, Haluk-DEMIRKOL, Kurtuluş, “Osmanlı Devleti’nde Amerika BirleşIk Devletleri Vatandaşlarının Hukuku ve Karşılaşılan Bazı Problemler”, History Studies, c. IV, Özel Sayı, 2012, s. 327- 349.
• SHEPARD, Mary A., Doctors’ Care Medical Missions in Turkey, American Board, İstanbul 1970.
• STONE, Frank A., Academies for Anatolia, University Press of America, London 1984.
• TAŞKIN, Faruk, “Amerikan Misyoner Okullarından Merkezi Türkiye Koleji (1876-1924)”, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih ABD, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin 2007.
• THAYER, A. J., The Christian Approach to the Moslem, AMS Press, New York 1942.
• TYLER, William S., Early History of the Assyrian Mission, American Tract Society, Boston 1859.
• USSHER, Clarence D.-KNAPP, Herman G., An American Physician in Turkey: A Narrative of Adventures in Peace And in War, Houghton Mifflin Company, Boston 1917.
• YÜCEL, İdris, “Kendi Belgelerinde Amerikan Boardın Osmanlı Ülkesindeki Teşkilatlanması”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih ABD, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2005.
• YECEL, İdris, “Anadolu’daki Amerikan Hastaneleri ve Tıbbi Misyonerlik (1880-1930)”, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2011.
• WHEELER, Evertt P., The Duty of United States of American Citizens in Turkey, Fleming H. Revell Company, New York 1896.