OSMANLI TAŞRASINDA BİR PATRİKLİK: YAKUBÎ SÜRYANİ PATRİKLİĞİ

Yıl 2018, Cilt 7, Sayı 2, 154 - 181, 28.12.2018

Prof. Dr. İbrahim ÖZCOŞAR

Öz

Yakubî Süryanilerin yaşadıkları coğrafya 16. yüzyılda Yavuz Sultan Selim’in Doğu seferiyle Osmanlı hâkimiyetine girdi. Bu dönemde Yakubî Süryaniler, merkezi Mardin olan patriklik teşkilatı çevresinde tarihteki rollerinin aksine çok da etkin olmayan kapalı bir cemaat olarak yaşıyorlardı. Süryanilerin yaşadığı coğrafyanın Osmanlı sınırlarına katılması aynı zamanda Yakubî Süryani Patrikliği’nin Osmanlı sistemine dâhil olması anlamına geliyordu. Osmanlı hâkimiyetinde geleneksel yapılarını merkezden uzakta bir taşra patrikliği olarak muhafaza eden Yakubi Süryanilerin statüleri 18. yüzyılın sonlarında değişti. 1782’de İstanbul Ermeni Patrikliğine bağlanan, Yakubî Süryaniler 19. yüzyılda bu bağımlılıktan kurtulma çabasına giriştiler.

Bu çalışmada 19. yüzyıldaki bu çabalar merkeze alınarak, Osmanlı yönetiminde Yakubî Süryani Patrikliği’nin nasıl örgütlendiği, devletçe nasıl tanındığı/tanımlandığı ve Osmanlı bürokratik işleyişi incelenecektir. Çalışmanın temel kaynakları Osmanlı arşivi ve Süryani Kilisesi kayıtlarıdır.

Anahtar Kelimeler

Yakubî Süryani, Ermeni, Patrik(lik), Mardin

A Patriarchate in the Ottoman Province: Yakubî Syriac Patriarchate

Öz

The geography where the Yakubî Syriacs lived came under the Ottoman domination through the Eastern expedition of Yavuz Sultan Selim in the 16th century. In this period, the Yakubî Syriacs lived around the patriarchal organization, which was centralbased in Mardin, as a closed community that which was not very active in contrast to its their historical roles. Yakubi Syriac’s Joining of the geography becoming a part of the Ottoman Empire, where Syriacs lived, to the Ottoman borders also meanst that the Yakubi Syriac Patriarchate was included in the Ottoman system. The statues of the Yakubi Syriacs, which who preserved their traditional structures under the Ottoman rule as a provincial patriarchate away from the center, changed in the late 18th century. The Yakubi Syriacs, who had beenwere subordinated to the Armenian Patriarchate of Constantinoplethe Armenian Patriarchate of Istanbul in 1782, attempted to rid themselves of this subordination throughout the 19th century. This study, by focusing Based on these attempts, this study examines how the Yakubî Syriac Patriarchate is was organized under the Ottoman administration, how it is recognized/defined by the State and the Ottoman bureaucratic functioning. The main sources of this study e work are Ottoman archives and Syriac church records.

Anahtar Kelimeler

Yakubî Syrian, Armenian, Patriarch(ate)

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• 998 Numaralı Divân-ı Hümayûn Defterleri Kataloğu Gayr-i Müslim Cemaatlere Ait 1 No’lu Defter, Şürut-ı Milel-i Muhtelife Defteri;
• 998 numaralı “Divân-ı Hümayûn Defterleri Kataloğu, Gayr-i Müslim Cemaatlere Ait 8 No’lu Defter (1236-1274).
• 998 numaralı “Divân-ı Hümayûn Defterleri Kataloğu, Gayr-i Müslim Cemaatlere Ait 9 No’lu Defter (1255-1328).
• 998 numaralı “Divân-ı Hümayûn Defterleri Kataloğu, Gayr-i Müslim Cemaatlere Ait 10 No’lu Defter (1277-1324).
• 998 Numaralı Divân-ı Hümayûn Defterleri Kataloğu, Gayr-i Müslim Cemaatlere Ait 15 No’lu Defter (1251-1329).
• C.ADL, 90/5413.
• C.ADL,75/4524.
• A.DVN, 66/89.
• HR.MKT, 73/18.
• Y.EE, 38/69.
• Y.EE, 38/71.
• Y.MTV, 49/108.
• Şer’iyye Sicilleri
• 259 Nolu Diyarbakır Şer’iyye Sicili.
• 313 Nolu Diyarbakır Şer’iyye Sicili.
• İstanbul Kadı Sicilleri, Bâb Mahkemesi 46, C. 19. İstanbul: İsam Yayınları, 2011.
• Devlet-i Aliye-i Osmaniye Salnâmesi, Def’a 40, Sene 1302, Matbaa-i Amire.
• Kitaplar, Makaleler, Tezler
• ABDALLA, Micheal. Fasting and Fast Customs Practised by Modern Assyrians in the Middle East. İsveç: Nsibin, 1993.
• AKDEMİR, Samuel. Dini Kurallarımız. İstanbul: Baha Matbaası, 1972.
• AKYÜZ, Gabriel -Şabo Aktaş. Bakısyan (Alagöz) Köyü’nün Tarihçesi, Mardin, 2004.
• AKYÜZ, Gabriel. Tüm Yönleriyle Süryaniler. Mardin, 2005.
• ATİYA, Aziz S.. A History of Eastern Christianity. New York: Kraus Reprint, 1980.
• AYDIN, Cebrail. Tarihte Süryaniler. İstanbul: Sıralar Matbaası, 1964.
• BİLGE, Yakup. Süryanilerin Kökeni ve Türkiyeli Süryaniler. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1990.
• BRAUDE, Benjamin. “Foundation myths of the millet system”. B. Braude and B. Lewis (eds.), Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society. New York: Holmes&Miemer Pub, 1982.
• BROCK, Sebastian P.. “Monofizit Değil Miafizit!”. Kristolojiye Giriş, Editörler: Zafer Duygu-KutluAkalın, İstanbul: Divan, 2018.
• ÇELİK, Mehmet. Süryani Kilisesi Tarihi. İstanbul:Yaylacık Matbaası, 1987.
• ÇERME, Tomas. “Surp Asdvadzadzin Ermeni-Süryani Kilisesi. Tarih ve Toplum, Sayı 202, ( 2002)
• DOLABANİ, Hanna. Antakya Süryani Kadim (Ortodoks) Kilisesi Patriklerinin Özgeçmisi , G. Akyüz (Çev), İstanbul, 2006.
• DUYGU, Zafer. Süryani Tarih Yazıcılığında Geç Antikçağ. İstanbul: Divan Kitap, 2017.
• ERCAN, Yavuz. Kudüs Ermeni Patrikhanesi,. Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• ERYILMAZ, Bilal. Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslim Tebaanın Yönetimi. İstanbul: Risale Yayınları, 1996.
• GÜNEL, Aziz. Türk Süryanileri Tarihi. Diyarbakır, 1970.
• KENANOĞLU, Macit M.. Osmanlı Millet Sistemi, Mit ve Gerçek. İstanbul: Klasik, 2004.
• LAYARD, Austen H. Ninova ve Kalıntıları. Çeviren: Zafer Avşar(çev.), İstanbul: Avesta, 2000.
• METİN, Erkan. “İstanbul, Güzel ve Hain Dost”. HETO, Süryani Edebiyat Dergisi, Yıl 1, Sayı 1, (1999)
• ÖZCOŞAR, İbrahim. Bir Yüzyıl Bir Sancak Bir Cemaat 19. Yüzyılda Mardin Süryanileri. İstanbul: Beyan Yayınları, 2008.
• PARRY, Oswald H.. Six Months in a Syrian Monastery.London: Horace Cox,1895.
• SHAW, Stanford J.;Ezel Kural Shaw; Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye’nin Doğuşu. Çeviren: Mehmet Harmancı, İstanbul: e Yayınları, 1994.
• ŞİMŞEK, Mehmet. Süryaniler ve Diyarbakır. İstanbul: Çhiviyazıları Yayınevi, 2003. Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç(Tebliğler), haz. İsmail Soysal, 241-253. Ankara: TTK. Yayınları, 1999.
• TÜRKMEN, Zekeriya. Vilayât-ı Şarkiye Islâhât Müfettişliği, 1913-1914, Ankara: TTK. Yayınları, 2006.
• URAS, Esat; Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul: Belge Yayınları, 1987.