DÜNYA SİLAH SANAYİSİNİ ŞEKİLLENDİREN BİR OSMANLI RUMU: BASİL ZAHAROFF

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 2, 218 - 238, 28.12.2018

Dr. Çağla Derya Tağmat

Öz

Basil Zaharoff 1849 yılında Muğla’da dünyaya geldi. Kimliği konusunda farklı bilgiler bulunan Zaharoff, gençlik yıllarını İstanbul Kurtuluş’ta (Tatavla) geçirdi. Gençlik döneminde yabancı dil öğrenen ve burs ile İngiliz Okulu’nda okuyan Zaharoff, İstanbul Galata’da dayısının yanında çalıştığı dönemde kendi payı olduğunu düşündüğü parayı çalarak Londra’ya kaçtı ve yeni hayatı burada başladı. Çeşitli silah şirketlerinde çalışarak silah sektörüne atılan Zaharoff, kısa sürede ortaklıklar kurarak zengin oldu. Silah sanayinde elde ettiği ün, onun siyasette de dönemin önemli isimleriyle bağlantılar kurmasını sağladı ve dünyanın militarizme teslim olduğu dönemde, dünya silah sanayisini elinde tutan bir baron haline geldi. Bu esnada anavatanı olan Yunanistan’a yönelik ekonomik ve askeri desteğini esirgemeyen Basil Zaharoff, Yunanistan’ın Birinci Dünya Savaşı’na katılması ve Yunan askerlerinin İzmir’e çıkarak Anadolu’yu işgal planlarında da perde arkasındaki finansör oldu. Kimliğini çok açık etmemesinden ve hatta gizli tutmasından dolayı ‘Gizemli Avrupalı’ olarak da adlandırılan ve siyasilerle yakın ilişkiler kuran Zaharoff, kısa sürede dönemin önemli güçlerinin siyasi danışmanı şeklinde çalışmaya başladı. Silah sanayisine ek olarak, petrol ve kumarhane alanlarında da adını duyurdu ve 1936 yılında Monte Carlo’da hayatını kaybetti. Bu çalışmada dünya siyasi tarihinin çehresini değiştiren savaşlar esnasında militarizmi besleyen, Yunanistan’a önemli maddi destekler sunan Osmanlı Rumu Basil Zaharoff ve onun etkilediği dünya düzeni arşiv belgeleri, The New York Times gazetesi ve araştırma eserleri ışığında ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Basil Zaharoff, Gayrimüslim, Militarizm, Savaş, Venizelos, Yunanistan

An Ottoman Greek Who Developed The World Arms Industry: Basil Zaharoff

Öz

Basil Zaharoff was born in 1849 in Muğla. The information about Zaharoff’s identity is various, but it is known that he spent his youth in Istanbul, Tatavla (Kurtuluş). He learned foreign languages in his youth and completed his education in English School with a scholarship. While working his uncle’s shop, Zaharoff stole the money he thought belonging to him and escaped to London to start his new life. After working several gun companies and getting into partnerships, he became rich in a short period of time. The reputation that he acquired in gun industry provided him to contact with the politicians of the period. The period when militarism was on the rise, he became the baron of the gun industry. Zaharoff supported his homeland, Greece, economically and militarily. He, as a financier, supported the participation of Greece to the World War I and the Greek soldiers’ attempt to capture İzmir. Zaharoff who did not reveal the details of his identity was called “Mysterious European” began to work as an advisor for the great powers’ politicians. In addition to the gun industry, he made his reputation in petrol and casino fields and died in 1936 in Monte Carlo.In this paper, the Ottoman non-Muslim Basil Zaharoff, who fueled militarism, supported Greece economically and had an influence on the world order during the period of wars will be examined in the light of archives, The New York Times newspaper and secondary sources.

Anahtar Kelimeler

Basil Zaharoff, Non-Muslim, militarism, War, Venizelos, Greece

Kaynakça

• Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivi
• TİTE Arşivi, K65-G84-B84
• TİTE Arşivi, K46-G53-B53
• TİTE Arşivi, K69-G82-B82
• Μουσείο Μπενάκη, Αρχείο Ελευθερίου Βενιζέλου [Benaki Museum Eleftherios Venizelos Archive]
• Μουσείο Μπενάκη, Αρχείο Ελευθερίου Βενιζέλου [Benaki Museum Eleftherios Venizelos Archive], 173.318.22.
• Μουσείο Μπενάκη, Αρχείο Ελευθερίου Βενιζέλου [Benaki Museum Eleftherios Venizelos Archive], 173.269.16-2.
• Μουσείο Μπενάκη, Αρχείο Ελευθερίου Βενιζέλου [Benaki Museum Eleftherios Venizelos Archive], 173-029-043.
• Ιστορικό Αρχείο Υπουργείο Εξωτερικών Κεντρική Υπηρεσία [Historical Archive of Ministry of Foreign Affairs Central Office]
• Υπουργείο Εξωτερικών [Ministry of Foreign Affairs]1920/156/3/7
• Υπουργείο Εξωτερικών [Ministry of Foreign Affairs]1920/156/3/9
• The New York Times
• HRISTIDULU, Melisinos. τα Ταταύλα και η Ιστορία τους [Tatavla and its History], (İstanbul: İstos Yayınları, 2013).
• ALLFREY, Antony. Savaş Baronu Zaharoff, (Ankara: Cümle Yayınevi, 2016).
• BERBER, Engin. Sancılı Yıllar İzmir 1918-1922 Mütareke ve İşgal Döneminde İzmir Sancağı, (Ankara: Ayraç Yayınları, 1997).
• BLOOM, Cecil. ¨A Conspiracy of Slience? Lloyd George and Basil Zaharoff¨, Journal of Liberal History, 86, Spring 2015.
• ÇOLAK, İsmail. Yunan İşgalinin Gizli Patronu Zaharoff, (İstanbul: Okul Yayınları, 2004)
• DALBY, Andrew. Eleftherios Venizelos 1919-1923 Barış Görüşmeleri ve Sonrası, (Ankara: Akılçelen Kitaplar, 2014).
• DAVENPORT, Guiles. Zaharoff High Priest of War, (Boston: Lee and Shepard Company, 1934).
• Επιχειρήσεις εις Θράκην 1919-1923[Ventures of Trace 1919-1923], (Athinai: Arhigian Stratou Diefthinsis Istorias Stratou, Ekdosis Diefthinseos Istorias Stratou, 1969)
• ERİM, Nihat. Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları, (Ankara: Türk Tarih Kurumu, Cilt I, 1953).
• KAZGAN, Galata Bankerleri, (İstanbul: Tarihçi Kitabevi, 2014).
• KİTSİKİS, Dimitris. Yunan Propagandası, (İstanbul: Meydan Neşriyat, -T.Y.-).
• LEWINSON, Richard. Esrarengiz Avrupalı Zaharoff, (İstanbul: İletişim Yayınları, 1991),
• ÜSTDİKEN, Behzat. ¨Esrarengiz Avrupalı Sir Basil Zaharoff ve Orient Express¨, Finans Dünyası, Mart 2001, Sayı 135.
• ZARİFİ, Yorgo L. Hatıralarım, (İstanbul: Literatür Yayınları, 2005).
• Kaynak: https://wargamingmiscellanybackup.wordpress.com/2010/02/18/i-blame-herge-for-my-interest-in-the-chaco-war/ Son Güncelleme 20 Eylül, 2018.