LOZAN ANTLAŞMASI SONRASI TÜRKİYE’NİN AZINLIKLARA YÖNELİK POLİTİKALARI

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 2, 268 - 298, 28.12.2018

Doç. Dr. Ramazan Erhan Güllü

Öz

Lozan Antlaşması’na göre Türkiye’de sadece gayrimüslimler azınlık statüsünde olacaklardı. Lozan Konferansı sırasında, Türkiye’nin azınlık tanımının nasıl olacağı uzun tartışmalara neden olmuş, batılı devletlerin Türkiye’deki bazı Müslüman unsurları da azınlık statüsüne dâhil etmek istemeleri, Türk heyetinin itirazları üzerine kabul edilmemişti. Antlaşma gayrimüslimlerin azınlık statüsünde olduklarını belirtse de Türkiye ilerleyen süreçteki uygulamalarında sadece Rum, Ermeni ve Yahudileri azınlık olarak kabul etmişti. Bu üç grup dışında kalan gayrimüslim unsurlar da uygulamada azınlık statüsü dışında kalmışlardı. Ayrıca azınlıkların dinî merkezleri olan hahambaşılık ile patrikhanelerin de önceki dönemlerde sahip oldukları birçok ayrıcalık kaldırılmıştı. Buna rağmen Türkiye’nin azınlık politikaları azınlıklara karşı genel bir güvensizlik üzerine şekillenmişti. Bunun nedeni de mütareke döneminde gayrimüslim unsurlarla yaşanan çatışmalardı. Mütareke dönemi, Türkiye’nin azınlık politikalarının belirlenmesinde uzun süre etkili olmaya devam etmişti.

Anahtar Kelimeler

Lozan Antlaşması, Azınlıklar, İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi, Ermeni Patrikhanesi

Turkey’s Minority Policy after the Treaty of Lausanne

Öz

In reference to the Treaty of Lausanne only non-Muslims were recognized as minorities in Turkey. Issues such as the definition of minorities and the rights of the minorities caused long debates during the Lausanne Conference and the Turkish delegation insisted on the determination of minorities only by religious distinction. Although the treaty indicates a general statement that non-Muslims to be considered as minorities, Turkey has narrowed the meaning of this statement and recognized only Greeks, Armenians and Jews as minorities. Non-Muslims other than these three groups are not officially considered to be of minority status. Besides, the privileges of the Greek and Armenian Patriarchs and Rabbinate given by the Ottoman Empire were abolished. Despite the narrowed recognition, the state's approach to minorities was shaped by a general sense of mistrust in the early periods. The main reason for this was the clashes between Muslim and non-Muslim subjects during the armistice. The armistice period continued to be effective in the determination of Turkey's minority policies for a long time.

Anahtar Kelimeler

Treaty of Lausanne, Minorities, Orthodox Patriarchate of Istanbul, Armenian Patriarchate

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA.), Yer nr: 490, 01, 0, 0 Fon Kodu: 608, 107, 2, 0, Cumhurbaşkanlığı Arşivi (CA.), Kutu No.: 1/189 (50-3), Fihrist No.: 48. Resmî Yayınlar Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri III, (Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 1997)
• Düstur, Üçüncü Tertip, Cilt: 5, (İstanbul: Necmi İstikbal Matbaası, 1931)
• Lozan Barış Konferansı – Tutanaklar, Belgeler, Takım: II, Cilt: 2, Çev. Seha L. Meray, (Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1970)
• Mahzarlar Mecmuâsı – Gayrimüslim Ekalliyetlere Mensûb Türk Tebaasının Ahdî Haklarından Ferâgatleri (Lozan Muâhedesi: Madde 42), (Ankara: Hâkimiyet-i Milliye Matbaası, 1926)
• T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 4, Toplantı: 1.
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre: 5, İçtima Senesi: 3, Cilt: 26, (Ankara: T.B.M.M. Matbaası, 1960)
• Akşam
• Cumhuriyet
• Hâkimiyet-i Milliye
• İkdam
• Resmî Cerîde – Resmî Gazete
• Vakit
• Vatan
• Tanin
• Tevhid-i Efkâr
• The New York Herald (Gazetelerin tarih ve numaraları dipnotlarda belirtilmiştir.)
• AHMET REŞİT. Ekalliyetlerin Himayesi, (İstanbul: Matbaa-i Ebuzziya, 1933)
• AKTAR, Ayhan. Varlık Vergisi ve Türkleştirme Politikaları, (İstanbul: İletişim Yayınları, 2000)
• BALİ, Rıfat N. II. Dünya Savaşında Gayrimüslimlerin Askerlik Serüveni: Yirmi Kur’a Nafia Askerleri, (İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2008)
• _______. 1934 Trakya Olayları, (İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2009)
• _______. (Derleyen), Varlık Vergisi: Hatıralar – Tanıklıklar, (İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, 2012)
• BİRSEL, Haktan. Lozan’dan AB Sürecine Türkiye’nin Azınlık Politikaları, (İstanbul: IQ Kültür- Sanat Yayıncılık, 2011)
• KAYRA, Cahit. Savaş, Türkiye ve Varlık Vergisi, (İstanbul: Tarihçi Kitabevi, 2011)
• KENANOĞLU, M. Macit. Osmanlı Millet Sistemi – Mit ve Gerçek, (İstanbul: Klasik Yayınları, 2007)
• ORAN, Baskın. Türkiye’de Azınlıklar: Kavramlar, Teori, Lozan, İç Mevzuat, İçtihat, Uygulama, (İstanbul: İletişim Yayınları, 2015)
• SOYSAL, İsmail. Tarihçeleri ve Açıklamaları İle Birlikte Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları (1920-1945), c. I, (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000) Makaleler
• DİNÇKOL, Bihterin Vural. – IŞIK, Alper, “1924 Anayasası Döneminde Yurttaşlık Anlayışı”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, s. 21, (2015), 13-41.
• ERYILMAZ, Bilâl. – BEKTAŞ, Mücahit, “Lozan Perspektifinden Türkiye’de Azınlık Politikaları (1923-2016)”, Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, c. 5/2, (2017), 25-50.
• GÜLLÜ, Ramazan Erhan. “Mondros Mütarekesi’nin Ardından Ermeni ve Rum Patrikhanelerinin İşbirliği (30 Ekim 1918 – 11 Ekim 1922)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c. XXV/75, (2009), 575-605.
• MÜEZZİNOĞLU, Ersin. “Hilafetin Kaldırılması Sonrası Patrikhaneler ve Hahambaşılık Tartışmaları”, International Journal of Social Science, c. IV/46, (2016), 111-127.
• ERTAN, Semi. “An Armenian at the Turkish Parliament in the early Republican Period: Berç Türker – Keresteciyan (1870-1949)”, (Yüksek Lisans Tezi, Sabancı Üniversitesi, 2005)