Ahmed bey Agaoglu: Portrait Traits of Identity as a Lawyer

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 2, 171 - 183, 30.09.2020

Mehman Damirli

https://doi.org/10.26650/jes.2020.012

Öz

In this article one of the unexplored areas, namely the law-related area of activity and creativity of Ahmed bey Agaoglu (1869-1939) is examined. Initially assessing the multi-dimensional activities of A. Agaoglu as a lawyer, four key areas of this activity are identified, and Agaoglu’s contributions to each of these areas are generally characterized. Then, the contribution of Agaoglu as a lawyer-pedagogue to the teaching of law in Turkey's two main universities is pointed out and his textbooks on constitutional law and legal history are covered. Further, based on the works of the thinker reflecting his public and political views, his legal views are analyzed and his opinions on a number of theoretical issues of law, such as understanding of law, individual freedoms, the relationship between rights and duties, and the relationship between law and religion, are examined. In the research, based on the analysis of various aspects of Agaoglu's activity related to law, the portrait of his identity as a lawyer is depicted in its following main traits: (1) as a fighter and consistent defender of the rights of Azerbaijani Turks and of all Turkish Muslims, as well as of women's rights, (2) as an influential deputy represented in the supreme legislative bodies of Ottoman and Republic Turkey and the Azerbaijan Democratik Republic, (3) as a lawyer-pedagogue and (4) as a liberal-minded lawyer-thinker.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Agaoglu, Lawyer Pedagogue and Thinker, Constitutional Law, History of Law, Understanding of Law, İndividual Freedoms, Relationship between Rights and Duties, Law and Religion

Əhməd Bəy Ağaoğlu: Hüquqçu Kimliyinin Portret Cizgiləri

Öz

Təqdim edilən məqalədə Əhməd bəy Ağaoğlunun (1869-1939) fəaliyyət və yaradıcılığının yetərincə tədqiq edilməmiş sahələrindən biri – huquqla bağlı sahəsi araşdırılır. Öncə hüquqçu olaraq Ə. Ağaoğlunun çoxyönlü fəaliyyəti ilkin dəyərləndirilməklə, bu fəaliyyətin dörd önəmli istiqaməti müəyyən edilir, eləcə də həmin istiqamətlərin hər biri üzrə Əhməd bəyin töhfələri ümumi olaraq səciyyələndirilir. Sonra hüquqçu pedaqoq kimi Ə. Ağaoğlunun Türkiyənin iki əsas ali məktəbində hüququn tədrisinə töhfəsi diqqət mərkəzinə gətirilməklə, onun konstitusiya hüququ və ümumi hüquq tarixi sahələrindəki dərs kitabları əsas cizgiləri ilə ələ alınır. Daha sonra mütəfəkkirin ictimai-siyasi baxışlarının əks olunduğu əsərləri əsasında onun hüquqi görüşləri ortaya qoyulur, hüquq anlayışı, fərdi azadlıqlar, hüquq və vəzifələrin əlaqəsi, hüquq və din münasibətləri kimi hüququn bir sıra təməl nəzəri məsələlərinə dair fikirləri incələnir. Araşdırmada Ə. Ağaoğlunun hüquqla bağlı fəaliyyətinin müxtəlif yönlərinin təhlili əsasında onun hüquqçu kimliyinin portreti əsas cizgilərilə canlandırılır. Belə ki, tədqiqat nəticəsində Əhməd bəy göz önündə həm (1) Azərbaycan türklərinin və bütün türk müsəlmanların hüquqlarının, eləcə də qadın hüquqlarının mübariz ve ardıcıl müdafiəçisi kimi, həm (2) Osmanlı və Cümhuriyyət Türkiyəsinin və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ali qanunverici orqanlarında təmsil olunan nüfuzlu millət vəkili kimi, həm (3) hüquqçu pedaqoq kimi və həm də (4) liberal görüşlü hüquqçu düşüncə adamı kimi durur.

Anahtar Kelimeler

Əhməd Ağaoğlu, hüquqçu pedaqoq və düşüncə adamı, konstitusiya hüququ, hüquq tarixi, hüquq qavramı, fərdi azadlıqlar, hüquq və vəzifələrin əlaqəsi, hüquq və din münasibətləri

Hukukçu Kimliğinin Portre Çizgileri

Öz

Takdim edilen makalede Ahmet Ağaoğlu’nun (1869-1939) yeterince incelenmemiş faaliyet ve yaratıcılık alanlarından biri de hukuk alanındadır. Öncelikle, bir avukat olarak A. Ağaoğlu'nun çok yönlü faaliyetinin değerlendirilmesi, bu faaliyetin dört önemli alanını ve Ahmed Bey'in bu alanların her birine katkılarının genel bir karakterizasyonunu belirler. Daha sonra hukuk alanında bir eğitimci olarak Ağaoğlu'nun iki büyük Türk üniversitesinde hukuk öğretimine katkısına odaklanan “Anayasa Hukuku” ve “Genel Hukuk Tarihi” ders kitapları vurgulanmaktadır. Daha sonra düşünürün sosyo-politik görüşlerini yansıtan eserler temelinde hukuki görüşleri, hukuk kavramı, bireysel özgürlükler, hak ve görevler ilişkisi, hukuk ve din ilişkisi gibi bir dizi temel teorik hukuk meselesine ilişkin görüşleri sunulur. Makalede Ağaoğlu'nun hukuki faaliyetinin çeşitli yönlerinin analizine dayanılarak, hukukçu kimliğinin portresi ana özellikleriyle yeniden canlandırıldı. Nitekim, araştırma sonucunda Ahmed Bey, (1) Azerbaycan Türkleri ve tüm Türk Müslümanların haklarının yanı sıra kadın haklarının militan ve tutarlı bir savunucusu ve (2) Osmanlı ve Cumhuriyet Türkiyesinin ve Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin en yüksek yasama organlarında temsil edilen nüfuzlu bir milletvekili gibi, (3) hem hukuk eğitimcisi olarak hem de (4) liberal fikirli bir hukuk düşünürü olarak kabul edilir

Anahtar Kelimeler

Ahmet Ağaoğlu, anayasa hukuku, hukuk tarihi, hukuk kavramı, bireysel özgürlükler, hak ve görevler ilişkisi, hukuk ve din ilişkisi

Kaynakça

• AĞAOĞLU, Ahmet, (1931-1932), Hukuk Tarihi, Ağaoğlu Ahmet beyin takrirleri (Talebe Nijat bey tarafından tutulmuş), 1931-1932 ders senesi, Hukuk Talebesi Cəmiyyəti Yayınları, İstanbul: Kurtuluş matbaası.
• AĞAOĞLU, Ahmet, (1933), Devlet ve Fert, İstanbul: Sanayiinefise Matbaası.
• AĞAOĞLU, Ahmet, (1938a), “Basitten Mürekkebe, Şekilsizlikten Şekilleşmeye Doğru”, İnsan, C. I, S. 3, 15 Haziran: s. 204-208.
• AĞAOĞLU, Ahmet, (1938b), “Dinde Manizme İçtimai Hayatta da Sınıflara ve Büyük Malikanelere Doğru”, İnsan, C. I, S. 7, 15 Birincikanun: s. 356-360.
• AĞAOĞLU, Ahmet, (1938c), “Hukukta Tekamül Devirleri”, İnsan, C. I, S. 2, 15 Mayıs: s. 117-123.
• AĞAOĞLU, Ahmet, (1938ç), “İştirakçilikten Ferdi Mesaiye ve Mülkiyete Doğru”, İnsan, C. I, S. 4, 15 Temmuz: s. 290-295.
• AĞAOĞLU, Ahmet, (1938d), “Türk Hukuk Tarihinde Usul”, İnsan, Yıl I, S. 1, 15 Nisan: s. 39-43. A
• ĞAOĞLU, Ahmet, (2012), Ahmet Ağaoğlu ve Hukuk-ı Esasiye Ders Notları, 1926-1927, (Hazırlayan: Boğaç Erozan), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• AĞAOĞLU, Əhməd, (2016), Sərbəst insanlar ölkəsində, Bakı: KitabKlubu.org.
• AĞAOĞLU, Əhməd, (2017), Üç mədəniyyət, Bakı: KitabKlubu.org.
• ASKER, Ali, YILDIZ, Canan ve ÖZKAN, Duygu, (2017), “Günümüz Penceresinden Ahmet Ağaoğlu “İslamiyetde Kadın” Eseri Üzerine Notlar”, II. Uluslararası Sosyal Bilimler Araştırmaları Kongresi Bildiri Kitabı, (Ed. H. Kara, T. Çetin, Y. İnel), Ankara: 40-50.
• DAMİRLİ, Mehman, (2016), «Umumi (Genel) Türk Hukuk Tarihi̇: Konseptsel Sorunlar”, II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, (C. II), İstanbul: Onikilevha, 141-160.
• KAYABAŞ, Ebru, (2012), ““Bir Yavuz Hukukçu”: Ahmet Ağaoğlu”, İÜHFM, C. LXX, S. 1: s. 441-452.
• KİLİ, Suna, (1971), Assembly Debates on the Constitutions of 1924 and 1961, Istanbul: Robert College Research Center.
• ÖZAVCI, Hilmi Ozan, (2015), İntellectual Origins of the Republic: Ahmet Ağaoğlu and the Genealogy of Liberalism in Turkey, Leyden, Boston: Brill.
• SEYDİŞEHRİ, Mahmud Esad Efendi, (1331(1915)), Tarih-i İlm-i Hukuk, İstanbul: Matbaa-i Amire,
• SEYDİŞEHRİ, Mahmud Esad Efendi, (2012a), Hukuk Tarihi (Tarih-i İlm-i Hukuk), İstanbul: Medhal İlmi Araştırma Derneği Yayınları.
• SEYDİŞEHRİ, Mahmud Esad Efendi, (2012b), Tarih-i İlm-i Hukuk, İstanbul: Yetkin Yayınları. TBMM Albümü (1920-2010), (2010), C. I. (1920-1950), Ankara: TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları No: 1.
• YILMAZ, Murat, (1993), “Ahmet Ağaoğlu və Liberalizm Anlayışı”, Türkiyə Günlügü, 23/yaz: s. 56-71.
• YÜCEL, M. Serhan, (2016), “Ankara Adliye Hukuk Mektebi’nin İlk Yili”, The Journal of Academic Social Science, Yıl IV, S. 26, Mart: s. 361-387.
• АГАЕВ, Ахмед бек, (1901), Женщина по исламу и в исламе, Тифлис.
• БАЛАЕВ, Айдын, (2018), Патриарх Тюркизма. Ахмет бек Агаоглу (1869-1939), Баку: Издательский дом ТЕАS Press.
• ДАМИРЛИ, Мехман А., (2013), Сравнительное правоведение: Ч. 1. Статус, предмет и система, Одесса: Feniks.