Türkiye’deki Musevilerin Lozan’daki Haklarından Feragatı ve Hahambaşılık Makamının Yetkilerinin Kısıtlanması

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 1 - 38, 31.03.2021

Reyhan Gülşen

Öz

Bu çalışmada Lozan Antlaşmasının azınlıklara aile hukuku gibi alanlarda sunmuş olduğu haklardan Musevi Cemaati’nin feragat sürecinin nasıl gerçekleştiği anlatılmaya çalışılacaktır. Bugüne kadar azınlıklarla ilgili eserlerin pek çoğunda Musevilerin Lozan’daki haklardan en önce ve sorunsuz bir şekilde feragat eden azınlık olduğu yönünde genel kabul vardır. Ancak Rıfat Bali ve Avner Levi gibi yazarların verdikleri bilgileri dikkate aldığımızda bu süreç Musevi cemaati açısından zannedildiği kadar kolay ve çabuk olmamıştır. Hahambaşılık makamı da bu feragat sürecinde dini ve dünyevi işleri birbirinden ayırıp yalnızca dini işlerle meşgul olma kararı almak zorunda kalmıştır. Musevilerin Lozan’daki haklardan feragatleri hakkında bilgi veren eserlerde önemli eksiklikler, hatalar ve bunlara bağlı olarak bilgi karmaşası mevcuttur. Bu çalışmada mümkün olduğunca bu eksiklikler ve hatalar giderilmeye çalışılmıştır. İncelenen konular hakkında Cumhuriyet Arşivi’ndeki belge eksikliği sebebiyle ana kaynak olarak dönemin Türk gazeteleri kullanılmıştır. Kısmen Amerikan Arşivi incelenebilmiştir. Hahambaşılık Arşivi ise araştırmacılara kapalıdır. Eğer Hahambaşılık Arşivi açılırsa gelecekte daha kapsamlı bir çalışmanın yapılabilmesi mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Basın, Feragat, Hahambaşılık, Museviler, Lozan Antlaşması, Nizamname

The Renunciation of Rights in the Treaty of Lausanne by Jews in Turkey and Restrictions on the Authority of the Grand Rabbinate

Öz

This study seeks to explain the process by which the Jewish community in Turkey renounced rights granted under the Treaty of Lausanne to minorities in areas such as family law. To date, most studies of minorities have generally accepted that Jews were the first minority to renounce rights established in the Treaty of Lausanne without any problem. However, the work of scholars such as Bali and Levi has demonstrated that, for the Jewish community, this process was not as easy and quick as once supposed. In the process of renunciation, the Grand Rabbinate separated religious and secular affairs and decided to engage in religious affairs only. Works that describe the renunciation of rights under the Treaty of Lausanne by Jews contain significant shortcomings and errors, resulting in information confusion. Thus, one of aim of this study is to eliminate such deficiencies and mistakes so far as possible. Due to the shortage of pertinent documents in the Republic Archive, newspapers of the period have been used as the main source of evidence. While the American Archive has been partially examined, the Grand Rabbinate Archive is closed to researchers. Should the latter be opened, it would be possible to undertake a more comprehensive study in the future.

Anahtar Kelimeler

Press, Renunciation, Grand Rabbinate, Jews, Treaty of Lausanne, Charter

Kaynakça

• Akşam
• Cumhuriyet
• Hakimiyet-i Milliye
• Halk Gazetesi
• İkdam
• Milliyet
• Son Saat
• Vakit
• Bali, Rıfat N. : Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri Bir Türkleştirme Serüveni (1923-1945), 9. Baskı, İstanbul, İletişim Yay., 2017.
• Galante, Avram: Historie Des Juifs De Turkquie, 9 Cilt, C.V, 1. Baskı, İstanbul, İSİS Yay., 1986.
• Galante, Avram: Türkler Ve Yahudiler, 3. Baskı, İstanbul, Gözlem Yay., 1995.
• Güllü, Ramazan Erhan: Türkiye’de Gayrimüslimlerin Yönetimi, 1. Baskı, İstanbul, Ötüken Yay., 2018.
• Levi, Avner: Türkiye Cumhuriyeti’nde Yahudiler Hukukî ve Siyasî Durumları, Red. Rıfat N. Bali, 3. Baskı, İstanbul, İletişim Yay., 2010.
• Bali, Rıfat N.: “Bir Yahudi Dayanışma Ve Yardımlaşma Kurumu: B’nai B’rith XI. Bölge Büyük Locası Tarihçesi Ve Yayın Organı Hamenora Dergisi”, Müteferrika, S.8-9, Bahar-Yaz 1996, s.41-60.
• Eryılmaz, Bilal, Bektaş, Mücahit: “Lozan Perspektifinden Türkiye’de Azınlık Politikaları (1923-2016)”, Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, S.2, C.5, İstanbul, Eylül 2017, s.25-50.
• Güllü, Ramazan Erhan: “Lozan Antlaşması Sonrası Türkiye’nin Azınlıklara Yönelik Politikaları”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, VII/2, 2018, s.268-298.
• Güllü, Ramazan Erhan: “Mondros Mütarekesi’nin Ardından Ermeni ve Rum Patrikhanelerinin İşbirliği (30 Ekim 1918- 11 Ekim 1922)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.XXV/75, 2009, s.575-605.
• Kılıç, Murat: “’Türkleştirme’ Dağında Bir ‘Musa’ ve Evamir-i Aşere (On Emir)”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.21, Mayıs 2010, s.167-191.
• Bektaş, Mücahit: Lozan Antlaşması Bağlamında Türkiye’de Azınlıkların Yönetimi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Çınar, Ahmet Özgür: Lozan’dan Sonra Türkiye Yahudileri (1923-1945), Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2005.
• Kandöker, Elif: Türkiye Cumhuriyeti’nde Azınlıklar Politikası Kapsamında Türk Musevi Cemaatinin Durumu ve Faaliyetleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2019.
• Tüfekçi, Vedat, Türk Musevileri Ve Milli Mücadele, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri Ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2009.