Osmanlılarda Seyahatnȃme Kültürü ve Antalyalı Halil Salim’in Anadolu ve Rumeli’ye Bir Küçük Seyȃhat Yȃhud Her Yerde Terakkȋ İsimli Risalesi Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 107 - 132, 31.03.2021

Mustafa Kemal Sincer

Öz

İnsan yeni yerler görme ve yeni kişiler tanıma arzusunu taşıyan bir varlıktır. Bu yeni yüzler ve mekanlar görme çabasını çoğu birey, fikir dünyasını zenginleştirmenin ve özgün bir şeyler üretme gücünü geliştirmenin anahtarı sayar. Seyahat kavramı bugünkü turizm anlayışından farklı olarak değerlendirilirse, bu seyahatlerde öğrenilenlerin kağıda dökülmesiyle oluşan seyahatnâmeler de insanların, çağın önemli uygarlıklarının önemli şehirlerine yaptıkları gezileri içermelidir. 19. ve 20. yüzyıllarda seyahatnâmelerin sayısında bir artış görülmeye başlamıştır. Ulaşımın yaygınlaşması ve kolaylaşması ile basın yayın faaliyetlerinin gelişmesi bir araya gelince gözlemlenen bu artış, hem tarihçilerin hem de edebiyatçıların bu alanda yoğunlaşmasına neden olmuştur. Özellikle yolculuğun esas alındığı seyahatnâmelerin 19. yüzyılın ortalarıyla birlikte neşredilmeye başladığı anlaşılmaktadır. 19. yüzyıl boyunca yaşanan teknolojik gelişmeler sayesinde Osmanlı topraklarında artan ulaşım ve konaklama imkânları, bazı okuryazar Osmanlıları sık sık seyahatlere çıkmaya ve bu seyahatler esnasında gördüklerini kaleme almaya yöneltmiştir. Bu çalışmada bu durumun örneklerinden biri olan Anadolu ve Rumeli’ye Bir Küçük Seyâhat Yâhud Her Yerde Terakkî başlıklı risale, Osmanlı’da seyahatnâme kavramı ve kısaca bu kavramın geçirdiği evrelerle birlikte değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Seyahat, Seyahatname, Anadolu, Rumeli, Dedeağaç, Burdur

Travel Book Culture in The Ottoman Empire and an Evaluation of a Booklet Titled Anadolu ve Rumeli’ye Bir Küçük Seyȃhat Yȃhud Her Yerde Terakkȋ

Öz

Human beings have a desire to see new places and meet new people. Most people consider this desire the key to the enrichment of their intellectual world and the progress of the power of producing genuine experiences. If the idea of travel is evaluated differently from that of tourism in the present day, the travelogues that are produced by writing the experiences of those travels will contain the evaluations of people’s travels to the cities of the significant civilizations of the century. An important increase was seen in the number of travelogues in the 19th and 20th centuries. This increase because of travel becoming widespread and the ease of transportation and progress in publishing activities led historians and the literati to focus on this field, particularly as travelogues started to be published in the mid-19th century. The improved transport and accommodation opportunities, with the help of technological developments in the Ottoman Empire, meant that some literate Ottomans began to travel more and write about their trips. In this paper, one of the examples of this situation, a booklet called Anadolu ve Rumeli’ye Bir Küçük Seyâhat Yâhud Her Yerde Terakkî, will be discussed with the development of travelogues in the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Travel, Travel book, Anatolia, Rumelia, Dedeağaç, Burdur

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Y.PRK.EŞA, 9/104, 29 Zilhicce 1306 (26 Ağustos 1889).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), HR.İD. 89/42, 24 Eylül 1918.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), HAT. 142/5913, 5 Şevval 1212 (23 Mart 1798).
• Ak, Mahmut. “Evliya Çelebi”. Yaşamlarıyla ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi. 1: 426-428. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009.
• Ak, Mahmut. “Osmanlı Coğrafya Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 4 (2004): 163-211.
• Asiltürk, Baki. “Osmanlı Seyyahları Avrupa Yolunda”. Osmanlı Ansiklopedisi. 9: 100-109. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
• Baykara, Tuncay. “Ahmet Zeki Velidi Togan”. İslam Ansiklopedisi. 41: 209-210. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Coşkun, Menderes. “Seyahatnȃme”. İslam Ansiklopedisi. 11: 13-16. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Coşkun, Menderes. “Osmanlı Hac Seyahatnȃmelerinde Hac Yolculuğu”. Osmanlı Ansiklopedisi. 4: 506-511. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
• Erdoğan, Türkan. “Eothen’de Oryantalizm ve Osmanlı Dünyası: Eleştirel Söylem Çözümlemesi”, Erdem Dergisi 66 (2014): 87-101.
• Esenbel, Selçuk. “Osmanlı İmparatorluğu Hakkında XIX. Yüzyıl Japon Seyahatnȃmeleri ve İstihbarat Raporları”. Osmanlı Ansiklopedisi. 2: 215-221. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
• Eyice, Semavi. “Ayasofya Camii”. İslam Ansiklopedisi. 4: 218-219. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Faroqhi, Suraiya. Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir?. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2003.
• İlgürel, Mücteba. “Evliya Çelebi”. İslam Ansiklopedisi. 11: 529-533. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• İlgürel, Sevim. “Menȃsik-i Mesȃlik”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 31 (1975): 147-162.
• Kahraman, Seyit Ali ve Yücel Dağlı. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnȃmesi: İstanbul. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Kütükoğlu, Mübahat S., Tarih Araştırmalarında Usȗl. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 1998.
• Şeşen, Ramazan. İbn Fadlan Seyahatnamesi. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2010.
• Taşağıl, Ahmet. “Hıtȃynȃme”. İslam Ansiklopedisi. 17: 404-405. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Üstüner, Ahmet. “Klasik Çağ Sonrası Osmanlı Coğrafya Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 33 (2019): 41-104.
• Vatin, Nicolas. “Bir Osmanlı Türkü Yaptığı Seyahati Niçin Anlatırdı?”, Cogito 19 (1999): 161-178.
• Yakar, Hamza. Cumhuriyetten Günümüze Uygulanmış Olan İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarında Seyahatnamelerin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, 2013.
• Yazıcı, Hüseyin. “Seyahatnȃme”. İslam Ansiklopedisi. 37: 9-11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Yerasimos, Stefanos. Tavernier Seyahatnamesi. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.