Türk Yurdu Dergisinde Rusya Türkü Yazarlar, Fikirleri ve Türklüğe Katkıları

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 2, 297 - 321, 04.10.2021

Sema Sezgin

Öz

Bu çalışma Türk milliyetçiliği ülküsüne katkıları olan Rusya Türkü yazarların Türk Yurdu dergisindeki düşüncelerine odaklanmaktadır. Rusya Türkü aydınlar Türk tarihi gibi konularda yaptıkları araştırma ve incelemeleriyle Türkoloji hakkında ilmi veriler toplayarak halkın anlayacağı içerikler üretmişlerdir. Bu sayede kültürel zeminde bir Türklük bilinci ve Türk benliğine dair farkındalık yaratmışlardır. Rusya Türkleri, Rusya’da milli mücadeleleri esnasında yaptıkları basın faaliyetlerini Osmanlı İmparatorluğu’na göç ettikten sonra bile sürdürmüşlerdir. Bu faaliyetlerini ilk olarak öncüsü oldukları Türk Yurdu dergisinde devam ettirmişlerdir. Türkler-arası bir bağ kurarak Türk benliği ve milli bir aidiyetinin aşılanması bakımından Türk Yurdu dergisi Osmanlı Aydınları ve Rusya Türkü aydınların ortak payda da buluştuğu zengin kadroya sahip, Pantürkist bir dergi olmuştur. Dergi, Osmanlı döneminde Türk milliyetçiliği ülküsünün önemli bir kaynağını da teşkil etmektedir. Derginin kurucu ve yazar kadrosu, muharecet (göçmen) Rusya Türkü ağırlıklı olması dolayısıyla Türkçülük akımının ve Türklük bilincinin yükselişinde önemli rollerinin olduğu düşünülmektedir. Türk Yurdu dergisi, 1911 ve 1931 arası toplamda 17 ciltten oluşmaktadır. Ancak çok geniş bir yelpazede incelenebilecek bu konu, 1911-1912 arası 1-2’nci ciltleri ile sınırlandırılmıştır. Çalışmanın amacı 1911-1912 süresince Türklerin milli uyanışının yükselmeye başladığı bir zamanda Rusya Türkü yazarların Türklüğe ve milli bilinçlenmeye önemli katkılarının olduğu göstermektir. Bu amaca ulaşmak için o dönemde gelişen siyasal atmosfere de değinerek, Rusya Türkleri arasında Türkçülük fikirlerinin yükselişi, Türk Yurdu dergisi ve yayın politikası, Türk Yurdu Dergisinde (1911-1912) Rusya Türkü Yazarlar ve Türkçülük Fikirleri konularıyla Türklüğe olan katkıları araştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Yurdu dergisi, Rusya Türkü Yazarlar, Türkçülük, Yusuf Akçura, İsmail Gaspıralı, Halim Sabit (şibay), Ahmed Ağaoğlu (Agayev), Resülzâde Mehmed Emin

Russian Turkish Authours, Their İdeas and Their Contributions to Turkishness in Türk Yurdu Magazine

Öz

This study focuses on the thoughts of Russian Turkish writers who contributed to the ideal of Turkish nationalism in Türk Yurdu magazine. Russian Turk intellectuals have produced content that can be understood by the public by collecting scientific data about Turcology with their research and studies on Turkish history. In this way, they created an awareness of the Turkish self on the cultural ground and an awareness of Turkishness. These activities were first continued in Türk Yurdu magazine, which they pioneered. In terms of instilling a Turkish identity and a national identity by establishing a connection between Turks, Türk Yurdu magazine has become a Pan-Turkist magazine with a rich staff where Ottoman Intellectuals and Russian Turk intellectuals meet on a common ground. The magazine also constitutes an important source of Turkish nationalism ideal in the Ottoman period. The founder and writer staff of the magazine, being predominantly immigrant Russian Turks, are thought to have an important role in the Turkism movement and the awareness of Turkishness. Türk Yurdu magazine consists of 17 volumes between 1911-1931. However, this subject, which should be examined in a wide range, is limited to 1-2 volumes between 1911-1912. The aim of the study is to show that during the period 1911-1912, when the national awakening of the Turks started to rise, Russian-Turk writers made important contributions to Turkish knowledge and national awareness. In order to achieve this goal, we also touched upon the political atmosphere that developed in that period and investigated the contributions to Turkishness; The rise of Turkism ideas among Russian Turks in Türk Yurdu Magazine, Türk Yurdu magazine and its publishing policy, Russian Turkish Writers and Turkism Ideas (1911-1912).

Anahtar Kelimeler

Türk Yurdu Magazine, Russian Turkish Writers, Turkism, Yusuf Akçura, İsmail Gaspıralı, Halim Sabit (Şibay), Ahmed Ağaoğlu (Agayev), Resülzâde Mehmed Emin

Kaynakça

• Akçuraoğlu, Yusuf: Türk Yılı 1928, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2009.
• Akçura, Yusuf: Hatıralarım, Ankara, Hece Yayınları, 2012.
• Akçura, Yusuf: Türkçülüğün Tarihi, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 2015.
• Akçura, Yusuf: Üç Tarz-ı Siyaset, Ankara, Ötüken Yayınları, 2019.
• Devlet, Nadir: Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917), Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Georgeon, Françoıs: Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri “Yusuf Akçura” 1876-1935, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2005.
• Güngör, Ebubekir: Türkistan’da Fikir Akımları, IQ Yayıncılık, İstanbul, 2011.
• Kırımlı, Hakan: Kırım Tatarlarında Milli kimlik ve Milli Hareketler (1905-1916), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2010.
• Nadir Devlet: Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014.
• Özcan, Ufuk: Ahmet Ağaoğlu ve Rol Değişikliği, İstanbul, Kitabevi Yayınları, 2010.
• Şenoğlu, Kemal: Yusuf Akçura “Kemalizm’in İdeoloğu, İstanbul, Kaynak Yayınları, 2009.
• Ülken, Hilmi Ziya: Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul, Ülken Yayınları, 1992.
• Yüce, Nuri: “Ahmet Ağaoğlu”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.1, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988.
• Dergiler/ Magazines Agayev, Ahmed: “Türk Âlemi”, Türk Yurdu Dergisi, Cilt 1(1-2), sayı 1, 17 Teşrinisani 1327/30 Kasım 1911, s. 5.
• Agayev, Ahmed: “ Türk Âlemi-4”, Türk Yurdu Dergisi, Cilt 1(1-2), sayı 5, 12 Kanunisani 1327/ 25 Ocak 1912, s. 82.
• Agayev, Ahmed: “Türk Aleminde-5”, Türk Yurdu Dergisi, 1. Cilt (1-2), sayı 7, 9 Şubat 1327/22 Şubat 1912, s.111.
• Agayev, Ahmed: “Türk Âlemi- 6”, Türk Yurdu Dergisi, Cilt 1(1-2), sayı 10, 22 Mart 1328/4 Nisan 1912 s. 161.
• Akçuraoğlu, Yusuf: “Müverrih Léon Cahun ve Muallim Bartold’a göre Cengiz Han”, Türk Yurdu Dergisi, 1. Cilt (1-2), sayı 1, 17 Teşrinisani 1327/30 Kasım 1911, s.18-20.
• Akçuraoğlu, Yusuf: “Türk Aleminde”, Türk Yurdu Dergisi, 1. Cilt (1-2), sayı 1, 17 Teşrinisani 1327/30 Kasım 1911, s.20-21.
• Akçuraoğlu, Yusuf: “ Türk ve Tatar Birdir, Türkler medeniyete hizmet etmiştir”, Türk Yurdu Dergisi, 1. Cilt (1-2), sayı 24, 4 Teşrinievvel 1328/17 Ekim 1912, s. 428.
• Akçuraoğlu, Yusuf: “Türk Aleminde”, Türk Yurdu Dergisi, 1. Cilt (1-2), sayı 4, 29 Kanunievvel 1327/ 11 Ocak 1912, s.72.
• Akçuraoğlu, Yusuf: “Müverrih Léon Cahun ve Muallim Bartold’a göre Cengiz Han”, Türk Yurdu Dergisi, 1. Cilt (1-2), sayı 11, 5 Nisan 1328/18 Nisan 1912, s.178-179.
• Akçuraoğlu, Yusuf: “Emel ve İdeal”, Türk Yurdu Dergisi, 1. Cilt (1-2), sayı 16, 14 Haziran 1328/ 27 Haziran 1912, s.265-269.
• Arai, Masami: “Devlet ve Toplum Arasında Türk Yurdu Dergisine Bir Yaklaşım”, Türk Yurdu, (Cilt 1-2), Tutibay Yayınları, Ankara, 1998, s.30.
• Gaspıralı, İsmail: Talim ve Terbiye “Türk Yurducularına”, Türk Yurdu Dergisi, Cilt 1 (1-2), 9 Şubat 1327/22 Şubat 1912, sayı 7, s. 109.
• Kurat, Akdes Nimet: Kazan Türklerinin “Medeni Uyanış Devri” (1917 Yılına Kadar), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt XXIV, Sayı 3-4, 1966, s.96-194.
• Resülzâde Mehmed Emin: “İran Türkleri-4”, Türk Yurdu Dergisi, Cilt 1(1-2), sayı 21, 23 Ağustos 1328/5 Eylül 1912, s.350.
• Resülzâde Mehmed Emin: “İran Türkleri 5”, Türk Yurdu Dergisi, Cilt 1(1-2), sayı 22, 6 Eylül 1328/ 19 Eylül 1912, s.359.
• Sabit, Halim: “Altaylara Doğru”, Türk Yurdu Dergisi, 1. Cilt (1-2), sayı 12, 19 Nisan 1328/2 Mayıs 1912, s.197.
• Sabit, Halim: “Altaylara Doğru”, Türk Yurdu Dergisi, 1. Cilt (1-2), sayı 13, 3 Mayıs 1328/16 Mayıs 1912, s.225.
• Tezler/Theses Sezgin, Sema: Balkan Savaşları Döneminde Basında Türk Milliyetçiliği Söylemleri (1912-1913), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2021.
• İnternet Kaynakları/ İnternet Resources Birinci, Ali ve Çavdar, Tûba: “Halim Sabit”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi cilt. 15, s. 337. URL: www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php? dno=150337, Erişim: 05.02.2021.