Orta Asya Jeopolitiğinin Nüfus Parametresi Üzerinden İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 1, 39 - 74, 31.03.2022

Kaan Kapan Oğuz Şavlı

https://doi.org/10.26650/jes.2022.003

Öz

Jeopolitik gücün önemini kavrayan ülkeler, jeopolitiğin değişen ve değişmeyen tüm unsurlarını detaylı şekilde irdelemenin zorunlu olduğunu doğrudan ya da dolaylı yönlerden öğrenmişlerdir. Jeopolitiğin değişmeyen unsurları devletler açısından daha somut ve açık bir şekilde planlanabilirken değişen jeopolitik unsurlar daha sistematik ve uzun yıllara dayanan bir planlamayla genelde de gizli bir şekilde yürütülmektedir. Bu duruma en güzel örnek 19. yüzyıl sonrasında Rusya’nın Orta Asya’daki nüfus inşası gösterilebilir. Rusların, Orta Asya Ülkelerinde Rus nüfus kümeleri oluşturarak Rus düşünce ve toplumsal yaşam tarzını bu topraklarda yaymaya çalıştığı- yani jeopolitiğin değişen unsurlarından nüfus etmenini kullanarak etkisini arttırmaya çalıştığı- tespit edilmiştir. Toplumsal, ekonomik, siyasal ve kültürel yönlerden etkisini yaklaşık olarak bir asır boyunca bölgeye yavaş yavaş işleyen Rusya’nın bölgeden çekilmesine rağmen tesiri sürmeye devam etmektedir. Her ne kadar Orta Asya Cumhuriyetlerinde, Sovyetler Birliği hegemonyasının sona ermesiyle birlikte bölge nüfusunun tekrardan değişerek yeni bir düzen aldığı görülmüşse de bölgede ve dünyada bu tür planlamalara karşı dikkatli olunması gerektiği artı ve eksileriyle bu araştırmada ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Geopolitics, Population, USSR, Russia, Central Asian Republics

Research of Central Asian Geopolitics Over the Population Parameter

Öz

Those countries who truly grasp the significance of geopolitical power can be said to have learned, in direct or indirect ways, the necessity of a detailed examination of the changing and unchanging elements of geopolitics. The unchanging elements of geopolitics can be concretely and explicitly planned whereas the changing elements can only be tackled by systematic and longterm planning and generally in a covert manner. This can be best exemplified by the population building of Russia in Central Asia after the 19th century. It is ascertained that Russia attempted to spread its mentality and social lifestyle across Central Asia by creating population clusters, in other words, they utilized one of the changing elements of geopolitics, namely population, trying to extend its sphere of influence. Having begun to gradually cultivate its social, economic, and cultural influence in the region since a century before, the Russian influence is still persistent despite its withdrawal from the region. Though we can observe a re-shifting of the demography in the Central Asian republics following the decline of the hegemony of the Soviet Union, this study still tries to draw attention to the fact that one should be cautious about such demographic engineering attempts on either a regional or global scale with all their pluses and minuses.

Anahtar Kelimeler

Geopolitics, Population, SSCB, Russia, Central Asian Republics

Kaynakça

• Абашин, Сергей Николаевич. “Этнографическое знание и национальное строительство в Средней Азии (проблема сартов в XIX-начале XXI в.)”. PhD Thesis, Ин-т этнологии и антропологии им. НН Миклухо-Маклая РАН, 2008. google scholar
• Akengin, Hamza. “Türk Dünyası ve Orta Asya Türk Cumhuriyet Üzerine Jeopolitik Bir Değerlendirme”. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 4 (1), (2017), 1-11. google scholar
• Baldauf, Ingeborg. “Some Thoughts on the Making of the Uzbek Nation”. Cahiers Du Monde Russe 32-1, pp. 79-95, 1991. google scholar
• Всесоюзная перепись населения 1926: Население по полу, народности. 1927-1929. google scholar
• Bezverbny, Vadim. “Geopolitics of Population: How the Demographic Processes Are Shaping National Power.”, 2015. google scholar
• Cameron, Sarah. “The Kazakh Famine of 1930-33: Current Research and New Directions”. East/West: Journal of Ukrainian Studies 3 (2), (2016), 117-32. google scholar
• Садыралиев, Ж.С. “О численности и размещении населения Кыргызской Республики”. Международный журнал гуманитарных и естественных наук, 2018, 72-76. google scholar
• Статистический ежегодник России. Типография Штаба Петроградского военного округа, 1915. google scholar
• Davies, Robert William, R. W. Davies., Harrison Mark, ve Wheatcroft Stephen G.. The economic transformation of the Soviet Union, 1913-1945. Cambridge University Press, 1994. google scholar
• Demeny, Paul. “Geopolitical Aspects of Population in the Twenty-First Century”. Population and development review 38 (4), (2012): 685-705. google scholar
• Dıykanbayeva, Mayramgül. “1916 Yılındaki Kırgız Millî Mücadelesi: Ürkün”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 3 (3), (2014): 112-26. google scholar
• Doorov, Torokul, Salimjon Aioubov, ve Charles Recknagel. “Small Exclave Spells Big Problems For Kyrgyzstan, Tajikistan”. https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-tajikistan-exclaves- vorukh-tensions/25232311.html adresinden alındı.Erişim: 18.01.2021. google scholar
• Duarte, Paulo. “Asia Central: lo sobresaliente de su historia y geografía”. Revista De Relaciones Internacionales, Estrategia Y Seguridad 9 (1), (2014): 21-35. google scholar
• Hayit, Baymirza. “ Basmacılar”: Türkistan millî mücadele tarihi (1917-1934). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997. google scholar
• İlhan, Suat. Jeopolitik Duyarlılık. İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş., 2003. google scholar
• Kapan, Kaan. “Coğrafyanın Üstünlüğü” ve “Jeopolitik Önem” Perspektifinden Doğu Akdeniz ve Adalar (Ege) Denizi. İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2021. google scholar
• Kapan, Kaan, ve Gökçe Coşanar. “Sınır Yerleşmelerine Jeopolitik Açıdan Bakmak: Iğdır Örneği”. Ulisa: Uluslararası Çalışmalar Dergisi 4 (2), 2020. google scholar
• Kara, Füsun. “1916 Kırgız büyük isyanı: Ürkün”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 6/2, (2011): 537-46. google scholar
• Köylü, Murat. “Ürkün: Bir Katliam Öyküsü”. Akademik İncelemeler Dergisi 11 (2), 2016. google scholar
• Краснобаева, Нелли Леонидовна. “Динамика численности и этнический состав населения Казахстана по данным i Всесоюзной переписи 1926 г”. Известия Алтайского государственного университета, sy 4, 2004. google scholar
• Краснобаева, Нелли Леонидовна. “Население Казахстана в конце XIX-первой четверти XX века”. диссертации. 2004, 234 s. google scholar
• Leclercq, Jules Joseph. Avrupalı Gözüyle Kafkaslar ve Orta Asya (1890): Transfkafkasya - Buhara - Fergana - Tanrı Dağları. (Çev.Hakan Birsel). İstanbul: IQ Kültür SanatYayıncılık, 2015. google scholar
• Leylak, Mehmet H. Orta Asya ve Kafkaslar’da Türkler’in Demografik Yapısı ( XX. Yüzyıl). Ankara: Tamga Yayıncılık, Matbaacılık, 2000. google scholar
• Moisio, Sami, ve Paasi, Anssi. “From Geopolitical to Geoeconomic? The Changing Political Rationalities of State Space”. Geopolitics 18 (2), (2013): 267-83. google scholar
• Monteil, Vincent. Sovyet Müslümanları. Pınar Yayınları, 1992. google scholar
• Myrzakhmetova, A. M., ve E. E. Aitbaev. “Tendencies of the International Labor Migration in the Conditions of Globalization of the Central Asian Region”. Central Asian Journal of Social Sciences and Humanities 2 (1), (2019): 59-61. google scholar
• Ölçekçi, Haluk. “Tarihi Süreç İçerisinde Kazakistan’da Rus Varlığı”. Bilig, sy 2, (1996): 54-74. google scholar
• Özkan, Murat. Türkistan’ın Keşif Çağı Rus Seyyah Burnaşev’in Gözünden Buhara. (2. bs.) İstanbul: Kronik Kitap, 2019. google scholar
• Putkaradze, Tariel. “Some Aspects of the Geopolitical Strategy of Georgia (On Politicization of the Kartvelological Studies)”. The Patriarchate of Georgia and the Konrad Adenauer Foundation. 2008, s. 173-237. google scholar
• Roy, Olivier. Yeni Orta Asya ya da ulusların imal edilişi. (Çev. Mehmet Moralı). (5. bs.). Metis Yayınları, 2018. google scholar
• Tanoğlu, Ali. Beşerî Coğrafya: Nüfus ve Yerleşme. (2. bs. C. 1). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü, İstanbul. 1969. google scholar
• Тройницкий, Николай Александрович. Первая Всеобщая перепись населения Российской империи 1897 г./ под ред. [и с предисл.] Н.А. Тройницкого. - [Санкт-Петербург]: издание Центрального статистического комитета Министерства внутренних дел, 1899-1905. google scholar
• Шамсутдинов Р. Т. “Советы и образование национальных республик Средней Азии (1917-1925 гг.) // Вопросы истории.” 1986. google scholar
• Халфин Н.А. Политика России в Средней Азии, 1857-1868. М.: Издательство восточной литературы, 1960, 272 с. google scholar
• Жумагазиева Н.М. “ОСОБЕННОСТИ РАЗВИТИЯ СОВЕТСКОЙ ГОСУДАРСТВЕННОСТИ В КЫРГЫЗСТАНЕ”. Вестник Барнаульского юридического института МВД России, sy 1, (2013): 20-24. google scholar
• Прохоров, А. М. “Большая советская энциклопедия”. Сарты. (3-е изд). C. 30. Москва: Советская энциклопедия, 1969-1978, 1978. google scholar
• “USSR Census Data 1926-1989”. http://www.demoscope.ru/ adresinden alındı. Erişim: 16.01.2021. google scholar
• USSR Census Data 1989. http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/resp_nac_89.php?reg=76 adresinden alındı. Erişim: 19.01.2021. google scholar
• “Демографическая и языковая ситуация в столицах СССР в конце 80-х - начале 90-х гг”, t.y. http://www. fedy-diary.ru/library-pages/auditorium-n-f-bugaj-20-50-e-gody-pereseleniya-i- deportacii-evrejskogonaseleniya-v-sssr/m-n-guboglo-etnodemograficheskaya-i-yazykovaya-situaciya-v-stolicax-soyuznyxrespublik-sssr-v-konce-80-x-nachale-90-x- godov/ adresinden alındı. Erişim: 24.01.2021. google scholar
• “ The population of Kazakhstan in 1917-1939”. https://e-history.kz/ru/history-of-kazakhstan/show/9313/ adresinden alındı. Erişim: 28.01.2021. google scholar
• “2019 Revision of World Population Prospects”. https://population.un.org/wpp/ adresinden alındı. Erişim: 18.01.2021. google scholar
• “ПРИКАЗАНО ЗАЧИСТИТЬ”. https://vlast.kz/memorialday/23099-karlag-istoria.html adresinden alındı. Erişim: 18.02.2021. google scholar
• https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL?locations=KZ-TM-UZ-TJ-KG adresinden alındı. Erişim: 08.01.2021. google scholar
• http://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT306055. adresinden alındı. Erişim: 19.01.2021. google scholar
• http://www.stat.kg/kg/statistics/naselenie/ adresinden alındı. Erişim: 03.05.2021. google scholar
• http://www.stat.kg/en/opendata/category/312/. adresinden alındı. Erişim: 24.02.2021. google scholar
• http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic1989reg-census.htm adresinden alındı. Erişim: 20.01.2021. google scholar
• https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı. Erişim: 12.02.2021. google scholar
• http://web.archive.org/web/20131014054442/http://www.stat.tj/ru/img/526b8592e834fcaaccec26a22965ea2b_1355501132. pdf. adresinden alındı. Erişim: 13.02.2021. google scholar
• https://web.archive.org/web/20180822145750/https://www.stat.uz/en/press-center/news-committee/435- analiticheskie-materialy-en1/2075-demographic-situation-in-the- republic-of-uzbekistan. adresinden alındı. Erişim: 02.03.2021. google scholar