Öz
Məqalədə Azərbaycan ərazisində Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin yaradılmasının tarixi aspektləri araşdırılaraq təhlil edilir. Bu məsələyə ermənilərin işğalçı fəaliyyətlərinin nəticəsi kimi qiymət verilir. 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Respublikası ilə ərazi uğrunda müharibə aparan daşnaklar bolşeviklərin Azərbaycanda hakimiyyəti ələ keçirməsindən sonra, nəhayət Azərbaycan torpaqları hesabına Ermənistan Sovet Sosialist Respublikasının yaranmasına nail oldular. Bu dövrdə ermənilər Qarabağı ələ keçirə bilmədilər. Hətta bolşeviklər bunun qeyri – mümkün olduğunu başa düşürdülər. Lakin Azərbaycan ərazisində Qarabağda yaşayan az saylı ermənilərə bolşeviklər tərəfindən muxtariyyətin verilməsi, Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin yaradılması erməniləri Qarabağ torpaqlarına daha da iddialı etdi. SSRİ-nin dağılması prosesində sovet rəhbərliyinin milli münasibətlər sahəsində tutduğu yanlış mövqe imperiya daxilində müəyyən millətçi qüvvələrin ərazi iddiaları ilə bağlı cəhdlərinin yenidən baş qaldırmasına şərait yaratdı. Moskva tərəfindən dəstəklənən erməni millətçi qüvvələri Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ bölgəsini ələ keçirmək üçün öz fəaliyyətlərini genişləndirdilər. Dağlıq Qarabağ ərazisində yaşayan ermənilər millətlərin öz müqəddəratını təyin etmə hüququnu bəhanə edərək, Azərbaycan dövlətinə tabe olmaqdan imtina etdilər. SSRİ-nin dağılması ərəfəsində müasir dövrün ən kəskin milli münaqişələrindən biri olan Dağlıq Qarabağ problemi yarandı ki, bu da məhz XX əsrin 20-ci illərində rus bolşeviklərinin erməni daşnakları ilə birgə “fəaliyyət”lərinin acı nəticəsi idi.
Anahtar Kelimeler
Azərbaycan Ermənistan Dağlıq Qarabağ vilayət Rusiya bolşeviklər daşnaklar muxtariyyət
Kaynakça
- Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi (istinadlar mətndə verilir) google scholar
- Azərbaycan Respublikası Dövlət Siyasi Partiyalar və İctimai Hərəkatlar Arxivi (istinadlar mətndə verilir) google scholar
- Deportasiya. Azərbaycanlıların Qərbi Azərbaycandan-indi Ermənistan adlandırılan ərazidəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi surətdə deportasiyasına həsr olunmuş elmi konfransının materialları. ADPU-nun mətbəəsi, Bakı,1998, 218 s. google scholar
- Erməni terror və quldur birləşmələrinin bəşəriyyətə qarşı cinayətləri (XIX-XXI əsrlər). Müxtəsər xronoloji ensiklopediya. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının İnsan Hüquqları İnstitutu. Elm, Bakı, 2003, 367 s. google scholar
- Melyanas İ. “Erməni məsələsi və ondan qaynaqlanan erməni – türk qarşıdurmasının tərkib hissəsinə baxış”. Analitik baxış. Aylıq informasiya məcmuəsi. №1 – may 2010. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin aylıq nəşri s. 6-13. google scholar
- Nərimanov N.N. Ucqarlarda inqilabımızın tarixinə dair (İ.V.Stalinə məktub). Azərnəşr, Bakı, 1992, 80 s. google scholar
- Paşayev A.Ə. Açılmamış səhifələrin izi ilə. Azərbaycan, Bakı, 2001, 536 s. google scholar
- Seyidova S.M. Azərbaycanın beynəlxalq əlaqələri (1920-1930-cu illər). Diplomatiya, Bakı, 1998, 148 s. google scholar
- Seyidova Sevinc. Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsində beynəlxalq təşkilatların iştirakı (1991-2005-ci illər). Elm və Təhsil, Bakı, 2021,410s. google scholar
- Sultanov O.B. 80-ci illərin sonu, 90-cı illərin əvvəllərində Azərbaycanda siyasi mübarizə. Maarif, Bakı, 1995, 232 s. google scholar
- К истории образования Нагорно-Карабахской Автономной Области Азербайджанской ССР. 1918- 1925. Документы и материалы. Азербайджанское государственное Издательство, Баку, 1989, 334 с. google scholar
Öz
Makale Azerbaycan’da Dağlık Karabağ Muhtar Vilayetinin kuruluşunun tarihsel yönlerini incelemekte ve analiz etmektedir. Bu konu ermeni saldırganlığının bir sonucu olarak değerlendirilmektedir. Bolşeviklerin 1918-1920 yıllarında Azerbaycan’da iktidarı ele geçirmesinden sonra Taşnaklar, Azerbaycan Cumhuriyeti ile toprak savaşı yapmış ve sonunda Azerbaycan toprakları pahasına Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin kurulmasını sağlamıştır. Bu dönemde ermeniler Karabağ’ı ele geçiremediler. Bolşevikler bile bunun imkansız olduğunu anladılar. Ancak Bolşeviklerin Azerbaycan topraklarında Karabağ’da yaşayan az sayıda ermenilere özerklik vermesi, Dağlık Karabağ Muhtar Vilayetinin kurulması ermenileri Karabağ toprakları için daha da hırslı hale getirdi. SSCB’nin çöküşü sürecinde, Sovyet liderliğinin milli meselelerle ilgili yanlış tutumu,birlik içindeki bazı milliyetçi güçlerin toprak iddiaları ileri sürme girişimlerinin yeniden başlamasına yol açtı. Moskova destekli ermeni milliyetçi güçleri, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Dağlık Karabağ bölgesini ele geçirmek için faaliyetlerini genişletti. Dağlık Karabağ’da yaşayan ermeniler, milletlerin kendi kaderlerini tayin hakkını öne sürerek Azerbaycan devletine tabı olmak istemediler. SSCB’nin çöküşü arifesinde, 1920’lerde rus Bolşeviklerinin ermeni Taşnakları ile “faaliyetlerinin” acı bir sonucu olan, çağımızın en şiddetli milli münakaşalarından biri olan Dağlık Karabağ sorunu ortaya çıktı.
Kaynakça
- Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi (istinadlar mətndə verilir) google scholar
- Azərbaycan Respublikası Dövlət Siyasi Partiyalar və İctimai Hərəkatlar Arxivi (istinadlar mətndə verilir) google scholar
- Deportasiya. Azərbaycanlıların Qərbi Azərbaycandan-indi Ermənistan adlandırılan ərazidəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi surətdə deportasiyasına həsr olunmuş elmi konfransının materialları. ADPU-nun mətbəəsi, Bakı,1998, 218 s. google scholar
- Erməni terror və quldur birləşmələrinin bəşəriyyətə qarşı cinayətləri (XIX-XXI əsrlər). Müxtəsər xronoloji ensiklopediya. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının İnsan Hüquqları İnstitutu. Elm, Bakı, 2003, 367 s. google scholar
- Melyanas İ. “Erməni məsələsi və ondan qaynaqlanan erməni – türk qarşıdurmasının tərkib hissəsinə baxış”. Analitik baxış. Aylıq informasiya məcmuəsi. №1 – may 2010. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin aylıq nəşri s. 6-13. google scholar
- Nərimanov N.N. Ucqarlarda inqilabımızın tarixinə dair (İ.V.Stalinə məktub). Azərnəşr, Bakı, 1992, 80 s. google scholar
- Paşayev A.Ə. Açılmamış səhifələrin izi ilə. Azərbaycan, Bakı, 2001, 536 s. google scholar
- Seyidova S.M. Azərbaycanın beynəlxalq əlaqələri (1920-1930-cu illər). Diplomatiya, Bakı, 1998, 148 s. google scholar
- Seyidova Sevinc. Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsində beynəlxalq təşkilatların iştirakı (1991-2005-ci illər). Elm və Təhsil, Bakı, 2021,410s. google scholar
- Sultanov O.B. 80-ci illərin sonu, 90-cı illərin əvvəllərində Azərbaycanda siyasi mübarizə. Maarif, Bakı, 1995, 232 s. google scholar
- К истории образования Нагорно-Карабахской Автономной Области Азербайджанской ССР. 1918- 1925. Документы и материалы. Азербайджанское государственное Издательство, Баку, 1989, 334 с. google scholar
Establishment of the Nagorno-Karabakh Autonomous Region as a Result of the Armenian Occupier Activities
Öz
The article explores and analyzes the historical aspects of the establishment of the Nagorno-Karabakh Autonomous Region in Azerbaijan. This issue is assessed as a result of the Armenian aggression. After the Bolsheviks seized power in Azerbaijan in 1918-1920, the Dashnaks waged a war for territory with the Republic of Azerbaijan, and finally achieved the establishment of the Armenian Soviet Socialist Republic at the expense of Azerbaijani lands. During this period, the Armenians could not capture Karabakh. Even the Bolsheviks understood that this was impossible. However, the granting of autonomy by the Bolsheviks to the small number of Armenians living in Karabakh in the territory of Azerbaijan and the establishment of the Nagorno-Karabakh Autonomous Region made the Armenians even more ambitious for the lands of Karabakh. In the process of the collapse of the USSR, the wrong position of the Soviet leadership in the field of national relations led to the resumption of attempts by certain nationalist forces within the empire to assert territorial claims. Moscow-backed Armenian nationalist forces expanded their activities to seize the Nagorno-Karabakh region of the Republic of Azerbaijan. Armenians living in the Nagorno-Karabakh region refused to submit to the Azerbaijani state, citing the right of nations to self-determination. On the eve of the collapse of the USSR, the Nagorno-Karabakh problem, one of the most acute national conflicts of modern times, arose, which was the bitter result of the “activities” of the Russian Bolsheviks together with the Armenian Dashnaks in the 1920s.
Kaynakça
- Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi (istinadlar mətndə verilir) google scholar
- Azərbaycan Respublikası Dövlət Siyasi Partiyalar və İctimai Hərəkatlar Arxivi (istinadlar mətndə verilir) google scholar
- Deportasiya. Azərbaycanlıların Qərbi Azərbaycandan-indi Ermənistan adlandırılan ərazidəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi surətdə deportasiyasına həsr olunmuş elmi konfransının materialları. ADPU-nun mətbəəsi, Bakı,1998, 218 s. google scholar
- Erməni terror və quldur birləşmələrinin bəşəriyyətə qarşı cinayətləri (XIX-XXI əsrlər). Müxtəsər xronoloji ensiklopediya. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının İnsan Hüquqları İnstitutu. Elm, Bakı, 2003, 367 s. google scholar
- Melyanas İ. “Erməni məsələsi və ondan qaynaqlanan erməni – türk qarşıdurmasının tərkib hissəsinə baxış”. Analitik baxış. Aylıq informasiya məcmuəsi. №1 – may 2010. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin aylıq nəşri s. 6-13. google scholar
- Nərimanov N.N. Ucqarlarda inqilabımızın tarixinə dair (İ.V.Stalinə məktub). Azərnəşr, Bakı, 1992, 80 s. google scholar
- Paşayev A.Ə. Açılmamış səhifələrin izi ilə. Azərbaycan, Bakı, 2001, 536 s. google scholar
- Seyidova S.M. Azərbaycanın beynəlxalq əlaqələri (1920-1930-cu illər). Diplomatiya, Bakı, 1998, 148 s. google scholar
- Seyidova Sevinc. Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsində beynəlxalq təşkilatların iştirakı (1991-2005-ci illər). Elm və Təhsil, Bakı, 2021,410s. google scholar
- Sultanov O.B. 80-ci illərin sonu, 90-cı illərin əvvəllərində Azərbaycanda siyasi mübarizə. Maarif, Bakı, 1995, 232 s. google scholar
- К истории образования Нагорно-Карабахской Автономной Области Азербайджанской ССР. 1918- 1925. Документы и материалы. Азербайджанское государственное Издательство, Баку, 1989, 334 с. google scholar
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Azerice |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 3 Ekim 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 11 Sayı: 2 |
