Trade and Diplomacy in the Autumn of Crimea (1768-1769)

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 2, 179 - 215, 09.10.2023

Ensar Köse

https://doi.org/10.26650/jes.2023.1301416

Öz

This study explores trade and commercial diplomacy in Crimea just before the Ottoman–Russian War (1768–1774). During this period, the Black maintained its status quo, effectively remaining closed to foreign-flagged ships. However, countries such as Russia, France, and Austria wanted peace in the profitable trade in the Black Sea and Crimea. Baron de Tott, representing France, was appointed and sent as a diplomat to Crimea on June 23, 1767, to negotiate with the Crimean Khanate for better conditions for French traders. This study focuses on his diplomatic efforts. We also examined the commercial activities of German (Habsburgian) merchant Nikolaus Ernst Kleemann, who arrived in Crimea shortly before the great Russo–Turkish War and made significant sales there. Finally, we examined how the Ottoman Empire managed trade in Crimea,especially in the city of Caffa, which was a major trade center. In addition, we discuss corruption in the mukātaa system, which emerged under the administration of the Kefe Nezâreti Mukātaası during the reign of Sultan Mustafa III, approximately three decades before the dissolution of the Ottoman–Crimea association. The primary sources for this study comprise records from the Ottoman Archive (BOA), along with memoirs, travel accounts, and diplomatic correspondence from the relevant period.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Crimea, Caffa, France, Baron de Tott, Commerce, Habsburgs, Kleemann

Kırım’ın Sonbaharında Ticaret ve Diplomasi (1768-1769)

Öz

Bu araştırmanın konusu özetle, 1768-1774 Osmanlı-Rus savaşının hemen öncesinde, Kırım’da ticaret ve ticarî diplomasidir. Bu tarihlerde Karadeniz’in, yabancı bayraklı gemilere kapalılığı statükosu sürmektedir. Buna karşılık bazı devletler, bölgenin zengin ticaret pastasından pay alma çabasındadır. Rusya, Fransa ve Avusturya bu devletlerdendir. Baron de Tott, 23 Haziran 1767 tarihinde Fransa’nın Kırım konsolosu olarak tayin edilmiştir. Onun bir misyonu da, Fransız tüccarın buralarda doğrudan ticaret yapabilmesinin yolunu açacak imkanları, Kırım Hanlığı nezdinde araştırmaktır. İşte bu çalışmada, Tott’un Kırım’daki ticarî diplomasi faaliyetleri ele alınmıştır. Ayrıca, tam da büyük Rus savaşı öncesinde Kırım’a gelen ve burada önemli satışlar yapan gözüpek bir Alman (Habsburglu) tüccar olan Nikolaus Ernst Kleemann’ın faaliyetleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Nihayet, Kırım’ın Osmanlı Devleti’nden kopuşunun hemen öncesinde, yarımadada ticaretin kalbi olan Kefe merkezli Osmanlı ticarî örgütlenmesinin durumu da paralel olarak gözden geçirilmiştir. Sultan III. Mustafa’nın otuz yıla yaklaşan saltanat döneminde, mukātaa sisteminde görülen genel yozlaşma halinin, Kefe Nezâreti Mukātaası’nın idaresinde nasıl açığa çıktığına da temas edilmiştir. Araştırmanın temel kaynakları, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) kayıtları ve döneme ait hatırat, seyahat notları ve diplomatik yazışmalardır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Kırım, Kefe, Fransa, Baron de Tott, Ticaret, Habsburglar, Kleemann

Kaynakça

• Bâb-ı Âsâfi Düvel-i Ecnebiye Defteri (A.DVNS.DVE.d), nr. 84. google scholar
• Bâb-ı Defteri Kefe Mukataası (D.KFM), dosya nr. 11, 13, 15, 70, 79, 83, 88, 104, 105, 108, 109, 110, 112. google scholar
• Ali Emiri Mustafa III (AE.SMST.III), nr. 169/13325, 180/14190, 212/16673. google scholar
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e), nr. 516/16, 516/65-66, 517/5, 709/69. google scholar
• Ahmed Vâsıf Efendi, Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü ’l-âsâr ve Hakû’iku’l-ahbâr ’ı, Yayın Hazırlayan: Nevzat Sağlam, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2020. google scholar
• Correspondance des consuls de France a Saint-Petersbourg, (1713- 1792), Anne Mezin, Archives nationales (France), Pierrefitte-sur-Seine: 2009. google scholar
• Kleemanns, Nikolaus Ernst, Reisen von Wien über Belgrad bis Kilianova durch die Butschiack-Tartarey über Cavschan, Bender, durch di Nogeu-Tartaren in die Crimm, dann von Karffa nach Konstantinopel, nach Smirna und durch den Archipelagum nach Triest und Wien, in den Jahren 1768, 1769 und 1770, Leipzig: 1773. Fransızca tercümesi: Nikolaus Ernst Kleemanns, Voyage de Vienne a Belgrade et a Kilianova, Dans le pays des Tartares Budziacs & Nogais dans la Crimee & de Kaffa a Constantinople, au travers de la Mer Noire; avec le retour a Vienne, par Trieste. Fait dans les annees 1768, 1769 & 1770, Neuchâtel: 1780. google scholar
• La Correspondance consulaire de Crimee du Baron de Tott (1767-1770), Edition de documents etablie par Ferenc Toth, Centre d’Historire Diplomatique Ottomane, İstanbul: The ISIS Press, 2014. google scholar Peyssonnel, M. de, Traite sur le Commerce de la mer Noire, I, Paris: 1787. google scholar
• Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi Târihi, Mür’i’t-tevârih, C. II.A, Hazırlayan: Münir Aktepe, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1978. google scholar
• Tott, Baron de, Memoires du Baron de Tott sur les turcs et les tartares, Amsterdam: 1785; Türkçesi: Türkler ve Tatarlara Dâir Hâtıralar, Tercüme: Mehmet R. Uzmen, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, [Tarihsiz]. google scholar
• Bârâmova, Mariya, “Nikolaus Ernst Kleemanns Reisen von Wien über Belgrad bis Kilianova und die Neuentdeckung des Donauraums in der Habsburgermonarchie”, Encounters in Europe’s Southeast, The Habsburg Empire and the Orthodox World in the Eughteenth and Nineteenth Centuries, eds. Harald Heppner, Eva Posch, Bochum: 2012, s. 65-74. google scholar
• Beydilli, Kemal, “Mustafa III”, DİA, Cilt: 31 (Ankara: 2020), s. 280-283. google scholar
• Bıyık, Ömer, Kırım’ın İdarî ve Sosyo-Ekonomik Tarihi (1600-1774), İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2014. google scholar
• Bilici, Faruk, La politique française en mer Noire, Vicissitudes d’une implantation, İstanbul: The ISIS Press, 1992. google scholar
• Bostan, İdris, “Rusya’nın Karadeniz’de Ticarete Başlaması ve Osmanlı İmparatorluğu (1700-1787)”, Belleten, Cilt: LIX, Sayı: 225 (Ankara: Ağustos 1995), s. 353-394. google scholar
• Dâvid, Geza, “Baron de Tott, François”, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Cilt: 5 (İstanbul: 1992), s. 83-84. google scholar
• Deherain, Henri, La vie de Pierre Ruffin, orientaliste et diplomate, 1742-1824, I, Paris: Librairie orientaliste Paul Geuthner, 1929. google scholar
• Doğan, Kadriye Topal, Charles Gravier de Vergennes ve İstanbul Elçiliği (1755-1768), Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Bilecik: 2022. google scholar
• Ekinci, İlhan, “Karadeniz’de Ticari Değişim ve Büyük Ticaret Gemisi Yaptırma Çabaları (1750-1850)”, Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik, Editör: Osman Köse, Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayınları, 2013, s. 885-905. google scholar
• Eldem, Edhem, “Kapitülasyonlar ve Batı Ticareti”, Türkiye Tarihi, 1603-1839, Geç Osmanlı İmparatorluğu, Editör: Suraiya Faroqhi, Çeviren: Fethi Aytuna, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2011, s. 341-396. google scholar
• Elibol, Numan, XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Avusturya Ticareti, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul: 2003. google scholar
• Genç, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2009. google scholar
• Heppner, Harald, “The Habsburgs an the Black Sea Region: A Continental Approach”, Europe and the Black Sea Region, A History of Early Knowledge Exchange (1750-1850), eds. Dominik Gutmeyr, Karl Kaser, Zurich: LIT Verlag, 2018, s. 373-389. google scholar
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Cilt: I, Çeviren: Halil Berktay, İstanbul: Eren Yayıncılık, 2004. google scholar
• Kılıçaslan, M. Emre, “XVIII. Yüzyılda Tuna Demirkapısı ve Girdaplar İdaresi”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı: 25 (Bahar 2010), s. 59-76. google scholar
• Kırımlı, Hakan, Geraylar ve Osmanlılar, Kırım Hanlık Hânedânının Osmanlı Devleti’ndeki Hikâyesi, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2022. google scholar
• Kolodziejczyk, Dariusz, The Crimean Khanate and Poland-Lithuania, International Diplomacy on the European Periphery (15th-18th century). A Study of Peace Treaties Followed by Annotated Documents, Leiden and Boston: Brill, 2011. google scholar
• Köse, Osman, 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006. google scholar
• Kr6likowska-jedlınska, Natalia, “Foreigners in front of the Crimean Khan’s Courts in the Seventeenth and Eighteenth Centuries”, Uluslararası Suçlar ve Tarih, Sayı: 16 (Ankara: 2015), s. 139-154. google scholar
• Labourdette, Jean-François, Vergennes, Ministreprincipal de LouisXVI, Paris: Desjonquieres, 1990. google scholar
• LeDonne, John P., “Geopolitics, Logistics, and Grain: Russia’s Ambitions in the Black Sea Basin, 1737-1834”, The International History Review, Vol. 28, No. 1 (March 2006), s. 1-41. google scholar
• Mitchell, V. Wess, The Grand Strategy of the Habsburg Empire 1700-1866, A Study in Interstitial Time-Management, Department of Politicial and Social Sciences Freie Universitat, Berlin: 2017. google scholar
• Özdem, Zeynep, Kırım Karasubazar’da Sosyo-Ekonomik Hayat, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010. google scholar
• Öztürk, Temel, “Savaş Zamanı Karadeniz’deki Ticarî Gemiler (1700-1774)”, Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik, Editör: Osman Köse, Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayınları, 2013, s. 871-880. google scholar
• Öztürk, Yücel, Osmanlı Hakimiyetinde Kefe, 1475-1600, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000. google scholar
• Roider Jr., Karl A, “Reform and Diplomacy in the Eighteenth-Century Habsburg Monarchy”, State and Society in Early Modern Austria, edited by Charles W. Ingrao, Indiana: Purdue University Press, West Lafayette, 1994, s. 312-323. google scholar
• Schnakenbourg, Eric, “Genese d’un nouveau commerce: la France et l’ouverture du marche russe par la mer Noire dans la seconde moitie du XVIIIe siecle”, Cahiers de laMediterraneee, 83 (2011), s. 1-18. google scholar
• Tabakoğlu, Ahmet, Türkiye İktisat Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010, s. 214. google scholar
• Toth, Ferenc La carriere d’un diplomate au siecle des Lumieres, sous la direction de Jean Berenger, Paris: Universite de Paris-IV, 2002. google scholar
• Toth, Ferenc, La guerre russo-turque (1768-1774) et la defense des Dardanelles. L ’exrraordinaue mission du baron de Tott, Paris: 2008. google scholar
• Ulyansky, Vladimir, Dardanelli, Bosfor i Çernoye More v XVIII veke, Moskva: 1883. google scholar
• Yaşa, Fırat, Bahçesaray (1650-1675), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2021. google scholar
• Yılmaz, Özgür, “Karadeniz’in Uluslararası Ticarete Açılması ve Trabzon”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume: 2, Issue: 7 (Spring 2009), s. 359-382. google scholar