Bir Edebi Tür Olarak Gazavatnameler ve Dönemsel İçerik Analizi

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 1, 1 - 20, 05.04.2024

Sultan Çetinkaya Tahtacı

https://doi.org/10.26650/jes.2024.1394961

Öz

Gazavatnameler, Osmanlı döneminde, özellikle Hristiyanlara karşı yapılan gazaları konu alan epik eserlerdir. Bu eserler XV. yüzyılda ortaya çıkmaya başlamış, XVI. yüzyılda Osmanlı’nın büyümesine paralel olarak en verimli dönemlerine ulaşmıştır. Devletin zayıflama dönemine girdiği andan itibaren savaşların kaybedilmeye başlanmasıyla bu eserler yavaş yavaş azalmış ve yenilgilerin bir silsile halinde devam etmesiyle bu eserlerin arkası kesilmiştir. Şu an bilinen 270’tan biraz fazla gazavatname bulunmaktadır. Gazavatnameler üzerine şimdiye kadar yapılan en önemli çalışma Agah Sırrı Levend’e aittir. Levend, bir iki sayfayla gazavatnameler hakkında bilgi aktarmış, kitabın büyük bir bölümününde gazavatnamelerin listesini vermiş ve eserin sonuna Mihaloğlu Ali Bey’in Gazavatnamesini eklemiştir. Bunun dışında Türk edebiyatı tarihini ele alan eserlerde gazavatnamelerle alakalı genel bilgiler bulunsa da gazavatnamelerin edebî türüne özgü bir çalışma yapılmamıştır. Yapılan çalışmalar genellikle bu eserlerin Arap harflerinden Latin harflerine aktarımı veya dil çalışmaları şeklindedir. Bu makalede ise: Bu eserlerin türü nedir? Hangi edebî türde kabul edilmelidir? Müstakil bir tür müdür yoksa epik geleneğin bir devamı mıdır? Eğer müstakil bir tür ise epik eserlerle benzerlikleri ve farklılıkları nelerdir? tarzı soruların cevapları bulunmaya çalışılacaktır. Son olarak, XV. yüzyılda kaleme alınan gazavatnameler dönemin edebî, tarihi ve politik bağlamı dikkate alınarak değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Gazavatnameler, Gaza, Gazi, Destanlar, Saray Şairleri

Ghazavatnames as a Litterary Genre and Periodic Content Analysis

Öz

Ghazavatnames are Ottoman popular epics that narrate the ghazas (wars against Christians). The Arabic maghazis, describing Prophet Muhammad’s wars, played a significant role in the development of ghazavatnames. A ghazi (warrior) is at the center of ghazavatnames, which can be classified into three groups. Some ghazavatnames describe the ghaza of a sultan and constitute a specific genre, whereas others deal with a vizier’s or commander’s ghaza. Finally, some narrate a single conquest. Ghazavatnames first appeared in the 15th century; their number increased in the 16th century, after which it diminished. A total of 270 ghazavatnames are known. Agah Sırrı Levend is the only scholar to have investigated the literary genre of the ghazavatname and written elaborately on the style in which these works narrate historical events. To the best of my knowledge, there has been no reflection on the ghazavatname genre so far. Scholars have primarily worked on transcribing the Arabic texts in Latin or have performed linguistic analyses. Levend’s book comprises a few pages that provide some information about the ghazavatnames. I aimed to investigate these texts for answers to simple questions: what are the ghazavatnames, what is their literary genre, and why have they been composed? In this article, the ghazavatnames are examined from a literary point of view. A challenge in this analysis was that only a few previous studies could be used for reference because although the ghazavatnames are of the artificial epic genre (such being my conclusion), Turkish and foreign scholars have primarily worked on natural epics with a nationalist approach. As the artificial epics were not composed within the people but were written in an artificial manner, they attracted little literary interest although they were valuable historical sources. Hence, I could find limited information about these artificial epics, the manner in which they appeared, and their criteria. Thus, I attempted to define the ghazavatname genre by comparing it with the natural epics.

Anahtar Kelimeler

ghazavatname, ghazi, ghaza, epics, court poets

Kaynakça

• Gubârî, Kitabı-ı Gazavat-ı Midilli, Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar, no : 1285 google scholar
• Firdevsî-i Rûmî, Kıssa-i Midilli, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi Halet Efendi, no: 643 google scholar
• Prizrenli Sûzî Nakşibendî, Gazavât-ı Mihaloğlu Ali Bey, İstanbul Millet Kütüphanesi Ali Emiri Koleksiyonu, no: 34 Ae Manzum 1339 google scholar
• Safâyî, Fetihname-i İnebahtı ve Modon, Topkapı Kütüphanesi Revan Kitaplığı, no: 1271 google scholar
• Ahmedî, İskendername, haz. Yaşar Akdoğan ve Nalan Kutsal, ( İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2009) google scholar
• Banarlı, Nihat Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, (İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971) google scholar
• Bostan, İdris, Osmanlı Bahriye Teşkilatı, XVII. Yüzyılda Tersane-i Amire, (Ankara: TTK, 1992) google scholar
• Bostan, İdris, “Kemal Reis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 25, s.226-227. google scholar
• Çetinkaya, Sultan, Les Ghazavatname auXVEsiecle de l’epoque deMurad II acelle deBayezidlI. (Yayınlanmamış doktora tezi), L’Ecole Ptatique des Hautes Etudes, Paris, (2021). google scholar
• Danişmend Gazi Destanı, Haz. Necati Demir, (Ankara: Hece Yayınları, 2006). google scholar
• Dereli, Özlem, Sinoplu Safâyî’nin Fetihname-i İnebahtı ve Moton adlı Eseri, (Yüksek Lisans Tezi, Samsun,19 Mayıs Üniversitesi, 2017). google scholar
• Fayda, Mustafa, “Siyer ve Megazi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.37, s.319-324. google scholar
• Firdevsî-i Rûmî, Kutb-name, Haz. İbrahim Olgun ve İsmet Parmaksızoğlu, (Ankara: TTK 2011). google scholar
• Gautier, Leon, Les epopees françaises I, (Paris: Societe generale de librairie catholique, 1878). google scholar
• Hinds, M, al-Magazi, Encyclopedie de l’Islam (EI2), C.5, s.1151-1154). google scholar
• İnalcık, Halil, Şair ve Patron, (Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2011). google scholar
• İnalcık, Halil, Devlet-i Aliyye I, (İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2017). google scholar
• İyiyol, Fatih, Kerb Gazi Destanı, (İstanbul: Sütun Yayınları, 2008). google scholar
• İz, Fahir, Eski Türk Edebiyatında Nesir, (Ankara: Osman Yalçın Matbaası, 1964). google scholar
• Kıvâmî, Fetihname, Nşr. C. Vedat Uygur, (Istanbul: YKY, 2007). google scholar
• Köprülü, Fuat, Türk Edebiyatı Tarihi, ( İstanbul: Ötüken Yayınları, 1980). google scholar
• Levend, Agah Sırrı, Gazavatnameler, (Ankara: TTK, (1956). google scholar
• Mercan, İsmail Hakkı, Türk Tarihinin Kaynakları Olan Bazı Menakıbname ve Gazavatnameler Hakkında, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, IV, (2003): 207-130 google scholar
• Meyer, Paul, Recherches sur l’epopee française, XXVIII, (Paris: Bibliotheque de l’ecole des chartes, 1867). google scholar
• Neşri Tarihi, Haz. Faik Reşit Unat ve Mehmed Köymen, (Ankara: TTK, 1949). google scholar
• Ocak Ahmet Yaşar, “Danişmendname”, Diyanet İslam Ansiklopedsi, C. 8, 478-480. google scholar
• Ocak, Ahmet Yaşar, “Battalname”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 5, 205. google scholar
• Oğuz, Öcal, “Destan Tanımı ve Eski Türk Destanları”, Milli Folklor Dergisi, 8, s.5 (2004). google scholar
• Paris, Gaston, Histoire Poetique de Charlemagne, (Paris: Librairie A. Franck, 1865). google scholar
• Polat, İrfan, Türk Masal ve Efsanelerinde Olağanüstü Güçler ve Varlıklar, (İstanbul: Selenge Yayınları, 2020). google scholar
• Redhouse James, Turkish and English Lexicon, (Istanbul: Çağrı Yayınları, 1978). google scholar
• Sami, Şemseddin, Kamusi Turki, (İstanbul: Şifa Yayınları 2012). google scholar
• Sarı, Mehmet, Gelibolulu Zaîfî Muhammed Gazavatname-i Sultan Murad Han, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeni Türk Dili Ana Bilim Dalı, İstanbul, (1994). google scholar
• Seyidoğlu, Bilge,Türk Destanları ve Battal Gazi, I. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu Tebliğler (1986). google scholar
• Timurtaş, Faruk Kadri, “Türk Destanları”, Türk Kültürü, III (33), (1965). google scholar
• Türken, Ruşan, Kıvâmî: Fetihname-i Sultan Mehmed, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi google scholar
• Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Elâzığ, (2006). google scholar
• Vatin, Nicolas, “Le siege de Mytilene (1501)”, Turcica, 23, (1991). google scholar
• Yetiş, Kazım, “Destan”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.9, 202-205). google scholar
• Universite Laval, Universite Chulalongkorn, www.revue-analyses.org, 9, (2014) google scholar