Zengezur Koridoru ve Alternatif Çözümler: Türkiye İçin Riskler, Tehditler ve Fırsatlar

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 2, 169 - 194, 30.09.2024

Hakan Dumlu , Güngör Şahin

https://doi.org/10.26650/jes.2024.1488591

Öz

İkinci Karabağ Savaşı’ndan önce Tovuz bölgesine yönelik saldırılar, hem Azerbaycan hem de Türkiye için ciddî bir uyarı olmuştur. Azerbaycan’ın Batı’ya açılan kapısı Tovuz’un jeopolitik ve jeoekonomik bakımdan gösterdiği hassasiyet, Azerbaycan ile Türkiye’yi birbirine doğrudan bağlayacak başka bir koridorun hayatî bir gereklilik olduğunu ispatlamıştır. Nitekim Türkiye ve Azerbaycan, ateşkesi sağlayan Üçlü Bildiri’ye Zengezur Koridoru’nun açılması hususunu kaydettirerek stratejik bir hamle yapmıştır. Böylece Türkiye, sonunda bölgesel büyük güç olacağı bir yola girmiştir. Bu çalışmada Zengezur Koridoru ve ona alternatif olarak tasarlanan çözümler incelenmiştir. Bu suretle meselenin siyasî, askerî, ekonomik ve kültürel boyutlarının gösterilmesi amaçlanmıştır. Çalışma boyunca “Zengezur Koridoru ve alternatifleri, Türkiye’nin bölgesel büyük güç olma çabasına nasıl katkı sağlar?” sorusuna yanıt aranmıştır. Bu soru, bölümlerdeki yardımcı sorularla desteklenmiştir. Bu doğrultuda Zengezur Koridoru ve alternatifleri, Bölgesel Güvenlik Kompleksi Teorisi çerçevesinde tahlil edilerek Türkiye için riskler, tehditler ve fırsatlar tespit edilmiştir. Bu bakımdan çalışma, hem özgün hem de kapsamlı bir değerlendirme içermektedir. Sonuç itibarıyla Zengezur Koridoru’nun, taşıdığı bazı risklere rağmen Türkiye’nin bölgesel büyük güç olmasına daha fazla katkı sağlayacağına ilişkin bulgulara ulaşılmıştır. Nitekim bu koridor vasıtasıyla Türkiye, Güney Kafkaslar’daki siyasî gücünü pekiştirecektir. Öte yandan bu suretle tarihî rakibi İran’ı devre dışı bırakarak bölgedeki ekonomik nüfuzunu temin edebilecektir. Bu sırada Ermenistan’ı da baskılayarak mutedil bir tutum belirlemeye ve iş birliği yapmaya zorlayacaktır. Son olarak Azerbaycan ile mevcut kültür birliğini tahkim etmekle kalmayacak; bunun yanı sıra Hazar Denizi’ne açılarak Türkistan ile mevcut tarihî bağlarını çeşitlendirmeye imkân bulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Zengezur Koridoru, Aras Koridoru, Barış Kavşağı Projesi, Güney Kafkaslar, Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Türk Dış Politikası, Bölgesel Güvenlik Kompleksi Teorisi

Zangezur Corridor and Alternative Solutions: Risks, Threats, and Opportunities for Türkiye

Öz

The attacks on the Tovuz region before the Second Karabakh War have been a serious warning for both Azerbaijan and Türkiye. The geopolitical and geoeconomic sensitivity of Tovuz, Azerbaijan’s gateway to the West, has proven that another corridor that will directly connect Azerbaijan and Türkiye is a vital necessity. As a matter of fact, Türkiye and Azerbaijan have made a strategic move by including the opening of the Zangezur Corridor in the Tripartite Declaration that ensured the ceasefire. Thus, Türkiye has embarked on a path to eventually become a regional great power. In this study, the Zangezur Corridor and the solutions designed as alternatives to it have been examined. By this means, it has been aimed to show the political, military, economic, and cultural dimensions of the issue. Throughout the study, the question “How do the Zangezur Corridor and its alternatives contribute to Türkiye’s efforts to become a regional great power?” has been explored. This question has been supported by subsidiary questions in the chapters. In this context, the Zangezur Corridor and its alternatives have been analyzed within the framework of the Regional Security Complex Theory, identifying the risks, threats, and opportunities for Türkiye. In this respect, the study includes both an original and a comprehensive evaluation. As a result, it has been found that, despite some risks, the Zangezur Corridor will contribute more to Türkiye’s aspiration to become a regional great power. As a matter of fact, through this corridor, Türkiye will strengthen its own political power in the South Caucasus. On the other hand, in this way, Türkiye will be able to ensure its economic influence in the region by eliminating its historical rival Iran. Meanwhile, Türkiye will pressure Armenia and force it to adopt a moderate attitude and cooperate. Finally, Türkiye will not only strengthen the existing cultural unity with Azerbaijan, but will also have the opportunity to diversify its existing historical ties with Turkistan by opening to the Caspian Sea.

Anahtar Kelimeler

angezur Corridor, Aras Corridor, The Crossroads of Peace, South Caucasus, Türkiye, Azerbaijan, Armenia, Turkish Foreign Policy, Regional Security Complex Theory

Kaynakça

• “‘Apart from Armenia, no one needs the Crossroads of Peace.’ Opinion from Yerevan”. JAMnews. November 2, 2023. https://jam-news.net/crossroads-of-peace-project-of-the-government-of-armenia/ [Erişim Tarihi: 05.05.2024]. google scholar
• “Azsrbaycan Respublikasının Prezidenti, Ermsnistan Respublikasının Baş Naziri vs Rusiya Federasiyasının Prezidentinin Bsyanatı”. Azsrbaycan Respublikasının Prezidenti İlham 9liyev. 10 Noyabr 2020. https:// president.az/az/articles/view/45923 [Erişim Tarihi: 17.03.2024]. google scholar
• “Azerbaycan ve Nahçıvan arasındaki koridor Tahran’ı endişelendiriyor: Türk ülkeleri arasındaki ticarette kavşak olan İran bu özelliğini yitirebilir”. BBC Türkçe. 29 Kasım 2020. https://www.bbc.com/turkce/ haberler-dunya-55109473 [Erişim Tarihi: 08.05.2024]. google scholar
• “Ermenistan, Azerbaycan ve Türkiye ile ilişkileri geliştirme sözü verdi”. Kırım Haber Ajansı. 14 Aralık 2023. https://www.qha.com.tr/gundem/ermenistan-azerbaycan-ve-turkiye-ile-iliskileri-gelistirme-sozu-verdi-482801 [Erişim Tarihi: 05.05.2024]. google scholar
• “Head of Turkish Parliament’s Delegation to NATO PA talks benefits of Zangezur corridor”. Trend News Agency. April 4, 2024. https://en.trend.az/azerbaijan/politics/3881549.html [Erişim Tarihi: 15.04.2024]. google scholar
• “Iran Ready to Help Settle Caucasus Conflict: President”. Tasnim News Agency. October 5, 2023. https:// www.tasnimnews.com/en/news/2023/10/05/2966544/iran-ready-to-help-settle-caucasus-conflict-president [Erişim Tarihi: 05.05.2024]. google scholar
• “Joint statement of the Presidential Administration of the Republic of Azerbaijan and the Office of the Prime Minister of the Republic of Armenia”. The Azerbaijan State News Agency. December 7, 2023. https:// azertag.az/en/xeber/joint_statement_of_the_presidential_administration_of_the_republic_of_azerbaijan_ and_the_office_of_the_prime_minister_of_the_republic_of_armenia-2844029 [Erişim Tarihi: 03.05.2024]. google scholar
• “Mevlud Çavuşoğlu: Armenia should be more interested in opening of Zangezur corridor”. Azernews. April 4, 2024. https://www.azernews.az/nation/224168.html [Erişim Tarihi: 15.04.2024]. google scholar
• “Pashinyan ready to resume rail service between Armenia, Azerbaijan, Turkey thru Crossroads of Peace Project”. Interfax. December 14, 2023. https://interfax.com/newsroom/top-stories/97612/ [Erişim Tarihi: 27.03.2024]. google scholar
• “President of Azerbaijan Ilham Aliyev was interviewed by local TV channels”. The Azerbaijan State News Agency. January 11, 2024. https://azertag.az/en/xeber/president_of_azerbaijan_ilham_aliyev_was_interviewed_ by_local_tv_channels_video-2878477 [Erişim Tarihi: 05.05.2024]. google scholar
• “Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında Müttefiklik İlişkileri Hakkında Şuşa Beyannamesi”. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. https://www.tccb.gov.tr/assets/dosya/2021-06-15-Azaebaycan-SusaBeyannamesi.pdf [Erişim Tarihi: 19.05.2024]. google scholar
• “Türkiye ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT)”. Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. https:// www.mfa.gov.tr/turkiye-ve-avrupa-guvenli-ve-isbirligi-teskilati-_agit_.tr.mfa [Erişim Tarihi: 18.05.2024]. google scholar
• “Unrecognized Nagorno-Karabakh statelet to cease to exist by next Jan. 1”. Anadolu Agency. September 28, 2023. https://www.aa.com.tr/en/world/unrecognized-nagorno-karabakh-statelet-to-cease-to-exist-by-next-jan-1/3002766 [Erişim Tarihi: 17.03.2024]. google scholar
• Ataman, Muhittin, Ferhat Pirinççi. “Karabağ Sorunu: Dondurulmuş Yapaylıktan Kaçınılmaz Çözüme Doğru”. Çıkmazdan Çözüme Karabağ Sorunu. ed. Muhittin Ataman, Ferhat Pirinççi. İstanbul: SETA Kitapları, 2021, 17-37. google scholar
• Aslanlı, Kenan. “Zengezur Koridoru mu Aras Koridoru mu?”. İran Araştırmaları Merkezi (İRAM). 7 Temmuz 2023. https://iramcenter.org/zengezur-koridoru-mu-aras-koridoru-mu-2395 [Erişim Tarihi: 16.04.2024]. google scholar
• Azsrbaycan Respublikası Xarici İşlsr Nazirliyi. “Press Release of the Press Service Department of the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Azerbaijan on the results of 2022”. https://mfa.gov.az/files/PR%20 End-of%20Year%2028.12.2022%20%28EN%29.pdf [Erişim Tarihi: 17.04.2024]. google scholar
• Blank, Stephen. “Armenia Must Build the Zangezur Corridor”. The National Interest. September 20, 2022. https:// nationalinterest.org/blog/buzz/armenia-must-build-zangezur-corridor-204894 [Erişim Tarihi: 07.07.2024]. google scholar
• Boltuc, Silvia. “Strategic Significance of the new Azerbaijan-Iran Railway Project: Shaping South Caucasus Geopolitics”. Persian Files. Vol. 17. No: 1 (October 9, 2023). https://www.specialeurasia.com/2023/10/09/ azerbaijan-iran-railway/ [Erişim Tarihi: 28.12.2023]. google scholar
• Buzan, Barry, Ole Waever. Regions and Powers: The Structure of International Security. New York: Cambridge University Press, 2003. google scholar
• Caner, Mustafa. “İran’ın Karabağ Siyaseti: Sebepleri, Sonuçları ve Geleceği”. Çıkmazdan Çözüme Karabağ Sorunu. ed. Muhittin Ataman, Ferhat Pirinççi. İstanbul: SETA Kitapları, 2021, 349-366. google scholar
• Dumlu, Hakan. “İkinci Karabağ Savaşı ve Azerbaycan’ın Güvenliği”. MSÜ Atatürk Stratejik Araştırmalar ve Lisansüstü Eğitim Enstitüsü (ATASAREN) Bülteni. S. 6 (Ekim 2022): 40-47. google scholar
• Gasımova, Tukazban, Melis Erçin Yurcu. “Zengezur Koridoru’nun Azerbaycan’ın Dış Ticaret ve Lojistik Faaliyetlerine Olası Etkilerinin SWOT Analizi”. Dumlupınar Üniversitesi İİBF Dergisi. S. 12 (2023): 1-15, DOI: 10.58627/dpuiibf.1172010. google scholar
• Gawliczek, Piotr, Khayal Iskandarov. “The Zangezur corridor as part of the global transport route (against the backdrop of power games in the South Caucasus region)”. Security and Defence Quarterly, 41, No. 1 (2023): 36-53. DOI: 10.35467/sdq/161993. google scholar
• Güler, Mehmet Çağatay. “Tovuz Sınırında Azerbaycan ile Ermenistan Arasında Yaşanan Çatışma”. SETA Perspektif. S. 292 (Temmuz 2020). google scholar
• Kaleji, Vali. “Construction of Highway and Railway Links Between Zangilan and Nakhchivan: The Views From Baku and Tehran”. Eurasia Daily Monitor. C. 19. S. 66 (May 5, 2022). https://jamestown.org/program/ construction-of-highway-and-railway-links-between-zangilan-and-nakhchivan-the-views-from-baku-and-tehran/ [Erişim Tarihi: 16.04.2024]. google scholar
• ________. “Is the Aras Corridor an Alternative to Zangezur?”. The Central Asia-Caucasus Analyst. February 6, 2024. https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13788-is-the-aras-corridor-an-alternative-to-zangezur [Erişim Tarihi: 16.04.2024]. google scholar
• Lavrina, Anastasia. “Zangezur Corridor: New Transport Route to Connect Europe and Asia”. Daily Sabah. August 9, 2022. https://www.dailysabah.com/opinion/op-ed/zangezur-corridor-new-transport-route-to-connect-europe-and-asia [Erişim Tarihi: 08.05.2024]. google scholar
• Memmedov, Asim, Murteza Hasanoğlu. “Hazar Denizi’nden Akdeniz’e Zengezur Koridoru”. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi. C. 6. S. 2 (2023): 334-344. https://doi.org/10.33712/mana.1305013. google scholar
• Rehimov, Ruslan. “Azerbaijan accelerates Zangezur corridor construction, opening vital transport routes”. Anadolu Agency. January 9, 2024. https://www.aa.com.tr/en/europe/azerbaijan-accelerates-zangezur-corridor-construction-opening-vital-transport-routes/3104421 [Erişim Tarihi: 05.05.2024]. google scholar
• Şahin, Güngör. “Bölgesel Güvenlik Kompleksi Teorisi Kapsamında Somali ve Afrika Boynuzu’nun Güvenliği; Aktörler, Tehditler ve Riskler”. Güvenlik Stratejileri. C. 16. S. 36 (2020): 873-914. google scholar
• Şimşek, Oğuz. “Zengezur Bölgesi”. International Cappadocia Scientific Research Congress Full Text Book-II, 17 December 2021. ed. Hüseyin Demirel. Nevşehir: IKSAD Global Publishing House, 2021, 129-145. google scholar
• Üste, Ahmet Nazmi, Ülviyye Sanılı Aydın. “Güney Kafkaslarda Bölgesel Güvenlik Kompleksi Teorisi Bağlamında Zengezur Koridoru’nun Önemi”. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. C. 20 (Özel Sayı, 2022): 261-274. DOI: 10.18026/cbayarsos.1120774. google scholar
• Veliyev, Cavid. “Jeleznovodsk Bildirisi’nden Moskova Bildirisi’ne Rusya’nın Dağlık Karabağ Politikası”. Çıkmazdan Çözüme Karabağ Sorunu. ed. Muhittin Ataman, Ferhat Pirinççi. İstanbul: SETA Kitapları, 2021, 301-324. google scholar
• “Zangazur”. Vikipediya. https://commons.wikimedia.Org/wiki/File:Karabakh-Map-Zangezur.svg [Erişim Tarihi: 04.07.2024]. google scholar
• Zengezur Koridoru. TRT Haber. https://trthaberstatic.cdn.wp.trt.com.tr/resimler/1590000/zengezur-1591891. jpg [Erişim Tarihi: 04.07.2024]. google scholar