Çeviribilimde Dilbilim İzleri

Yıl 2021, Sayı: 14, 37 - 61, 16.07.2021

Tuğçe Ören Emel Ergun

Öz

Uzun yıllar dilbilimin alt alanı olarak ele alınan çeviribilimin, dilbilim ile arasında alt-üst ilişkisinden çok disiplinlerarası bir etkileşim içinde olduğu alanın araştırmacıları tarafından bilinmektedir. Çeviribilimin konusu çeviri dilbilimin konusu ise dildir, çeviri diller üzerinden gerçekleşmektedir ve bu durum iki alan arasındaki etkileşimi doğal kılar. Bu bağlamda çalışmada yapısal dilbilimin,
metindilbilimin kavram ve yöntemlerinin Çeviri Odaklı Metin Sınıflandırması, Skopos Kuramı, Çoğuldizge Kuramı ve Yorumlayıcı Anlam Kuramı üzerinde izleri saptanmaya çalışılmıştır. Ardından somut çeviri örnekleriyle kavram ve yöntemler aktarılarak akademik çeviri eğitiminde bu kavram ve yöntemlerin kazandırılmasına ya da geliştirilmesine ilişkin öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Çeviribilim, disiplinlerarasılık, yapısal dilbilim, metindilbilim, akademik çeviri eğitimi

The Traces of Linguistics in Translation Studies

Öz

For many years, translation studies has been considered a sub-field under linguistics, despite the awareness of researchers in the field that the interaction between the two disciplines is interdisciplinary instead of hierarchical. The subject of translation studies is translation, whereas the subject of linguistics is language. Nevertheless, translation occurs through languages, and this fact leads to a natural interaction between the two fields. In this context, this study aims to determine the traces of the concepts and methods of structural linguistics and text-linguistics on translation-oriented text classification, Skopos theory, polysystem theory, and interpretive theory of meaning. Examples and suggestions for translation were then introduced for the acquisition or
improvement of the concepts and methods for academic translation education.

Kaynakça

• Baumgärtner, Klaus (1965/1966) “Die Struktur des Bedeutungsfeldes”, Satz und Wort im heutigen Deutsch, Düsseldorf: Pädagogıscher Verlag Schwann, 165–197.
• Bengi-Öner, Işın (2001) “Çeviride Yöntem Önerisi İçin Bir Ön Çalışma: Sahneler ve Çerçeveler”, Çeviri Kuramlarını Düşünürken, İstanbul: Sel Yayınları, 27-38.
• Benveniste, Emile (1995) Genel Dilbilim Sorunları, çev. Erdim Öztokat, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Boufaden, Abderrahim (2016) “Ferdinand de Saussure und europäischer Strukturalismus”, Tradtec,15, 246-252.
• Coseriu, Eugenio (2007) Textlinguistik Eine Einführung, Tübingen: Gunter Narr.
• Çetinkaya, Serkan (2017) “Çevirinin Dilbilim ve Yazınbilim İle İlişkisi”, Journal Of Social And Humanities Sciences Research, Vol: 4, Issue: 12, 1228-1233.
• De Beaugrande, Robert Alain/Wolfgang Ulrich Dressler (1981) Einführung in die Textlinguistik, Tübingen: Niemeyer.
• Durmuşoğlu, Gül (1991) “Metin Dilbilim, Çeviri Süreci ve Çeviri Değerlendirmesi”, Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, Sayı: 1, 105-114.
• Durukan, Emra/Aşkın Çokövün (2015) “Gile’in IDRC Modeli Temelinde ‘Yorumlayıcı Anlam Kuramı’nın Değerlendirilmesi”, İ.Ü. Çeviribilim Dergisi, Sayı: 10, 29-50.
• Durukan, Emra (2009) “Reiß ve Vermeer’in ‘Genel Bir Çeviri Kuramının Temeli’- Çeviribilimde ‘Yapısalcı’ Eğilime Karşı ‘Bütünleyici’ Bir Çözüm Mü?”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 1, 71–78.
• Ergun, Emel (2013) “Çeviri Etkinliğine Giden Yolda Dilbilimin Konumu” 27. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri Kitabı, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 297-300.
• Ergun, Emel (2004) “Dilbilim ve Çeviri Uygulamaları”, Disiplinlerarası Ortam ve Yöntem Sorunları, yay. haz. Nedret Öztokat, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları, 107-110.
• Even-Zohar, Itımar (1990a) “Polysystem Theory”, Poetics Today, Vol: 11, No: 1, 9-26.
• Even-Zohar, Itımar (1990b) “The Literary System”, Poetics Today, Vol:11, No: 1, 27-44.
• Even-Zohar, Itımar (2012) “Yazınsal Çoğuldizge İçinde Çeviri Yazının Durumu”, çev. Saliha Paker, Çeviri Seçkisi II Çeviri(bilim) Nedir?, yay. haz. Mehmet Rıfat, İstanbul: Sel Yayıncılık, 125-131.
• Göpferich, Susanne (1999) “Text, Textsorte, Texttyp”, Handbuch Translation, yay. haz. Mary Snell-Hornby, Hans G. Hönig, Paul Kuβmaul, Peter A. Schmitt, Tübingen: Stauffenburg Verlag, 61-64.
• Guillaume, Gustave (1999) “Gustave Guillaume” çev. Emel Ergun, Yirminci Yüzyıl Dilbilimi, yay. haz. Berke Vardar v.d., İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları, 108-130.
• Helbig, Gerhard (2002) Linguistische Theorien der Moderne, Berlin: Weidler Buchverlag.
• İmer, Kamile/ Ahmet Kocaman/A. Sumru Özsoy (2011) Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Karadağ, Ayşe Banu (2006) “Disiplinlerarası Etkileşim Bağlamında Dilbilim Çeviribilim İlişkisine Genel Bir Bakış”, Dilbilim, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 251-262.
• Kerimoğlu, Caner (2019) Genel Dilbilime Giriş, Ankara: Pegem Akademi.
• Kocaman, Ahmet (1992) “Çağdaş Dilbilim ve Çeviri Kuramı”, Metis Çeviri, No:18, 29-37.
• Koeder, Anja (1999) Von Ferdinand de Saussure zu einer formalen diachronischen Semantik, Philosophische Fakultät der Universität Konstanz, Inauguraldissertation.
• Kurtul, Kamil (2014) “Metindilbilimin Çeviri Öğretimine Yansımaları”, Dil Dergisi, Sayı: 163, 19-35.
• Kurultay, Turgay: “Çeviribilim Uygulamalı Dilbilim midir?”, (çevrimiçi) https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/11419, 24.05.2020.
• Kussmaul, Paul (1988) “Bir Çevirmen Dilbilime Ne Kadar Gereksinim Duyar?”, çev. Hasan Cavit Tuncer, Metis Çeviri, No: 4, 90-95.
• Kwam, Sigmund (2009) Grundlagen einer textlinguistischen Übersetzungswissenschaft: Forschungsüberblick und Hypothesen, Münster: Waxmann.
• Lederer, Marianne (2017) “Kapsamlayış ve Çeviri”, çev. Emel Ergun, Arsun Uras Yılmaz, Çeviribilim Okumaları II, yay. haz. Emel Ergun v.d., İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 11-49.
• Özbent, Sueda (2013) “Sözlüksel Alan Teorisi ve Çeviri”, Diyalog Dergisi, Sayı: 2, 55-66.
• Öztokat, Erdim (1990) “Anlam Çözümlemesi: Temel Fransızca’da ‘Duygu’ Sözlüksel Alanı”, Dilbilim, Sayı: 9, 155-176.
• Prunc, Eric (2002) Einführung in die Translationswissenschaft:Band 1 Orientierungsrahmen, Selbstverlag, Institut für Theoretische und Angewandte Translationswissenschaft, mit Unterstützung der Universität Graz.
• Rakova, Zuzana (2016) Çeviri Kuramları, çev. Yusuf Polat, Ankara: Çevirmen Yayını.
• Reiß, Katharina/Hans J. Vermeer (1984) Grundlegung einer allgemeinen Translationstheorie, Tübingen: Max Niemeyer.
• Reiß, Katharina/Hans J. Vermeer (1994) Grundlegung einer allgemeinen Translationstheorie, Tübingen: Max Niemeyer.
• Reiß, Katharina (1977) “Texttypen, Übersetzungstypen und die Beurteilung von Übersetzungen”, Lebende Sprachen, Volume: 22, Issue: 3, 97-100.
• Saussure Ferdinand de (1999) “Ferdinand de Saussure” çev. Berke Vardar, Yirminci Yüzyıl Dilbilimi, yay. haz. Berke Vardar v.d., İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları, 13-50.
• Saussure, Ferdinand de (1998) Genel Dilbilim Dersleri, çev. Berke Vardar, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Schwaika, Oksana: Wortfeldkonzeptionen (2002) Darstellung und Kritik am Beispiel deutscher Verben der Geldbeziehungen, Bielefeld University, Fakultät für Linguistik und Literaturwissenschaft, Inauguraldissertation.
• Stolze, Radegundis (2008) Übersetzungstheorien- Eine Einführung, Tübingen: Narr Francke Attempto.
• Strobl, Karl Hans, “Meister Jericho”, https://m.ngiyaw-ebooks.org/ngiyaw/strobl/jericho/jericho.pdf, 28.07.2020.
• Şenöz-Ayata, Canan (2005) Metindilbilim ve Türkçe, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Şevik, Nesrin (2016) Çeviribilimde Skopos Kuramının Felsefi Bakış Açısıyla Yeniden Yorumlanması, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Tahir-Gürçağlar, Şehnaz (2011) Çevirinin ABC’si, İstanbul: Say Yayıncılık.
• Tellioğlu, Banu (2018) “Çeviri Etiğinin Dünü ve Bugünü”, Çeviribilimde Güncel Tartışmalardan Kavramsal Sorgulamalara, ed. Seda Taş, İstanbul: Hiper Yayın, 103-143.
• Vardar, Berke (1983) “Bildirişim İşlevi, Alan Kavramı ve Terim Öğretimi”, Türk Dili, Cilt: 47, Sayı: 379-374, 3-7.
• Vardar, Berke (2002) Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Vardar, Berke (2001) Dilbilimin Temel Kavram ve İlkeleri, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Vater, Heinz (1996) Einführung in die Sprachwissenschaft, München: Wilhelm Fink Verlag.
• Vermeer, Hans J. (2012) “Çevirinin Doğası-Bir Özet”, çev. Şebnem Bahadır/Dilek Dizdar, Çeviri Seçkisi II (Çeviri(bilim) Nedir?, yay. haz. Mehmet Rıfat, İstanbul: Sel Yayıncılık, 165-172.
• Weisberger, Leo (1971) Die geistige Seite der Sprache und ihre Erforschung, Düsseldorf: Padagogischer Velag Schwann.
• Yazıcı, Mine (2011) Çeviribilimde Araştırma: Disiplinlerarasılıktan Disiplinlerötesiliğe, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Yücel, Faruk (2007) Tarihsel ve Kuramsal Açıdan Çeviri Edimi, Ankara: Dost Kitabevi.