GÜNEY KAFKASYADA ARAS SU KAVŞAĞI BARAJINDAKİ BAZI METALLERİN (KONTAMİNANT ETKİLERİNİN) EKOCOĞRAFİ BAKIMDAN İNCELENMESİ

Yıl 2013, Sayı: 27, 1 - 13, 24.11.2014

Nazim Bababeyli Fatih İmat Xasmemmed Esedov Nurlana Mustafayeva

Öz

Bu çalışmada Aras Su Kavşağı barajında kirliliğe neden olan faktörler araştırılmış, başlıca kirlilik kaynağının ağır metaller olduğu vurgulanmıştır. Aras Su Kavşağı barajı ekosistemine etki eden başlıda devletler Ermenistan, Nahcivan Ö.C, Türkiye ve İran’dır. Ermenistan ağır metal atıklarıyla kirliliğe neden olan başlıca devlet olarak dikkati çekmektedir. Ermenistan topraklarının % 97’si bu havza dâhilindedir. Yakın çevredeki (özellikle Ermenistan , İran ve Nahcivan arazisindeki) tüm sanayi, tarım, iaşe, katı ve diğer atıklar akarsulara oradan da Aras Su Kavşağı barajına dâhil olmaktadır. Bu atıkların içerisinde ağır metaller çok önemli yere sahiptir.
Çalışmada, Aras Su Kavşağı barajında 21 farklı noktadan alınan su örneklerinin analizinden, metallerin konsantrasyonun en çok; demir 10. ve 11., krom 11. ve 18., alüminyum 11. ve 18., bakır 15. ve 18. kontrol test noktalarında, genele bakıldığında ise 11. ve 18. kontrol test noktalarında (yani barajın delta ve geçiş bölgelerinin merkez kısımlarında) olduğu sonucu ortaya çıkmıştır.

Araştırmada metaller iki bakımdan ele alınmıştır. Bunların birincisi, yaşam için gerekli olması, ikincisi ise toksik madde olarak metallerin zararlarıdır. Yapılan araştırmalarda su ortamını kirleten metallerden cıva, kurşun, kadmiyum ve alüminyumun sağlık için çok tehlikeli olduğu bu grup elementlerin canlı organizmalara (insan, bitki, hayvan vs.) dâhil olduğunda zehirlenmelere hatta ölümlere neden ola bileceği belirtilmektedir. Aras Su Kavşağı barajının bu açıdan incelenmesi çalışmanın önemini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler: Metaller, Ekocoğrafya, Kontaminant, Aras Su Kavşağı Barajı, Güney Kafkasya

The Study (on Contaminant Effects) of Some Metals in Aras Water Junction Dam in South Caucasia in Terms of Ecogeography

Abstract

In this study, the factors which bring about getting dirty the dam of Aras Water Junction have been researched. The most emphasized factor is regarded as 'the heavy metals'. The countries which cause environmental tension in Aras Water Junction dam are Armenia, Iran, Nakhchivan Autonomous Republic and Turkey. Armenia draws attraction as a main country causing environmental tension with the waste of heavy metals. This river basin includes 97 % the soils of Armenia. All of the wastes of industry, agriculture and food supplies as well as solid and other wastes in the immediate area (especially, in the fields of Armenia, and Iran, Nakhchivan) are firstly involved in the branches of the river, later they are involved in Aras Water Junction dam. Heavy metals have an important place among these wastes.
In the study, the analysis of water samples from 21 different points in Aras Water Junction dam is examined. To these examinations, the most concentration of metals is revealed as iron at the 10th and 11th point, chrome at the 11th and 18th points, aluminum at the 11th and 18th points, copper at the 15th and 18th points. In general, this shows that mostly, the intensity of heavy metals are at the 11th and 18th control test points. In other words this density is at the center divisions of dam’s delta and twilight area.
In the research, the metals in water dam are discussed from two aspects. The first one is the necessity for life and the second one is the harms of the metals as a toxic material. The study shows that mercury, lead, cadmium and aluminum which are the metals contaminating the water surroundings are too dangerous for health and this group elements cause the poisoning of living organisms (human, plant, animal etc.) and even their extinction. The analysis of Aras Water Junction Dam from this aspect reveals the importance of the study.
Keywords: Metals, Eco-geography, Contaminant, Aras Water Junction Dam, South Caucasia

Anahtar Kelimeler

Metaller, Ekocoğrafya, Kontaminant, Aras Su Kavşağı Barajı, Güney Kafkasya

Kaynakça

• Abbasov, V.M., Aliyeva, R. E., Selimova., N. E, Abbasov, M.M, BabayeV, E.İ, Askerov, F.S., Abbasov Ş.M., 2003, ‘‘Ekoloji Kimya’’, Bakü Neşr, Bakü.
• Atalay, İ., 2008, ‘‘Ekosistem Ekolojisi ve Coğrafyası’’, Metabasım Matbaacılık, Cilt II. İzmir. Bababeyli, N.S., 2009, “Araz Su Qovşağı Su Anbarında Akval Landşaftın Dinamikasına Dair”, AMAKA Xabarleri, №:2, s: 40-43, Bakü.
• Bababeyli, N.S., 2010, “Araz Su Qovşağı Su Anbarında Ekoloji Gə rginliyin Dinamikasının Tedqiqi”, AMAKA Xabarleri, №: 2 -3, s: 46-49, Bakü.
• Bababeyli, N.S., Babayev, Y.N., 2007, ‘‘Naxçıvan MR Çaylarında Esas İonların Dövri deyişmesi’’, NDU Elmi Eserleri, № :2, s: 149-150, Naxçıvan.
• Babayev, N.S., 2004, ‘‘Araz Çay Sisteminin Yuxarı Hissesinin Ekoloji Şeraiti’’, Coğrafiya Elmler Namizedi Dissertasiya İşi, Azerbaycan Bilimler Akademisi, Bakü.
• Babayev, S,. 1999, Nahcivan Muxtar Respublikasının Coğrafiyası, Elm Neşriyat, Bakü.
• Bakar, C., Baba A., 2009, ‘‘Metaller ve İnsan Sağlığı’’, Yirminci Yüzyıldan Bugüne ve Geleceğe Miras Kalan Çevre Sağlığı Sorunu. I. Tıp Jeoloji Çalıştağı, (30 Ekim–1 Kasım Ürgüp Bld., Kültür Merkezi) s:162-185, Nevşehir. (http://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/365c0e4bc0642c9_ek.pdf, Erişim : 14. 10. 2013) Bekaroğlu, M., Arslan, Y., Değer, O., Gedik, Y., Karahan S.C, Soylu C., 1993, ‘’Dikkat Eksikliği Hiperativite Bozukluğu Okul Çocuklarında Serum Bakır ve Çinko Düzeyleri’’, Düşünen Adam Dergisi, No: 6 (3) s: 7-9 (http://www.dusunenadamdergisi.org/tr/DergiPdf/DUSUNEN_ADAM_DERGISI_a8bdb4e 9317f49a0ba070e3e2f7efda5.pdf , Erişim : 12-02-2014)
• Будников Г.К a., 1998, ‘‘Тяжелые металлы в экологическом мониторинге водных систем’’, Казанский Государственный университет, Казанский.
• Будников Г.Кb., 1998, ‘‘Тяжелые металлы как токсиканты в природных водах’’, Казанский Госуниверситетуниверситет, Казанский.
• Çokadar, H., Türkoğlu A., Gezer K., 2009, ‘‘Çevre Sorunları’’, (Aydoğdu Mustafa, Gezer Kudret) Çevre Bilimi, Dördüncü Baskı, Anı Yayıncılık, s: 86-96,Ankara.
• Eminov, Z. N., 2005, ‘‘Coğrafya’’, Çıraq Neşriyat, Bakü.
• Eyyübov E., Hacıyev G., 1984, ‘’Azerbaycan SSR’in İklim Ehtiyatları’’, Elm Neşriyat, Bakü.
• Güney, E., 1992, Çevre Sorunları, Bizim Gençlik Yayınları, No:17, Kayseri.
• Güney, E., 2002, ‘‘Türkiye Çevre Sorunları’’, Çantay Kitapevi, İstanbul.
• Güney, E., 2003, ‘‘Toprak – Bitki Ekocoğrafya Sözlüğü’’, Çantay Kitapevi, İstanbul.
• Güney, E., 2004, ‘‘Türkiye Çevre Sorunları’’, Nobel Yayın, No:705, İstanbul.
• Qaraqoyunlu, M.,2008, ‘‘Umumi Coğrafya’’, Nergiz Neşriyat, Bakü.
• Kayhan, F. Esin, Muşlu, M. N., Koç, N. D., 2009, ‘‘Bazı Ağır Metallerin Sucul Organizmalar Üzerinde Yarattığı Stres ve Biyolojik Yanıtlar’’,Journal of Fisheries Sciences.com,S:3(2):s:153-162 (http://www.fisheriessciences.com/tur/Journal/vol3/issue2/jfscom2009019.pdf Erişim: 15-03-2013).
• Майстеренко В.Н., Хамитов Р.З., Будников Г.К., 1996, ‘‘Экологический мониторинг суперэкотоксикантов’’, Химия, Москва.
• Memmedov, Q., Mahmudov X,. 2006, ‘‘Ekologiya, Etraf Muhit ve İnsan’’, Elm Neşriyat, Bakü.
• Миркин, Б.М., Наумова, Л.Г., 1995, ‘‘Экология России’’, Москва.
• Muslu, Y., 2000, ‘‘Ekoloji ve Çevre Sorunları’’, Aktif Yayınevi, İstanbul.
• Мур, Д., Рамамурти, С., 1987, ‘‘Тяжелые металлы в природных водах’’, М., Нью-Йорк.
• Müseyibov, M., 1998, ‘‘Azerbaycanın Fiziki Coğrafyası’’, Maarif Neşriyat, Bakü.
• Никаноров, А. М., Жулидов, А. В., 1991, ‘‘Биомониторинг металлов в пресноводных экосистемах’’, Гидрометеоиздат, Cпб.
• Özey, R., 2006, ‘‘Günümüz Dünya Sorunları’’, Aktif Yayınları. İstanbul.
• Pehlivan, M., Pehlivan,E., Ali, Ö. M., 1993, ‘‘İnsan Sağlığı Üzerine Cıva ve Cıva Bileşiklerinin Etkisi’’, Çevre Dergisi, s: 33-35 (http://ekoloji.com.tr/resimler/8-6.pdf, Erişim: 12-022014).
• Şenel, F., 2001, ‘‘İnsan Vücudu ve Demir’’, Bilim ve Teknik, s: 100 – 101 (http://vizyon21yy.com/documan/Genel_Konular/Guncel/Saglik/Insan_Vucudu_ve_De mir.pdf. Erişim: 12-02-2014).
• Шустов, С. Б., Шустова, Л. В. 1995, ‘‘Химические основы экологии’’, Просвещение, Москва.
• T.Ç. V. Y. (Türkiye Çevre Vakfı Yayını) 1995, ‘‘Türkiye’nin Çevre Sorunları’95’’ Önder Matbaa, Ankara.
• Уильямс, Д. 1975, ‘‘Металлы жизни’’, Мир, М.
• Vural, N.,2005, ‘‘Toksikoloji’’ Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları, No:3. Ankara. http://www.acikders.ankara.edu.tr (Erişim: 12-01-2014) http://www.az.wikipedia.org/wiki/Araz_su_anbarı (Erişim: 12-01-2014) http://www.biyotip.com/images/File/e.pdf (Erişim: 16-02-2014) http://www.en.wikipedia.org/wiki/File:265nakhichevan-assr.gif (Erişim: 12-03-2013) http://www.mapsofworld.com/armenia/armenia-river-map.html (Erişim:12-02-2014) http://www.metalurji.org.tr/dergi/dergi136/d136_4753.pdf (Erişim : 12-02-2014) http://www.pereplet.ru/obrazovanie/stsoros/542.html, (Erişim: 10-02-2013) http://www.tr.mydearbody.com/mineraller/bakir-minerali.html (Erişim: 15-01-2014) http://www.vucutbilim.com/beslenme/beslenme-grafigi/97-mneraller-ve-eserelementler.html (Erişim: 01-02-2014)