Ağrı İlinde Meydana Gelen Doğal Afetlerin Mekânsal ve Zamansal Analizi

Yıl 2022, Sayı: 44, 97 - 113, 08.07.2022

Ahmet Toprak , Murat Sunkar

https://doi.org/10.26650/JGEOG2022-978387

Öz

Bu çalışmada, Türkiye’nin doğusunda yer alan Ağrı ilinde meydana gelen doğal afetlerin mekânsal ve zamansal analizi yapılmıştır. İlin jeofizik, jeomorfolojik, iklim ve hidrografik özellikleri nedeniyle sıklıkla doğal afetler görülmektedir. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) verilerine göre Ağrı ili doğal afetler açısından ilk sıralarda yer almaktadır. İlin bu riskli durumunu ortaya koymak amacıyla 1955-2017 yılları arasındaki afet verileri analiz edilmiştir. Afet verilerine göre Ağrı ilinde toplam 955 doğal afet yaşanmıştır. Bu afetlerden sel ve taşkınlar ilk sırada yer almakta olup bunu heyelan, deprem, kaya düşmesi ve çığ afetleri izlemektedir. Ağrı ilindeki doğal afetlerin geleceğe yönelik eğilimlerinin belirlenmesi amacıyla Mann-Kendall (MK) testi, Sen’s slope, Spearman’ın Rho ve Kernel yoğunluk analizi yöntemi kullanılmıştır. Analiz sonuçlarına göre ilin afet sayılarında ciddi artışların olduğu görülmektedir. Trend analizi sonuçlarında ise 2010-2017 yılları arasında doğal afetlerin artışı dikkat çekmektedir. Afetlerin tematik haritaları, ortalama yıllık afet sıklığı, toplam etkilenen insan sayısı ve afetlerin mekânsal dağılımını ortaya koymak amacıyla Coğrafi Bilgi Sistemi programları kullanılmıştır. Dağılış haritalarına göre akarsuların ovaya açıldığı alanlarda, eğimli yamaçlarda ve fay zonlarında doğal afetlerin yoğunluğunun arttığı görülmüştür. 

Anahtar Kelimeler

Ağrı, Afet, Mekânsal Analizi, Kernel Yoğunluk Analizi

Destekleyen Kurum

Fırat Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (FÜBAP) Birimi

Proje Numarası

İSBF. 19.01.

Teşekkür

Bu yayın Doktora tez çalışması Fırat Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (FÜBAP) Birimi tarafından İSBF. 19.01. no’lu “Ağrı ve Doğubayazıt’ta Coğrafi Faktörlerin Sel ve Taşkın Oluşumundaki Etkisi ve Risk Analizleri” başlıklı proje tarafından desteklenmiştir. Bu proje kapsamında göstermiş oldukları finansal destekten dolayı Fırat Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (FÜBAP) birimine teşekkür ederim.

Spatial and Temporal Analysis of Natural Disasters Occurring in Ağrı Province

Öz

In this study, a spatial and temporal analysis was conducted for natural disasters that occurred in Ağrı province, located in eastern Turkey. Natural disasters often occur in the province due to geological, geomorphological, climatic, and hydrographic characteristics. According to data from the Disaster and Emergency Management Presidency, the province of Ağrı is one of the most vulnerable in our country in terms of natural disasters. Consequently, the disaster statistics from 1955 to 2017 were analyzed in this study to reveal the unsafe condition of this province. A total of 955 natural disasters have occurred in the province of Ağrı according to the disaster data report. Among these disasters, torrents and floods take the first place, followed by earthquakes, landslides, rockfalls, and avalanches. The Mann–Kendall test, Sen’s slope, Spearman’s Rho, and Kernel density estimation methods were used to determine the future trends of natural disasters in the province. According to the findings of the study, there has been a significant increase in the number of disasters in the province. In the trend analysis findings, the increase in natural disasters between 2010 and 2017 has drawn attention. Geographic Information System programs were used to create thematic maps of disasters and to reveal the average annual disaster frequency, total number of people affected, and spatial distribution of disasters. The distribution maps show that the intensity of natural disasters increases in the areas where the rivers open to the plain, on the slopes, and in fault zones.

Anahtar Kelimeler

Ağrı, Disaster, Spatial Analysis, Kernel Density Estimation

Proje Numarası

İSBF. 19.01.

Kaynakça

• Afet İşleri Genel Müdürlüğü (AFAD). (2008). Çığ El Kitabı Türkiye Ulusal Afet Arşiv Sistemi-TUAAS. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara google scholar
• Akyürek, Ö. ve Arslan, O. (2018). Kocaeli İli ve Çevresinde (19002016) Yılları Arasında Gerçekleşen Tarihsel Depremlerin Konumsal İstatistik Analizi. Geomatik Dergisi Journal of Geomatics ISSN: 2564-6761 google scholar
• Alexander, L. V., Zhang, X., Peterson, T. C., Caesar, J., Gleason, B., Klein Tank, A. M. G., ... ve Vazquez-Aguirre, J. L. (2006). Global observed changes in daily climate extremes of temperature and precipitation. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 111(D5): D05109. google scholar
• Bakak, Ö. (2016). 2005 Sığacık Körfezi (İzmir) Depremlerinin Mekânsal Değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Bülteni, 37(1), 51-63. google scholar
• Below, R., Wirtz, A., & Guha-Sapir, D. (2009). Disaster category classification and peril terminology for operational purposes (No. UCL-Universite Catholique de Louvain) Brussels Common accord Centre for Research on the Epidemiology of Disasters (CRED) and Munich Reinsurance Company (Munich RE). google scholar
• Bin, P., Haiyan, Z., & Peng, H. vd. (2009). Natural Disaster Mitigation: A Scientific and Practical Approach. Science Press, Beijing. google scholar
• Donat, M. G., Alexander, L. V., Yang, H., Durre, I., Vose, R., & Caesar, J. (2013). Global land-based datasets for monitoring climatic extremes. Bull Am Meteorol Soc, 94, 997-1006. https://doi. org/10.1175/BAMS-D-12-00109.1 google scholar
• Emre, Ö., Duman, T. Y., Özalp, S., Elmacı, H. ve Olgun, Ş. (2012a) 1/250.000 Ölçekli Türkiye Diri Fay Haritası Serisi Ağrı (NJ 38-1) Paftası. Seri No: 51, Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü, Ankara. google scholar
• Emre, Ö., Duman, T. Y., Elmacı, H., Olgun, Ş. ve Özalp, S. (2012b) 1/250.000 Ölçekli Türkiye Diri Fay Haritası Serisi Ağrı (NJ 38-2) Paftası. Seri No: 54, Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü, Ankara google scholar
• Eyidoğan, H., Güçlü, U., Utku Z., ve Değirmenci E. (1991). Türkiye Büyük Depremleri Makro-Sismik Rehberi (1900-1988), İstanbul Teknik Üniversitesi, Maden Fakültesi, Jeofizik Mühendisliği Bölümü, İstanbul google scholar
• Gad-el-Hak, M. (2008). Introduction. In M. Gad-el-Hak (Ed.), Large-Scale Disasters: Prediction, Control, and Mitigation (pp. 1-4). Cambridge: Cambridge University Press. google scholar
• Gad-el-Hak, M. (2009). The art and science of large-scale disasters. Bulletin of the Polish Academy of Sciences: Technical Sciences, 3-34. google scholar
• Girgin, M. (1991). Eleşkirt Ovası ve Çevresinin Fiziki Coğrafyası. (Doktora Tezi) Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. google scholar
• Gümüş, V. (2006). Fırat Havzası Akımlarının Trend Analizi İle Değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi). Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Şanlıurfa. google scholar
• He, J., Yang, X., Li, Z., Zhang, X., & Tang, Q. (2016). Spatiotemporal Variations of Meteorological Droughts in China During 1961-2014 An Investigation Based on Multi-Threshold Identification. International Journal of Disaster Risk Science, 7(1), 63-76. https:// doi.org/10.1007/s13753-016-0083-8 google scholar
• Hristidis, V., Chen, S. C., Li, T., Luis, S., & Deng, Y. (2010). Survey of data management and analysis in disaster situations. Journal of Systems and Software, 83(10), 1701-1714. https://doi.org/10.1016/j. jss.2010.04.065 google scholar
• Huseynova T. (2019). Azerbaycan’da Meydana Gelen Depremlerin Mekânsal İstatiksel Analizi (Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir. google scholar
• İçağa, Y. (1994). Analysis of Trends in Water Quality Using Nonparametric Methods (Yüksek Lisans Tezi) Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir. google scholar
• Kahya, E., & Kalaycı, S. (2004). Trend analysis of streamflow in Turkey. Journal of Hydrology, 289(1-4), 128-144. google scholar
• Kaya, F. (2011). Türkiye’de Yeri Değiştirilen Şehirlere Bir Örnek: Doğubayazıt. Doğu Coğrafya Dergisi, 7(7), 69-88. google scholar
• Kaya, F. (2001). Ağrı Ovası ve Çevresinin Coğrafi Etüdü (Doktora Tezi) Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. google scholar
• Kendall, M. G. (1948). Rank correlation methods. Griffin, London google scholar
• Kendall, M. G. (1975). Rank correlation methods. Griffin, London google scholar
• Kelman, I. (2008). Addressing the root causes of large-scale disasters. In M. Gad-el-Hak (Ed.), Large-Scale Disasters: Prediction, Control, and Mitigation (pp. 94-119). Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9780511535963.006 google scholar
• Kızıloğlu, F. M., Okuroğlu, M. ve Örüng, İ. (2006). Kırsal Yerleşmeler ve Doğal Afetler, Gazi Osman Paşa Üniversitesi, Ziraat Dergisi, 23(2), 53-58. google scholar
• Koç, G., & Thieken, A. H. (2016). Societal and economic impacts of flood hazards in Turkey-an overview. In E3S Web of Conferences (Vol. 7). EDP Sciences. https://doi.org/10.1051/e3sconf/20160705 012 google scholar
• Koçyiğit, A. (1983). Doğu Anadolu Bölgesi’nin Depremselliği ve Gerekli Çalışmalar. Yeryuvarı ve İnsan. 8/3. s.23-30. Ankara. google scholar
• Lin, Q., & Wang, Y. (2018). Spatial and temporal analysis of a fatal landslide inventory in China from 1950 to 2016. Landslides, 15(12), 2357-2372. https://doi.org/10.1007/s10346-018- 1037-6 google scholar
• Löw, P., & Wirtz, A. (2010). Structure and needs of global loss databases of natural disasters. International Disaster and Risk Conference IDRC, Davos, Switzerland, 1-4. google scholar
• Mann, H., B. (1945). Nonparametric tests against trend. Econometrica, 13(3), 245-259. google scholar
• McGuire, B. ve Kilburn, C. (2001). Natural Hazards and Environmental Change (Key Issues in Environmental Change) 1st Edition, Co-published in the United States of America by Oxford University Press Inc., New York, http://www.arnoldpublishers.com google scholar
• Peterson, T. C., Zhang, X., Brunet-India, M., & Vâzquez-Aguirre, J. L. (2008). Changes in North American extremes derived from daily weather data. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 113(D7), D07113 Quality Data of Rivers in Kansas. Journal of Hydrology. 37. google scholar
• Saplıoğlu, K. ve Çoban, E. (2013) Karadeniz Bölgesi Yağış Serilerinin Trend Analizi. VII. Ulusal Hidroloji Kongresi 26 - 27 Eylül 2013, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta Bildiri Kitabı https://www. researchgate.net/publication/271510337 google scholar
• Sen, P. K. (1968). Estimates of the regression coefficient based on Kendall’s tau. J Am Stat Assoc, 63, 1379-1389. google scholar
• Shahid, S. (2011). Trends in extreme rainfall events of Bangladesh. Theor Appl Climatol, 104(3-4), 489-499. https://doi.org/10.1007/ s00704-010-0363-y google scholar
• Silverman, B. W. (1986). Density Estimation for Statistics and Data Analysis. New York: Chapman and Hall, 1986. google scholar
• Şaroğlu, F. ve Güner, Y. (1981). Doğu Anadolu’nun Jeomorfolojik Gelişimine Etki Eden Öğeler, Jeomorfoloji, Tetonik, Volkanizma İlişkileri. TJK Bülteni. 24/2, Sayfa: 39-50 Ankara. google scholar
• Tapan, T., Özvan, A. ve Şengül, A. (2005). Temmuz 2004 Doğubayazıt Depremi Yer - Yapı İlişkisi ve Yaşanan Kayıplar. Deprem Sempozyumu Kocaeli 23-25 Mart 2005. google scholar
• Tercan, B. (2008). Afet Bölgelerinde Yeniden Yerleştirme ve İskân Politikaları: Doğubayazıt Afetzede Yerleşim Alanları Uygulama Örneği, (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Theil, H. (1950). A rank-invariant method of linear and polynomial regression analysis. Indagationes Mathematicae, 12(85), 173. google scholar
• Tongal, H. (2012). The examination of nonlinearity, stochastiprovince and uncertainty properties of streamflows with the mathematical based methods. Natural and Applied Sciences, Süleyman Demirel Üniversitesi. Isparta, Turkey. google scholar
• Toprak, A. ve Sunkar, M. (2019 a). Ağrı-Eleşkirt Ovası’nda Görülen Sel ve Taşkınların Mekânsal Dağılışı ve Yoğunluk Analizi. 1. İstanbul Uluslararası Coğrafya Kongresi Kongre Bildiriler Kitabı DOI: 10.26650/PB/PS12.2019.002.005. google scholar
• Toprak, A. ve Sunkar, M. (2019 b). Ağrı ve Doğubayazıt Havzalarında Meydana Gelen Doğal Afetlerin Mekânsal Dağılımı ve Analizi. V. Uluslararası Ağrı Dağı Ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu Kitapçığı 16-18 Ekim 2019, Ağrı google scholar
• Toprak, A. (2021). Ağrı ve Doğubayazıt Havzalarında Coğrafi Faktörlerin Sel ve Taşkın Oluşumundaki Etkisi ve Taşkın Risk Analizleri (Doktora Tezi) Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ. google scholar
• Yu, Y. S., Zou, S., & Whittemore, D. (1993). Non-parametric trend analysis of water quality data of rivers in Kansas. Journal of Hydrology, 150(1), 61-80. google scholar
• Yue, S., & Wang, C. Y. (2002). The influence of serial correlation on the Mann-Whitney test for detecting a shift in median. Advances in water resources, 25(3), 325-333. google scholar
• Yükseler, U., Dursun, Ö. ve Alashan, S. (2021). Yağışların Mevsimsel Değişimlerinin Eğilim Analiz Yöntemleri İle Araştırılması: Bingöl İli Örneği. El-Cezeri Journal of Science and Engineering, 8(1), 45-59 . DOI: 10.31202/ecjse.769918 google scholar
• Wickramaratne, S. (2010). Design and Analysis of Tsunami Warning and Evacuation Systems.(PhD Thesis) University of Calgary, http:// dx.doi.org/10.11575/PRISM/13968 google scholar
• İnternet Kaynakları google scholar
• Url 1. https://www.emdat.be/ google scholar
• Url 2. http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/deprem-verileri/sayisal-veriler/ google scholar