Yerköprü Doğal Tüneli’nin Jeomorfolojisi ve Turizm Potansiyeli, Vezirköprü/ Samsun

Yıl 2022, Sayı: 44, 115 - 129, 08.07.2022

Faruk Aylar , Serkan Gürgöze , Ali Uzun , Halil İbrahim Zeybek

https://doi.org/10.26650/JGEOG2022-981930

Öz

Bu çalışmada Samsun ilinin Vezirköprü ilçesine bağlı Küçükkale Köyü sınırları içindeki Yerköprü Doğal Tüneli incelenmiştir. Çalışmanın amacı, şimdiye kadar bilimsel bir araştırmaya konu olmayan bu önemli yer şeklinin jeomorfolojik özelliklerini incelemek ve tanıtımına katkı sağlamaktır. Çalışma büyük kısmıyla arazi gözlem ve ölçümlerine dayanmaktadır. Araziden ve literatürden toplanan bilgiler Coğrafi Bilgi Sistemleri ortamında işlenerek harita ve diyagramlara dönüştürülmüştür. Yerköprü Doğal Tüneli Kızılırmak’ın tabilerinden Akçay’ın kaynak kollarından Eğribük Deresi tarafından yörede parçalar halinde izlenen Üst Jura-Alt Kretase yaşlı neritik kireçtaşları içerisinde açılmıştır. Yerköprü Doğal Tüneli’nin uzunluğu 75 m, genişliği 11 m ve tavan yüksekliği 17 m’dir. Uzunluk/yükseklik oranı ise 4,3’tür. Giriş ve çıkış arasında 2 m’lik yükselti farkı bulunmaktadır. Akarsu tünel içinde hızlı bir akışa sahiptir ve çok sayıda yatak çukuru oluşturmuştur. Tünelin turistik amaçlı kullanımına ilişkin yapılan sayısallaştırılmış SWOT analizine göre, “fırsatların” yüksek (%37), “tehditlerin” ise düşük (%14,3) olduğu anlaşılmıştır. Yerköprü Doğal Tüneli, halen doğaseverlerin sıklıkla ziyaret ettiği Şahinkaya, Kayalı ve Varadoy Kanyonları ile İncesu Fosil yatağıyla birlikte yörenin en önemli jeomorfositlerinden biridir. Tünel ve çevresinin tabiat parkı ilan edilerek kontrollü bir şekilde turizme açılması yerel turizmin çeşitlenmesine ve de sürdürülebilir olmasına katkı sağlayabilir. 

Anahtar Kelimeler

Doğal Tünel, Jeomorfosit, Turizm, Vezirköprü, Samsun

Geomorphology and Tourism Potential of the Yerköprü Natural Tunnel, Vezirköprü, Samsun

Öz

In this study, the Yerköprü Natural Tunnel within the boundaries of Küçükkale Village of Vezirköprü district of Samsun province was investigated. This study aims to examine the geomorphological features of this important landform, which has not been studied until now, and to contribute to its introduction. The study was mostly prepared through field observations and measurements. The information collected from the field and the literature was processed in the Geographical Information Systems environment and transformed into maps and diagrams. The Yerköprü Natural Tunnel was excavated from Upper Jurassic–Lower Cretaceous neritic limestones. It has a length of 75 m, a width of 11 m, and a ceiling height of 17 m. The length/height ratio is 4.3. There is a 2-m height difference between the entrance and exit. The creek has a rapid flow through the tunnel and has created numerous potholes. According to the digitized strengths, weaknesses, opportunities, and threats (SWOT) analysis of the use of the tunnel for tourism purposes, the opportunities were high (37%) and the threats were low (14.3%). The Yerköprü Natural Tunnel is one of the most important geomorphosites of the region, together with the Şahinkaya, Kayalı, and Varadoy Canyons and the İncesu fossil bed, which are still frequently visited by nature lovers. Declaring the tunnel and its surroundings as a nature park and opening them to tourism in a controlled manner may contribute to the diversification and sustainability of local tourism.

Anahtar Kelimeler

Geomorphosite, natural tunnel, Samsun, tourism, Vezirköprü

Kaynakça

• Antic, A., Tomic, N., Markovic, S. (2020). Karst-Based Geotourism in Eastern Carphatian Serbia: Exploration and Evaluation of Natural Stone Bridges. Geoconservation Research, 3(2), 62-80. google scholar
• Akbulak, C. (2016). Ardahan İlinde Kırsal Turizm Potansiyelinin Sayısallaştırılmış Swot Analizi ile Değerlendirilmesi. Humanitas, 4(7), 1-30. google scholar
• Bayari, C. S. (2002). A rare landform: Yerköprü travertine bridges in the Taurids Karst Range, Turkey. Earth Surface Processes and Landforms, 27, 577-590. google scholar
• Bernroider, E. (2002). Factors in SWOT Analysis Applied to Micro, Small-to-Medium, and Large Software Enterprises: An Austrian Study. European Management Journal, 20(5), 562-573. google scholar
• CaliC-Ljubojevic, J. (2000). Natural bridges on the Vratna River (Eastern Serbia) as the last remnants of a former cave. Acta Carsologica 29. google scholar
• Canpolat, E., Çılğın, Z., Bayraktar, C. (2020) Jeomorfoturizm Potansiyeli Bakımından Emecik Kanyonu-Şelalesi (Çameli, Denizli). Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 5, 64-86. google scholar
• Cleland, H. F. (1910). North American natural bridges, with a discussion of their origin. Bulletin of the Geological Society of America, 21, 313-338. google scholar
• Dirik, K. (1994) Kuzey Anadolu Transform Fay Zonunun Beşpınar-Havza Kesimindeki Neotektonik Özellikleri. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 116. google scholar
• Erinç, S. (1984). Klimatoloji ve Metodları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü. google scholar
• Erinç, S. (2010). Jeomorfoloji II, 4. Baskı, Der Yayınları. İstanbul. google scholar
• Gavrilovic, D. (2005). Suplja stena natural bridge. Zbornik radova-Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu, 5-12. google scholar
• Gunn, J. (2004). Encyclopedia of caves and karst science. New York, Taylor & Francis. google scholar
• Gül, S. (2015). Vezirköprü Yöresinin Kültür Turizmi. Doktora Tezi. Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun. google scholar
• Gürgöze, S. (2020). Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun Kızılırmak ile Tersakan Çayı (Yeşilırmak) Arasındaki Kesiminin Tektonik Jeomorfolojisi. Doktora Tezi. Ondokuzmayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Samsun. google scholar
• Hatipoğlu, Ş. C., Bahadır, M. (2020). Altınordu (Ordu) İlçesindeki Jeosit ve Jeomorfositlerin Turizm Potansiyellerinin “Preliminary Geosite Assessment Model (GAM)” ile Ölçümü. Mavi Atlas , 8(2), 548-564 . google scholar
• Hubert-Ferrari, A., Armijo, R., King, G., Meyer, B., Barka, A. (2002). Morphology, displacement, and slip rates along the North Anatolian Fault, Turkey. Journal of Geophysical Research: Solid Earth, 107 (B10), ETG 9, 1-33. google scholar
• Huggett, R. J. (2015). Jeomorfolojinin Temelleri. (3. Baskı), (Çeviri Ed. U. Doğan), Nobel Yayınevi, İstanbul. google scholar
• Kajanus M., Kangas J., Kurtılla, M. (2004). The use of value thinking and the A’WOT hybrid method in tourism management. Tourism Management, 25, 499-506. google scholar
• Kangas J., Kurtila M., Kajanus M., Kangas, A. (2003). Evaluating the management strategies of a forestland estate the SOS approach. Journal of Environmental Management, 69, 349-358. google scholar
• Karadurak, S. (2021). Durağan’daki (Sinop) Jeomorfositler ve Sürdürülebilir Kullanımı. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Samsun. google scholar
• Karst Waters Institute (2002). A Lexicon of Cave and Karst Terminology with Special Reference to Environmental Karst Hydrology, United States Environmental Protection Agency. https://cfpub.epa.gov/ ncea/risk/recordisplay.cfm?deid=54964 (13.05.2021). google scholar
• Kim, C. Y. (2005). A theological Study on the Depression Form & Closed Small Hollows in Karst Landforms. Journal of the Speleological Society of Korea, 21-31. google scholar
• Kubalıkova, L. (2013). Geomorphosite assessment for geotourism purposes. Czech Journal of Tourism, 2, 80-104. google scholar
• MGM (2021). Vezirköprü Meteoroloji İstasyonu’nun sıcaklık ve yağış ölçüm verileri (1977-2020). Meteoroloji Genel Müdürlüğü. google scholar
• MTA (2020). Yerbilimleri Harita Görüntüleyici ve Çizim Editörü. http:// yerbilimleri.mta.gov.tr/anasayfa.aspx (13.05.2021). google scholar
• Nazik, L. (2018). Yeraltı Karanlıklar Dünyasının Gizemli Oluşumları: Mağaralar. Mavi Gezegen Popüler Yerbilim Dergisi 24, 20-36. google scholar
• Nilsen, T. B., Jacopsen, K. W. (2013). Yüzey Araştırması Vezirköprü ve Havza İlçelerinde. https://www.academia.edu/9859933/Y%C3% BCzey_ara%C5%9Ft%C4%B1rmas%C4%B1_Vezirk%C3% B6pr%C3%BC_ve_Havza_il%C3%A7esinde_Ekim_2013_Rapor (13.05.2021). google scholar
• Pesonen M., Kurttila M., Kangas J., Kajanus M., Heinonen P. (2001). Assessing the priorities using A’WOT among resource management strategies at the Finnish Forest and Park Service. Forest Science, 47(11), 534-541. google scholar
• Petrovic, A. S., Carevic, I. Z. (2015). Geological influence on the formation of Samar natural bridge and collapse valley of Ravna River from the NE Kucaj Mountains (Carpatho- Balkanides, eastern Serbia). Acta Carsologica 44. google scholar
• Polat, S. (2011). Kayadelen Karstik Tüneli (Muş-Varto). Marmara Coğrafya Dergisi, 150-168. google scholar
• Ramis, P., Jarry, M., Bon, F., Potin, Y (2015). Prehistoires du Mas d’Azil. Grottes & Archeologies. google scholar
• Saaty, T. L. (1980). The analytic hierarchy process. New York, McGraw Hill. google scholar
• Stewart, T. J. (2005). Dealing with uncertainties in MCDA. J. Figueira, S. Greco & M. Ehrgott, (Eds.). Multi-criteria decision analysis -State of the Art Annotated Surveys. New York: Springer. google scholar
• Şahin, K. (1997). Vezirköprü Yöresi ve Yakın Çevresinin Uygulamalı Fiziki Coğrafya Araştırmaları. Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun. google scholar
• TadPortal (2021). Tarım Arazileri Değerlendirme ve Bilgilendirme Portalı. https://tad.tarbil.gov.tr/ google scholar
• Uğuz, M. F., Sevin, M. (2009). 1/100.000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları Sinop F34 Paftası. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara. google scholar
• Urcid, J. (2004). Sacred landscapes and social memory: the Nuine inscriptions in the Ndaxagua natural tunnel, Tepelmeme, Oaxaca, Report to FAMSI. http://www.famsi.org/reports/03068/03068 Urcid01.pdf (13.05.2021). google scholar
• Uzun, A., Aylar, F., and Gürgöze, S. (2020). The Hayat Cave Karst System (Samsun, TURKEY). Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 87-100. google scholar
• Uzun, A., Zeybek, H. İ., Bayram, İ., Tunç, U. (2018). Doğal Bir Miras Alanı: Zile Fosil Ormanı, Tokat/ Türkiye. Gümüşhane Üniversitesi, 2. Uluslararası Sürdürülebilir Turizm Kongresi Bildiriler Kitabı, 390-398, Gümüşhane. google scholar
• VujıcıC, M. D., Vasıljevıc, D. A., Markovıc, S. B., Ho-Se, T.. A., Lukıc, T., Hadzıc, O. & Sava J. (2011). “Preliminary Ge-osite Assessment Model (GAM) and Its Application on Fruska Gora Mountain, Potential Geo-tourism Destination of Serbia”. Acta geographica Slovenica, 51(2), 361-376. google scholar
• Woodward, H. P. (1936). Natural bridge and natural tunnel, Virginia. The Journal of Geology, 44, 604-616. google scholar
• Zeybek, H. İ., Uzun, A., Yılmaz, C., Bahadır, M., Hatipoğlu, İ. K., Dinçer, H., Gürgöze, S. (2015). Yıldız Doğal Köprüsü, Yıldızeli-Sivas. IV. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu, UJES-2015, 559- 563, Samsun. google scholar