Urban Development and Spatial Changes in Iğdır

Yıl 2023, Sayı: 46, 1 - 18, 25.05.2023

Adem Yulu Hüsniye Doldur

https://doi.org/10.26650/JGEOG2023-1090739

Öz

The present study aims to investigate the urban development and recent spatial changes in the city of Iğdır by discussing issues related to its growth and development. Referred to as a “custom-house station village” in the Western travel books of the mid-19th century, Iğdır was settled within a limited geographical space until the middle of the 20th century. However, especially after the 1990s, the population increased due to over-capacity migration from rural areas and the urban area of the city grew rapidly. The push and pull factors of the rural areas of Turkey, as well as in Iğdır, played an important role in this expansion. Spatial development and urban growth in the city mainly affected the fertile agricultural lands. In Iğdır, the ratio of residential areas increased approximately 5% in 1977, 11% in 1989, 14% in 2000, 25% in 2010, and about 30% in 2018 As a result of unplanned spatial development, unplanned use of fertile agricultural areas and unplanned growth in Iğdır, agricultural areas have been replaced by primarily residential, service and recreation uses. Recently, the geographical appearance of Iğdır, which was known as “Green Iğdır” until the 1990s, has substantially changed by spatial expansion and rapid population growth. It is on the brink of losing its status as a “great plain conservation area.”

Anahtar Kelimeler

Iğdır, urban development, spatial change

Iğdır’da Şehirsel Gelişme ve Mekânsal Değişim

Öz

Bu çalışmada, Iğdır Ovası üzerinde kurulan Iğdır şehrinin gelişimi ve yakın yıllarda gösterdiği mekânsal değişimler incelenerek şehrin büyüme ve gelişme sorunları ele alınmıştır. 19.yüzyılın ortalarında bölgeyi ziyaret eden batılı gezginlerin seyahatnamelerinde “gümrük ofisi” (custom-house station), olarak geçen Iğdır, aslında 20.yüzyılın ortalarına kadar sınırlı bir coğrafi mekânda varlığını sürdürmüştür. Ancak, özellikle 1990’lardan sonra kırsal alanlardan kapasitesinin üzerinden göç alarak bir yandan nüfusu artmış diğer yandan da kapladığı alanı hızla büyümüştür. Bunda kırsal alanlardaki itici ve Iğdır’daki çekici faktörlerin belirleyici rolü bulunmaktadır. Türkiye’nin çoğu yerinde çeşitli örnekleri görüleceği gibi mekânsal gelişim ve şehirsel büyüme, ağırlıklı olarak verimli tarım toprakları üzerinde meydana gelmiştir. Iğdır’ın mekânsal kullanımında şehirsel fonksiyonlar için kullanılan alan 1977’de şehrin yaklaşık %5’i kaplarken, bu oran 1989’da %11’e, 2000’de %14’e, 2010’da %25’e ve 2018’de de yaklaşık %30’a yükselmiştir. Iğdır’da plansız mekânsal gelişmenin yanı sıra verimli tarımsal alanlarının plansız kullanımı ve çarpık büyümenin sonucunda tarım alanları yerini başta konut olmak üzere hizmet, rekreasyon ve daha başka kullanımlara bırakmıştır. Mekânsal genişleme ve hızlı nüfus artışı nedeniyle 1990’lara kadar “Yeşil Iğdır” olarak bilinen Iğdır şehrinin coğrafi görünümü yakın geçmişte büyük ölçüde değişime uğramakta bunun sonucu olarak Iğdır Ovası da “büyük ova koruma alanı” olma özelliğini çeşitli dinamiklerin etkisiyle yitirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Iğdır, şehirsel gelişme, mekânsal değişim

Kaynakça

• Abich, H. (1858). Der grobe Ararat. Arguri und die Sanct Jakobs schlucht. Die eruption und das erdbeben von 1840. Geologische Grundzüge der Kaukasischen, Armenischen Und Nordpersischen Gebirge, Geologie Der Kaukasischen Lander, St.Petersburg. google scholar
• Adıgüzel, F., Toroğlu., E ve Kaya, K. (2015). Kentsel gelişme ile ulaşım ilişkisi: Adana örneği, Turkish Studies, 10 (6), 27-46. google scholar
• Akbaş, N. (2022). Ağrı Dağı’nın kuzey eteklerinde erken demir çağı mezar tipolojisi-sosyal tabakalaşma üzerine bir değerlendirme, Amisos,1,(Özel Sayı (Orta Aras Havzası), 1-9,27. google scholar
• Alaeddinoğlu, F. (2010). Batman şehri, fonksiyonel özellikleri ve başlıca sorunları, Doğu Coğrafya Dergisi, 24,19-42. google scholar
• Alım, M., Doğanay, S ve Şimşek, O. (2006). Ülkemize yönelik göçlere bir örnek: Ahıska Türkleri, Doğu Coğrafya Dergisi, 15, 303-322. google scholar
• Altan, S. (2017). Bulgaristan’dan göç eden Türklerinin Iğdır’a iskânı, 2.international Iğdır Symposium’da sunulan bildiri. Iğdır Üniversitesi, Iğdır. google scholar
• Altan, S. (2022). İğdır’da pamuk üretimini artırma çalışmaları (19231938). S.Altan (Ed.), Iğdır araştırmaları -I-, kitabı içinde (s.231-247). Ankara: Son Çağ Akademi. google scholar
• Araslı, F. (1937, 9 Kasım). “Anayurtta yeni ırkdaşlar, İğdır’a gelen Varna göçmenleri ile görüştüm”. Doğu Gündelik Gazete. google scholar
• Ardos, M. (1985). Türkiye ovalarının jeomorfolojisi, Cilt 2, İstanbul: GÜR-YAY Matbaacılık. google scholar
• Arslan, N, O. (2007). Güney Kafkasya’dan Türkiye’ye gelen muhacir ve mültecilerin durumu (1921-1945), A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 35,341-359. google scholar
• Artukmaç, S. (1995). Bir yaşamın öyküsü, Cumhuriyet Matbaası. google scholar
• Aydın, T., Çelik, M, A. (2019). Altitudinal zone land use changes in İğdir Plain using overlay analysis combined with remote sensing methods. Journal of Remote Sensing & GIS. 8 (2),1-7. google scholar
• Ayhan, F. (2019). Esenyurt ilçesinde nüfusun gelişimi ve bu gelişimde rol oynayan etmenler, Kent Akademisi, 12, 67-81. google scholar
• Azzoni, R,S., Zerboni., A., Pelfini, M., Garzonio, C, O., Cioni, R., Meraldi, E., Smiraglia, C., Diolaiuti, G,A .(2017), Geomorphology of Mount Ararat/Ağri Daği (Ağri Daği Milli Parki, Eastern Anatolia, Turkey), Journal of Maps,13 (2),182-190. google scholar
• Barnett, R. D. (1963) The Urartian cemetery at Igdyr, Anatolian Studies. google scholar
• Bauman, Z. (2012). Küreselleşme: toplumsal sonuçları (A. Yılmaz, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Bayazıt Vilâyetine bağlı Iğdır ve Tuzluca kazalarının Kars Vilâyetine ve Muş Vilâyetine bağlı Malazgirt kazasının da Bayazıt Vilâyetine bağlanmaları hakkında kanun. (1934). 14 Haziran 1934. google scholar
• Bayazıt Vilâyetine bağlı Iğdır ve Tuzluca kazalarının Kars Vilâyetine ve Muş Vilâyetine bağlı Malaztgirt kazasının da Bayazıt Vilâyetine bağlanmaları hakkında kanun, (T.C. Resmi Gazete, 13 Haziran 1934, sayı:2727). google scholar
• Bayramoğlu, N. (2006). Celal Bayar Şark Raporu, Kaynak Yayınları. google scholar
• Belli, O., Avcı, C., Konuralp, Z ve Ayman, İ. (2005). Iğdır Ovası’nda Urartu ve Erken Demir Çağı kaleleri ile nekropollerinin araştırılması, 60 Yaşına Sinan Genim’e Armağan, Mas Matbaacılık. google scholar
• Benek, S ve Şahap, A. (2016). Uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemleri kullanarak şehirsel gelişimin arazi kullanımına etkisinin incelenmesi: Şanlıurfa şehri örneği, Turkish Studies, 11, (8), 79-102. google scholar
• Braimoh, B, K., Onishi, T. (2007). Spatial determinants of urban land use change in Lagos, Nigeria, Land Use Policy, 24, 502-515. google scholar
• Buyruk, H. (2006). Tarihi ve kültürel varlıklarıyla Iğdır, Iğdır Belediyesi Kültür Yayınları. google scholar
• Can, K. (1986). Bütün Yönleriyle Iğdır, Iğdır: Can Kitabevi. google scholar
• Chater, M, (1919 Kasım). The Land of stalking death, The National Geographic Magazine, 5,393-420. google scholar
• Clark, H. Ve Martin, C. (2013). Anarchy, Geography, Modernity: Selected Writings of Elisée Reclus, Oakland: PM Press. google scholar
• Cumhuriyet Senatosu Genel Kurulunun 6.9.1962 tarihli 80.nci Birleşiminde, Iğdır Bölgesinde Husule Gelen Zelzele Felâketini Mahallen Tetkik Etmek Üzere Seçilen 3 Kişiden Mürekkep Heyetin Raporu, 1962. google scholar
• CBO^L CTATHCTHHECKHXL flAHHklXL O HACEMEHIH 3AKABKA3CKArO KPAS, THO.HHCL, 1893. (Kafkasya Bölgesinin Nüfusu Hakkında İstatistik Verilerin Özeti, 1893, Tiflis). google scholar
• Çetinkaya, N. (1996). Iğdır tarihi, tarih, yer adları ve bazı oymaklar üzerine, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, Kuşak Matbaası. google scholar
• Doldur, H. (2003). Tarımdan Sanayiye Bir Ova Şehri: Adapazarı. İstanbul: Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. google scholar
• Duman. Ö. (2009). Atatürk döneminde Balkan göçmenlerinin iskân çalışmaları (1923-1938), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 43, 473-490. google scholar
• Erder, S. (2006). İstanbul'a bir kent kondu: Ümraniye, İstanbul: İletişim Yayıncılık. google scholar
• Erinç, S. (1953). DoğuAnadolu Coğrafyası, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları, No 15. google scholar
• Erinç, S. (1984). Klimatoloji ve metodları, İstanbul: Gür-Ay Matbaası. google scholar
• Erkan, R. ve Bağlı, M. (2005). Göç ve yoksulluk alanlarında kentle bütünleşme eğilimi: Diyarbakır Örneği, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 22,105-124. google scholar
• Fouberg, E., Murphy, A., Blij, H. (2012). Human geography, people, place, and culture, U.S.A. google scholar
• Genç, F., Keyder, Ç., Keyman, E. F. ve Bodur, A, K. (2021). Kentlerin Türkiyesi, imkanlar, sınırlar ve çatışmalar, İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Gök, S. (2009). Tek parti döneminde Doğu ve Güneydoğu Anadolu’ya yönelik iskan politikaları, Tarih Dergisi, 50-171-220. google scholar
• Güner, İ. (1993). İlimiz Iğdır, Milli Eğitim Müdürlüğü Koruma ve Yaşatma Derneği Yayını. google scholar
• Güner, İ., Bekdemir, Ü. (1999). Dilucu sınır kapısından yapılan sınır ticareti ve Iğdır’a etkileri, Türk Coğrafya Dergisi, 34,123-139. google scholar
• Güneş, M., Akyıldız, A., Keklik, M. (2022). Osmanlı arşivlerinde Iğdır, Efe Akademi Yayınları. google scholar
• Harvey, D. (2014). Seventeen Contradictions and the end of capitalism. Oxford University Press. google scholar
• https://www.mgm.gov.tr/ (Erişim tarihi, 12 Şubat 2022). google scholar
• https://www.tuik.gov.tr/ (Erişim tarihi, 7 Mart 2022). google scholar
• Hun, M, Ö. (2018). Iğdır sevdası, 1-2 Cilt, Ankara: Alter Yayınları. google scholar
• Iğdır'a 1.300 Göçmen İskan Ediliyor .(1937, 28. Ekim). Son Posta google scholar
• Ioris, A, A, R. (2012). The geography of multiple scarcities: Urban development and water problems in Lima, Peru, Geoforum 43, 612622. google scholar
• IQAir.(2021). World Air Quality Report, Region, City, PM2.5 Ranking, (https://www.iqair.com/world-air-quality-report). google scholar
• Kafkaski Kalender Yıllığı. (1910). Tiflis. google scholar
• Kahraman, M., Doğan, M. (2021). Corıne verileri kullanılarak Türkiye’deki şehirlerinin mekânsal gelişiminin tespiti, Kent Araştırmaları, 1-105-119. google scholar
• Kara, H., Yuca, S. (2010). Cumhuriyetin ilk nüfus sayımına göre Iğdır’ın demografik yapısı, History Studies. 2-3, 189-200. google scholar
• Karabekir, K.(2019). İstiklal Harbimiz, 5 Cilt. Truva Yayıncılık. google scholar
• Ketin, İ.(1983). Türkiye jeolojisine genel bir bakış, İ.T.Ü Vakfı, Kitap Yayın. google scholar
• Kinross, L. (2003). Kutsal Anadolu toprakları, Nokta Kitap. google scholar
• McCarthy, J. (1998). Ölüm ve sürgün, (Çev. B. Umar), İstanbul: İnkılap Yayınevi. google scholar
• Mukherjee, M, (2012). Urban growth and spatial transformation of Kolkata metropolis: a continuation of colonial legacy, ARPN Journal of Science and Technology, 2, 365-380. google scholar
• Orkun, V. (1955). Sürmeli çukuru, Iğdır tarihi ve coğrafyası, Aydın Matbaası. google scholar
• Ortega, A, A. (2016). Manila’s metropolitan landscape of gentrification: Global urban development, accumulation by dispossession & neoliberal warfare against informality, Geoforum, 70, 35-50. google scholar
• Özdemir, T. (2020). Iğdır ovası ve yakın çevresinde tarımsal faaliyetler: özellikler ve dağılış (2004-2019), TURAN-SAM, 12 (45), 223-239. google scholar
• Özfırat, A. ve Marro, C. (2007). 2004 Yılı Van, Ağrı ve Iğdır illeri yüzey araştırması, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 7,1-20. google scholar
• Öztürk, S. (2008). İsmet Paşa'nın Kürt Raporu, Doğan Kitap. google scholar
• Öztürk, Y. (2020). Aktif fayların tanımlanmasında jeomorfik belirteçlerin rolü: Balıkgöl fay zonu örneği, Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 5, 101-107. google scholar
• Parrot, W. F. (1846). Journey to Ararat (Çev: W. D. Cooley). Harper & Brothers, Publshers, google scholar
• Reclus, E. (1895). The Evolution of Cities, The Contemporary Review. google scholar
• Saran, N. (1971). İstanbul’da gecekondu problemi, Türkiye Coğrafi ve Sosyal Araştırmalar, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası. google scholar
• Sunkar, M., Tonbul, S. (2010). Batman şehrinin kuruluş ve gelişmesi, Coğrafya Dergisi, 21,18-38. google scholar
• Şaroğlu, F. ve Yılmaz, Y. (1986). Doğu Anadolu’da neotektonik dönemdeki jeolojik evrim ve havza modelleri. Maden Tetkik Arama Dergisi, 107, 73-94. google scholar
• Şencan, F., Canatan, K. (2020). Göç ve kentleşme sürecinde ergenlerin madde kullanımına yönelten sosyal bağlamın analizi, Sosyal Çalışma Dergisi, 4,(2).115-125. google scholar
• Şimşek, O. (2018). Iğdır ilinin nüfus özellikleri, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5 (14), 180-210. google scholar
• Timor, A, N. (1997). Orta büyüklükteki şehirler ve taşıdıkları önem, Coğrafya Dergisi, 5,83-101. google scholar
• Tournefort, J. P. D. (1718). A voyage into the Levant. London. google scholar
• Tümertekin, E. (1979). İstanbul'da Nüfus Dağılışı, İstanbul Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Tümertekin, E. (1997). İstanbul, insan ve mekân, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). 1927- 2022 Nüfus Sayımları. google scholar
• Uğur, A. (2003). Aydın şehrinin kuruluşu ve gelişme evreleri, Coğrafi Bilimler Dergisi, 1(2), 41-62. google scholar
• Ussher, J. (1865). A Journey from London to Persepolis; Including wanderings in Daghestan, Georgia, Armenia, Kurdistan, Mesopotamia, and Persia, Hurst and Blackett, Publishers. google scholar
• Utlu, M. ve Ghasemlounia, R. (2021) Flood prioritization watersheds of the Aras River, Based on geomorphometric properties: case study Iğdır province, Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 6, 21-40, DOI: 10.46453/jader.781152 google scholar
• Yangın, Y. (1978). Iğdır'da iktisadi faaliyetler ve nüfus,1977-1978, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü, Yayınlanmamış Bitirme Tezi. google scholar
• Yardimciel, A. (2018). Iğdır’da bir Orta Tunç Çağı kompleksi Aşağı Erhacı yerleşimi ve kalesi, Seleucia, 8,115-138. google scholar
• Yıldırım, B, I., Gürçam, Ö, S., Yıldırım, F. (2014). Sınır turizmine genel bir bakış: Sarp ve Dilucu sınır kapılarının karşılaştırılması, Pamukkale Journal of Eurasian Socioeconomic Studies, 1, (2), 1-12. google scholar
• Yılmaz, C. (2007). Bafra Ovası'nın beşeri ve iktisadi coğrafyası, Kızılırmak Matbaası. google scholar
• Yulu A. ve Kapan, K.(2019).Tarım alanından rekreasyon alanına: Iğdır Vali Yolu Caddesi, I. İstanbul Uluslararası Coğrafya Kongresi. İstanbul. google scholar
• Yulu, A. (2012). Iğdır'da şehirsel gelişme ve mekânsal değişim, İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. google scholar
• Yulu, A. (2014). Dilucu sınır kapısının Iğdır şehri üzerindeki etkileri, Coğrafya Dergisi, 28,20-35. google scholar
• Yulu, A. (2017). Esenler’de şehirsel yenileme. Coğrafya Dergisi, 35, 29-40. google scholar
• Yulu, A. (2021). Slum areas of Southeast Asia: The case of Manila, Philippines. Türk Coğrafya Dergisi, (77), 171-182. https://doi. org/10.17211/tcd.797581 google scholar