Urban Heterotopia: Different and Other Spaces of İstanbul

Yıl 2024, Sayı: 48, 175 - 192, 05.07.2024

Rauf Belge , Ahmet Emrah Siyavuş

https://doi.org/10.26650/JGEOG2024-1425336

Öz

The concept of heterotopia, introduced by French philosopher Michel Foucault, refers to a spatial situation in which different, opposing, and incompatible forms can live together in the same space. With its cosmopolitan structure, Istanbul provides a rich study ground regarding heterotopic spaces. This study discusses the heterotopia spaces of Istanbul through different examples. The Fener-Balat district was chosen as the space of different ethnic and religious groups; Siirt Kadınlar Pazarı as the spatial reflection of internal migration; Fatih Çarşamba District as the space of conservative groups; Istiklal Street and Taksim Square as the center of cosmopolitanism, demonstrations, and protests; Moda and Yeldeğirmeni as a place of escapism; and finally, Karacaahmet Cemetery, the oldest and largest cemetery in Istanbul, as the space of the dead. The heterotopia spaces in the study were defined on the basis of the researchers’ 20 years of experience in Istanbul and field research conducted in different parts of the city. After defining the spaces, the participant-observer technique was used in these areas. The comments made on the digital media Google Reviews and Tripadvisor were analyzed to increase the study’s reliability. In the study, it was understood that the comments made in the digital media primarily reflected the heterotopic characteristics of the identified places.

Anahtar Kelimeler

Heterotopia, Istanbul, Urban geography

Kentsel Heterotopya: İstanbul’un Farklı ve Öteki Mekânları

Öz

Fransız filozof Michel Foucault ile beraber sosyal bilimlerde giderek yaygınlık kazanan heterotopya kavramı, farklı, karşıt ve öteki mekanları ifade eder. Bir şehirde ya da bir kültürün içinde normdan farklılaşanların bulunduğu mekânı tanımlayan heterotopya, kullanıcıyı “başka bir mekandaymış” gibi hissettirir. Çalışma alanı olan İstanbul, heterotopik mekanlar açısından zengin bir çalışma ortamı sağlamaktadır. Şehrin kadim bir geleneğe sahip olması, üç imparatorluğa başkentlik yapması ve farklı etnik-kültürel grupları barındırması, çeşitli heterotopya mekanlarını ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmada İstanbul’un heterotopya mekanları farklı örnekler üzerinden tartışılmıştır. Farklı etnik ve dini grupların mekânı olarak Fener-Balat semti; iç göçlerin mekânsal yansıması olarak Siirt Kadınlar Pazarı; muhafazakâr grupların mekânı olarak Fatih Çarşamba Semti; kozmopolitliğin, gösteri ve yürüyüşlerin merkezi olarak İstiklal Caddesi ve Taksim Meydanı; bir kaçış mekânı olarak Moda ve Yeldeğirmeni ve son olarak ölülerin mekânı olarak da İstanbul’un en büyük ve en eski mezarlığı olan Karacaahmet Mezarlığı seçilmiştir. Araştırmacıların İstanbul’daki 20 yıllık deneyimlerine ve şehrin farklı bölgelerinde yürütülen saha araştırmalarına dayanarak söz konusu heterotopya mekanları belirlenmiş, daha sonra belirlenen mekanlarda katılımcı-gözlemci tekniği kullanılmıştır. Bu mekanları ziyaret edenlerin yaşadıkları deneyim, tecrübe ve algılarını ölçmek adına Google Yorumlar ve Tripadvisor isimli dijital ortamlarda yapılan yorumlar analiz edilmiş, böylece çalışmanın güvenirliliği artırılmıştır. Çalışmada, sanal ortamda yapılan yorumların, belirlenen mekanların heterotopik özelliklerini büyük ölçüde yansıttığı anlaşılmıştır

Anahtar Kelimeler

Heterotopya, İstanbul, Şehir coğrafyası

Etik Beyan

Bu makalede, etik onayı gerektirecek bir çalışma yapılmamıştır.

Destekleyen Kurum

Yoktur.

Teşekkür

Yoktur.

Kaynakça

• Arısoy, A. (2014). Yeldeğirmeni Deneyimi: Kentsel Yenilemeye Farklı Bir Yaklaşım. İstanbul: Çekül Vakfı Yayınları. google scholar
• Artan, T. (1995). Fener. TDV İslâm Ansiklopedisi, 12, 341-342. google scholar
• Atılgan, A., (2007). Yeldeğirmeni, TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi Anadolu 1.Büyükkent Bölge Temsilciliği, İstanbul. google scholar
• Ay, S. (2018). Bir Kaçış Mekânı Olarak Heterotopya: Moda (Kadıköy) Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı. Bilecik. google scholar
• Barnes, T. J. (2004). Placing ideas: genius loci, heterotopia and geography’s quantitative revolution. Progress in Human Geography, 28(5), 565-595. https://doi.org/10.1191/0309132504ph506oa. google scholar
• Bolattekin, G. (2020). Heterotopik Köşk. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (43), 16-33. google scholar
• Clements, P. (2017). Highgate Cemetery Heterotopia: A Creative Counterpublic Space. Space and Culture, 20(4), 470-484. https:// doi.org/10.1177/1206331217724976. google scholar
• Çavdar, R. Ç. (2018). Farklılığın Mekânı: Foucault ve Lefebvre’deki Heterotopya ve Heterotopi Ayrımı. İDEALKENT, 9 (25), 941-959. https://doi.org/10.31198/idealkent.458739 google scholar
• Çeker, A. & Belge, R. (2015). İstanbul’da kentsel dönüşüm kapsamında gerçekleşen bir olgu: Soylulaştırma. Türk Coğrafya Dergisi, (65), 77-86. https://doi.org/10.17211/tcd.30494 google scholar
• Çelik, Z. (1996). 19.Yüzyılda Osmanlı Başkenti: Değişen İstanbul, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, 32-82. google scholar
• Dağ, F. (2018). Toplum ve Gündem Mekân ve Kimlik Bağlamında Aşırı Muhafazakâr Bir Mahalle Örneği: Çarşamba. İlim ve Medeniyet. https://www.ilimvemedeniyet.com/mekan-ve-kimlik-baglaminda-asiri-muhafazakar-bir-mahalle-ornegi-carsamba.html. google scholar
• Demir, A. E. (2021). Kimsesiz Göçmen Mezarlıkları ve Heterotopya. Birikim Dergisi. Erişim Linki: https://birikimdergisi.com/ guncel/10692/kimsesiz-gocmen-mezarliklari-ve-heterotopya google scholar
• Demlrhan, T., & İnceoglu, M. (2023). Tarihî Alanların Dönüşümü ve Kamusal Sanat: YeldeğirmenI SemtI ÖrneğI. Akademik Sanat (20), 24-49. google scholar
• Foucault. M. (1988). Öteki Mekanlara Dair. Çev. B. Boysan, D. Erksan. Defter Dergisi, 4, 7-15. google scholar
• Gandy, M. (2012). Queer ecology: nature, sexuality, and heterotopic alliances. Environment and Planning D, Society and Space 30(4), 727-747. https://doi.org/10.1068/d10511 google scholar
• Göker, G. (2017). Dijital Heterotopyalar: “Başka” Bir Bağlamda Yeni Medya. Selçuk İletişim, 9(4), 164-188. google scholar
• Göncüoğlu, S. F. (2013). İstanbul’un Kitabı Fatih, Fatih Belediyesi, İstanbul. 1, 486. google scholar
• Gregory, D., Johnston, R., Pratt, G., Watts, M. J. & Whatmore, S. (2009). The Dictionary of Human Geography. Singapore: A John Wiley & Sons, Ltd., Publication. google scholar
• Güngörmez, B. (2011). Muhafazakâr Paradigma: “Dogma” ve “Önyargl”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 7(28), 13-30. google scholar
• Harvey, D. (2008). Umut Mekanları. İstanbul: Metis Yaylnlarl. google scholar
• Harvey, D. (2019). Asi Şehirler: Şehir Hakkından Kentsel Devrime Doğru. İstanbul: Metis Yaylnlarl. google scholar
• İşli, N. (2001). Karacaahmet Mezarllğl. TDV İslâm Ansiklopedisi, 24, 375-377. google scholar
• Johnson, P. (2013). The Geographies of Heterotopia. Geography Compass, 7(11),790-803. https://doi.org/10.1111/gec3.12079 google scholar
• Kara, T. (2019). Kutsallaştlrma Pratikleriyle Gündelik Yaşamln ve Mekânln Oluşumu: Fatih-Çarşamba Örneği. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. İstanbul. google scholar
• Kucur, S. S. (2015). İstanbul’un Tarihî Müslüman Mezarllklarl. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, 5, 428-457. google scholar
• Lees, L. (1997). Ageographia, Heterotopia, and Vancouver’s New Public Library. Environment and Planning D: Society and Space, 15(3), 321-347. https://doi.org/10.1068/d150321 google scholar
• Lentz, S. (2006). More gates, less community? Guarded housing in Russia. Private Cities: Global and local perspectives. Edited by google scholar
• Georg Glasze, Chris Webster and Klaus Frantz. London: Routledge Library of Congress. (1890) Cypresses and road leading to the cemetery, Scutari, Constantinople, Turkey. Turkey Istanbul, ca. 1890. [Between and Ca. 1900] [Photograph] Retrieved from the Library of Congress, https://www.loc.gov/item/2001699428/ google scholar
• Michel, A. & Serezli, D. A. (2006). St. Joseph’in Öyküsü- 2. St. Joseph Lisesi Eğitim Vakfı, İstanbul google scholar
• Özet, İ. (2018). Kentli Muhafazakarlarda Habitus Dönüşümü: Fatih ve Başakşehir Örneği, Doktora Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Isparta. google scholar
• Schliehe, A. K. (2016). Re-discovering goffman: contemporary carceral geography, the “total” institution and notes on heterotopia, Geografiska Annaler: Series B, Human Geography, 98(1), 19-35. https://doi.org/10.1111/geob.12087 google scholar
• Sefer, S. (2017). Osmanlı Devleti’nde Faaliyet Gösteren Banker Lorando ve Tubini Aileleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul. google scholar
• Soyguzeloglu, B. & Kürkçüoğlu, E. (2021). Pandemi Sürecinde Kentsel Mekânı ve Gündelik Yaşam Pratiklerini Ritimanaliz ile Okumak: İstiklal Caddesi Örneği. İDEALKENT (Özel Sayı), 244-276. https:// doi.org/10.31198/idealkent.879922 google scholar
• Sönmez, L. (2019). Bir Heterotopik ve Glokal Mekân: Masumiyet Müzesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(2), 10171029. https://doi.org/10.26468/trakyasobed.484994 google scholar
• Stavrides, S. (2021). Kentsel Heterotopya. Çev. Ali Karatay. İstanbul: Sel Yayıncılık. google scholar
• Şahin, C. (2015). İstanbul’un İlçeleri. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. 3, 246-324. google scholar
• Şahin, K., & Elbeyli, M. (2022). Suriyelilerin Yemek Kültürüne Kamusal Alandan Bakmak: Kilis Örneği. Antropoloji, (43), 80-88. https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1128155 google scholar
• Şendur, S. (2010). Kadıköy-Yeldeğirmeni Semti Mimarisinin Tipomorfoloji Yöntemiyle İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. İstanbul google scholar
• Şevik, E.& Çalışkan, O. (2018). Heterotopyanın Alansallığı: Heterotopolojinin Temel Mekânsal Koşulu Olarak Kentsel Eşikler. A. S. Kubat, E. Kürkçüoğlu, E. Küçük, İ. Kurtuluş, K. Eskidemir ve M. Akay (Ed.). Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı: 116 içinde (ss. 889-909). Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları. google scholar
• Tanpınar, A. H. (2016). Beş Şehir. İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
• Tekeli, İ (1994). Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 2, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul. google scholar
• Tıp Terimleri Sözlüğü. (2023). Heterotopia. Url: https://saglik.sozlugu. org/heterotopia/ google scholar
• Tümertekin, E. (2014). İstanbul: İnsan ve Mekân. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
• Tümertekin, E. & Özgüç, N. (2014). Beşerî Coğrafya: İnsan, Kültür, Mekân. İstanbul: Çantay Kitabevi. google scholar
• Türkoğlu, İ. (2017). Eskiçağ’da Kadıköy. İstanbul: Ege Yayınları. google scholar
• Ural, A. G. (2019). Heterotopik Bir Mekân: Tophane-i Amire Kültür ve Sanat Merkezi. Mimarlık ve Yaşam, 4(1), 79-91. https://doi. org/10.26835/my.535605 google scholar
• Yalçın, S. & Ediz, Ö. (2023). Bir Heterotopya Mekânı Olarak “Beykoz Kundura”. Mimarlık ve Yaşam, 8(3), 745-764. https://doi. org/10.26835/my.1273361 google scholar
• Yavuz, H. (2005). Modernleşen Müslümanlar. İstanbul: Kitap Yayınevi. google scholar
• Yıldız, M. Z. (2021). Düş ve Gerçeklik İkileminde Kent. Psikocoğrafya (Edi. N. Özgen & E. M. Ertürk). Ankara: Nobel Yayınları. google scholar
• Yiğit, A. (2023). Bursa’da bir heterotopik kaçış mekânı: Kanalboyu. Coğrafya Dergisi, 47, 61-83. https://doi.org/10.26650/JGEOG2023-1243245 google scholar
• Yurdadön Aslan, P. & Yavan, N. (2018). Mekânın Üretimi ve Lefebvre’in Mekânsal Üçlü Kavramsallaştırmasının Görünürlüğü: Taksim Gezi Parkı Örneği. Planlama, 28(3): 302-314 google scholar
• Yücel, N. N. (1996). Balat’ta Tarihi Çevre Koruma Projesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. İstanbul. google scholar
• Google Haritalar Taksim Meydanı, Erişim Adresi: https://maps.app. goo.gl/Vij3nNhwst56jJyJ9, Erişim Tarihi: 01.12.2023 google scholar
• Google Haritalar, Balat, Erişim Adresi: https://maps.app.goo.gl/ F1A1M4mi6VKRC22n9, Erişim Tarihi: 05.01.2024 google scholar
• Google Haritalar, Çarşamba Meydanı. Erişim Adresi: https://maps.app. goo.gl/rCKyCAr1UtKZmHq6A, Erişim Tarihi: 15.01.2024 google scholar
• Google Haritalar, Fatih Çarşamba Pazarı, Erişim Adresi: https://maps. app.goo.gl/vLUNCZxSJQLBqLAn6, Erişim Tarihi: 15.01.2024 google scholar
• Google Haritalar, Hisar Antik-Antika Alan Yer, Erişim Adresi: https:// maps.app.goo.gl/mZEEuNt5HYNEUsnu9, Erişim Tarihi: 20.12.2023 google scholar
• Google Haritalar, İstiklal Cd. Erişim Adresi: https://maps.app.goo.gl/ stPZMGLtUTgoEiKv5, Erişim Tarihi: 01.12.2023 google scholar
• Google Haritalar, Kadınlar Pazarı, Erişim Adresi: https://maps.app.goo. gl/85YWsgpTYgu12Le39 Erişim Tarihi: 20.12.2023 google scholar
• Google Haritalar, Karacaahmet Mezarlığı, Erişim Adresi: https://maps. app.goo.gl/2he3JCeUFW8dYUKT8, Erişim Tarihi: 19.01.2024 google scholar
• Google Haritalar, Moda Caddesi, Erişim Adresi: https://maps.app.goo. gl/mXDaX7paLrhLbga28, Erişim Tarihi: 20.12.2023 google scholar
• Google Haritalar, Moda Sahil Parkı ve Yürüyüş Yolu, Erişim Adresi: https://maps.app.goo.gl/KgFEo17xZj4pmPfS9, Erişim Tarihi: 20.12.2023 google scholar
• Google Haritalar, Şifa Camii, Erişim Adresi: https://maps.app.goo. gl/1qcNRTkz3bvSP6Yn6, Erişim Tarihi: 20.12.2023 google scholar
• Google Haritalar, Taksim Meydanı, Erişim Adresi: https://maps.app. goo.gl/Vij3nNhwst56jJyJ9, Erişim Tarihi: 01.12.2023 google scholar
• Google Haritalar, VEGANARSİST- KADIKÖY, Erişim Adresi: https:// maps.app.goo.gl/h21joqt4Ab1FSeh57 Erişim Tarihi: 20.12.2023 google scholar
• Google Haritalar, Yeldeğirmeni, Erişim Adresi: https://g.co/kgs/ ZZvi5fk, Erişim Tarihi: 20.12.2023 google scholar
• Tripadvisor, Balat, Erişim Adresi: https://www.tripadvisor.com.tr/ ShowUserReviews-g293974-d297140-r687858858-Balat-Istanbul. html#REVIEWS, Erişim Tarihi: 05.01.2024 google scholar
• Tripadvisor, Kadınlar Pazarı, Erişim Adresi: https://www. tripadvisor.com.tr/ShowUserReviews-g293974-d12453254-r749000888-Kadinlar_Pazari-Istanbul.html, Erişim Tarihi: 10.01.2024 google scholar