Çevrimiçi Genel Sözlüklerde Tanım

Yıl 2020, Sayı: 34, 1 - 14, 30.04.2020

Erdoğan Boz

Öz

Türk sözlükbilimi literatürü, ağırlıklı olarak basılı sözlükler üzerine yazılmış yazılardan oluşmaktadır (Bk. Türk Sözlükbilimi Derlemi: http://tsd.ogu.edu.tr/). Elektronik sözlüklere ilişkin yazılar ise -yine aynı derleme göre- 2000’li yılların hemen başında yayımlanmaya başlamıştır. Bu bildiriye konu olan “tanım” ile ilgili yazıların neredeyse tamamı basılı sözlüklerle ilgilidir. Türkiye’de çevrimiçi genel sözlük olarak bilinen belli başlı sözlüklerin hepsi (Güncel Türkçe Sözlük, Kubbealtı Lügati, Ötüken Türkçe Sözlük, Dil Derneği Türkçe Sözlük) basılı sözlüklerin elektronik ortama aktarılmış biçiminden ibarettir. Dolayısıyla Türkçede orijinal çevrimiçi genel bir sözlükten bahsedilmesi mümkün değildir. Ancak eldeki bu sözlüklerin çevrimiçi genel sözlük olarak önemli bir ihtiyacı karşıladıklarını belirtmek gerekir. Yukarıda verdiğimiz bilgiler ışığında, Türkçe çevrimiçi genel sözlüklerin yapısal olarak önemli bir fark olmaksızın basılı sözlüklerin benzeri olduğu söylenebilir. Bu durumda Türkçe çevrimiçi genel sözlüklerde “tanım” konusuna ilişkin olarak uygulamadan -mevcut çevrimiçi sözlükler- hareketle söylenebilecek ifadeler, basılı sözlükler ile özdeş sayılabilir. Bu bildiride, İngilizce çevrimiçi genel sözlük uygulamalarından (Cambridge, Oxford, Collins, Macmillan, Merriam-Webster, Longman) yola çıkılarak Türkçe çevrimiçi genel sözlüklerdeki “tanım”ı oluşturan belli başlı bileşenlerin tespiti yapılıp sözlüklerdeki çoklu ortam uygulamaları karşılaştırmalı olarak verilmeye çalışılacaktır. Bildiride izlenecek yöntemi şöyle özetlemek mümkündür: Çevrimiçi genel sözlüklerde “tanım”ı oluşturan temel bileşenlerden “tanımlanan” yani maddebaşı ile “tanımlayan” madde içeriği matematikteki tek bilinmeyenli denkleme benzetilebilir. Burada yapılacak olan, eşitliğin “bilinmeyen” tarafını “bilinen” taraf ile açıklamaktır. Bilinmeyeni yani örtük olanı, sözlüğün hedef kitlesi ve amacına uygun olarak ama en önemlisi sözlüğün yapısal karakterinin (e-sözlük) bütün imkânlarını kullanarak açıklamaya çalışmaktır. Basılı sözlük ile e-sözlük arasındaki doku farkı, basılı sözlükte imkânsız olan birçok şeyi imkânlı hâle getirmiştir. En başta, basılı sözlüklerde karşımıza çıkan tanımı yapılacak maddebaşları için kısıtlı yer sorunu tamamen ortadan kalkmıştır. Buna bağlı olarak sözlük kullanıcısının kod çözme yanında özellikle kodlama için ihtiyaç duyduğu uygulamaya dönük zengin malzemeyi sağlamada e-sözlükler öne çıkmıştır. Bunun yanında e-sözlükler, tanımlamada dilsel malzeme dışında çoklu ortam uygulamaları (çizim, fotoğraf, resim, video, emoji vd.) sunarak tanımları pekiştirici özellikleriyle kullanıcı ihtiyaçlarını büyük oranda karşılayarak kullanıcı dostu sözlükler olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tanım, Çevrimiçi sözlük, Genel sözlük, Basılı sözlük

Definition in Online General Dictionaries

Öz

Turkish lexicography literature mainly consists of writings on printed dictionaries. In this article, we will try to determine the main components of definition in Turkish online general dictionaries by using English online general dictionary applications (Cambridge, Oxford, Collins, Macmillan, Merriam-Webster, Longman) and by comparing the multimedia applications in dictionaries. The texture difference between the printed dictionary and the e-dictionary has made many things possible which were not possible in the printed dictionary. First of all, the problem of limited space for the items to be defined in the printed dictionaries has completely disappeared. In addition to this, the dictionary user has a greater advantage in decoding e-dictionaries in order to provide the application-rich material needed for coding. Moreover , e-dictionaries are user-friendly because they provide multi-media applications (drawing, photography, image, video, emoji, etc.) in addition to linguistic material in definition, thus meeting the needs of the users with the many extra features which provide greater enrichment and reinforcement.

Anahtar Kelimeler

Definition, Online dictionary, General dictionary, Printed dictionary

Kaynakça

• Aslan, E (2014). Sözlükleri Oluşturan Temel Yapılar Terim ve Tanım Denemeleri. I. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu (26-27 Kasım 2014, Sakarya) (Basılmamış bildiri).
• Aslan, E (2017). Sözlükbilimsel İnceleme Yöntemi: Eser-i Şevket Örneği. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic S. 12/30, ss. 35-70.
• Atkins. S. and Rundell, M. (2008). The Oxford Guide to Practical Lexicography, New York, Oxford University Press.
• Bergenholtz, H. (2013). Sözlük Nedir. (Çev. Ezgi Aslan). Dil ve Edebiyat Araştırmaları 10, ss.21-34.
• Boz, E. (2009). Çağdaş Türkçe Sözlüklerde Çokanlamlı Madde Başlarındaki Anlamların Sıralanma Sorunu: ‘Klasik’ Örneği”. Turkish Studies, Volume 4/8, Fall, ss. 146-158.
• Hartmann, R. R. K., & Gregory J. (2002). Dictionary of Lexicography, New York: Routledge.
• Gökter Gençer, B. (2018). Tek Dilli Genel Sözlüklerde Tanım. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara.
• Nesi, H. (2013). Researching Users and Uses of Dictionaries. The Bloomsbury Companion to Lexicography, Ed. Howard Jackson, New York: Bloomsbury, p.62-74.
• Nielsen, S. (2011). Function- and User-related Definitions in Online Dictionaries. In: F. I. Kartashkova (ed.): Ivanovskaya lekskograficheskaya shkola: traditsii i innovatsii (Ivanonvo Shcool of Lexicography: Traditions and Innovations. A Festschrift in Honour of Professor Olga Karpova). Ivanonvo: Ivanovo State University: 197-219.
• Sert, G. (2018). Anlam Alanı Ve Anlam Ezgisi Açısından Eş Anlamlı Durum Sıfatları (Derlem Tabanlı Bir İnceleme). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Eskişehir.
• Sev, İ. G. (2018). Sözlükçülük‟te Emojilerden Yararlanma Mümkün müdür? Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 7(2), ss. 734-748.