Eski Uygurcada Alıntı Sözcükler ve Eski Uygurca-Çince Ödünçleme Sistemi

Yıl 2020, Sayı: 34, 57 - 71, 30.04.2020

Murat Elmalı

Öz

Tarihsel dilbilim bir dildeki değişimi inceler. Art zamanlı dilbilim olarak da adlandırılan Tarihsel dilbilim dillerin tarihsel süreç içerisinde yaşadıkları değişime odaklanmaktadır. Ses değişimleri, analoji ve alıntılar Tarihsel dilbilimin üç önemli çalışma alanıdır. Tarihsel dilbiliminin en önemli çalışma alanlarından birisi olan “Alıntı” kavramı dilin tarih içerisinde geçirdiği değişimi takip etmek açısından son derece önemlidir. Alıntıların Tarihsel dilbilim çalışmalarındaki öneminden hareketle hazırlanan bu çalışmada, Eski Uygurca döneminde yazılmış olan eserlerdeki Çince alıntılar incelenmiştir. Bu çalışma ile Eski Uygurca döneminde yapılan Çince alıntı kelimeler ve bu alıntıların neden ve niçin yapıldığı gün ışığına çıkarılmaya çalışılacaktır. Eski Türkçe döneminin en hacimli eserlerinin verildiği Eski Uygurca döneminde alıntı kelimelerinin sebeplerinin tespit edilmesi çalışmanın öncelikli amacıdır. Bununla birlikte alıntıların yer aldığı belgelerden çıkarılacak olan orijinal ve yeni dil notları da çalışmayı önemli kılmaktadır. Bu çalışmada bu dönemdeki Çince alıntı kelimeler tarihsel dilbiliminin metotları ile ele alınacak ve çıkan sonuçlar dilbilimi ve Türk Dili üzerine çalışanların ilgisine sunulacaktır. Türkoloji ve Dilbilimine yeni katkılarda bulunulmaya çalışılacaktır. Bu çalışmada Eski Uygurların hangi yollarla yabancı dillerden kelime aldıkları bu kelimeleri prestij, tersine prestij ve ihtiyaçtan dolayı mı aldıkları irdelenecek ve başka sebepler de ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tarihsel Dilbilim, Eski Uygurca, Çinçe, alıntı, alıntılama sistemi, kelime yapma yolları

On Borrowed Words and Word Borrowing System in Old Uighur-Chinese Borrowings in Old Uighur

Öz

Historical linguistics deals with language change. Historical linguistics is sometimes called diachronic linguistics, since historical linguists are concerned with change in language or languages over time. Sound change, analogy and borrowing have traditionally been considered the three most important (most basic) types of linguistic change. The study of loanwords, and of language contact more generally, is a useful way in tracing linguistic change in the past. Because borrowings are very important in Historical Linguistics studies, this study will be about the borrowing of Chinese words in the Old Uigur era writings. This study will try to reveal Chinese borrowings in the Old Uigur era and the reasons for them. Determining the reasons for the borrowing of Chinese words in the Old Uigur era, in which the most voluminous Old Turkish books were written, is the priority of this study. In addition to this, original and new language notes that are summarized from the documents where the borrowings are seen, make this study even more important. In this study, Chinese borrowings in the above-mentioned era will be investigated with historical linguistics methods and the results will be presented to scholars studying Turkish Language or linguistics. In this way, we will contribute something new to Linguistics and Turcology. In this study, we will investigate how Old Uighurs borrowed from foreign languages and whether the borrowings were prestige, reverse prestige or needed borrowings along with other reasons.

Anahtar Kelimeler

Historical Lingusistics, Old Uigur, Chinese, borrowing, borrowing system, word formation ways

Kaynakça

• Adams, D. Q. (2013). Dictionary of Tocharian B., Amsterdam-New York, Rodopi.
• Aksan, D. (2009). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dil Bilim 1. 2. 3. volumes (5. edition). Ankara, TDK Press.
• Atalay, B. (1985). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I-II-III-IV., Ankara. TDK Press.
• Aydemir, H. (2013). Die alttürkische Xuanzang-Biographie IX Nach der Handschrift von Paris, Peking und St. Petersburg sowie nach dem Transkript von Annemarie v. Gabain ediert, überstzt und kommentiert I-II, Göttingen, Harrassowitz Verlag.
• Bloomfield, L. (1933). Language, (Reprinted 1973), London, George Allen and Unwin ltd.
• Campbell L. (1999). Historical Linguistics An Introduction. Cambridge, Massachusetts, The MIT Press.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth- Century Turkish, Oxford, Clarendon Press.
• Csongor, B. (1952). “Chinese in the Uighur of the T’ang-Period”, Acta Orientalia Academiae scientiarum Hungaricae, 2, pp. 73-121.
• --- (1954). “Some more Chinese Gloesses in Uighur Script”, Acta Orientalia Academiae scientiarum Hungaricae, 4, pp. 251-257
• Çetin, E. (2013). Altun Yaruk Yedinci Kitap Berlin Bilimler Akademisindeki Metin Parçaları Karşılaştırmalı Metin, Çeviri, Açıklamalar, Dizin, Adana, Karahan Press.
• De Saussure, F. (1915). A course in general linguistics. C. Bally and A. Sechehaye (eds.) Wade Baskin, trans. New York: McGraw-Hill. 1959.
• Doğan, Ş. (2009). “On Intimate Borrowings in Old Uighur Turkish Translations Text”, Sakarya Universty Faculty of Science and Letters, IX. International Language-Literature-Stylistics Symposium’s Papers Book, Vol. I, p. 326-344.
• Durmuş, O. (2004). “Alıntı Kelimeler Bakımından Türkçe Sözlük”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, volume 26, Erzurum, pp. 1-21.
• Elmalı, M. (2016). Daśakarmapathaavadānamālā, Ankara, TDK Press.
• Gharib, B. (1995). Sogdian Dictionary (Sogdian-Persian-English), Tehran, Farhangan Press.
• Giles, H. (1912). A Chinese- English Dictionary, Shangai-London.
• Hazai, G. – Zieme, P. (1972). Fragmente der uigurischen Version des “Jin’gangjing mit den Gathas des Meister Fu”, Berliner Turfan Text I, Berlin, Akademie Verlag.
• Hoffer B. L. (2002). “Language Borrowing and Language Diffusion: An Overview”, Intercultural Communication Studies XI: 4, p. 1-37.
• İşihara, A. (2005). Yazı Dilindeki Alıntı Kelimelerin Türkçeleşme Süreçleri, Universty of İstanbul Institute of Social Sciences Unpublished Master Thesis, İstanbul.
• İşiwata, T. (2001). Gairaigo No Soogooteki Kenkyuu. Tokyo, Tokyodoo Press.
• Jeffers, J. R.-Lehiste, I. (1982). Principles and Methods for Historical Linguistics. Cambridge, MIT Press.
• Karaağaç, G. (2008). Dil Tarih ve İnsan. İstanbul, Kitabevi Press.
• Ölmez, M. (1994). “Uygurca Xuanzang-Biyograsindeki Çince Alıntılar. (Chinesische Lehnwörter in uigurischer Xuanzan-Biographie)” TDA 4, pp. 109-143.
• Ölmez, M. (2007). Tuwinischer Wortschatz, mit alttükischen und mongolischen Parallelen = Tuvacanın Sözvarlığı: Eski Türkçe ve Moğolca Denkleriyle. Wiesbaden, Harrassowitz Verlag.
• Paylan, K (2015). Türkçede Kelime Türetme Yollarına Genel Bir Bakış, Universty of Pamukkale Institute of Education Sciences, Unpublished Master Thesis, Denizli.
• Ricquer, B. (2018). “Historical Linguistics: Loanwords and Borrowing” Oxford Research Encyclopedia of African History, (oxfordre.com/africanhistory). (c) Oxford University Press USA.
• Röhrborn, K. (1991). Die alttürkische Xuanzang-Biographie VII, Nach der Handschrift von Leningrad, Paris und Peking sowei nach dem Transkript von Annemarie v. Gabain, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
• Salan, M. (2012). “Kitabü’l-İdrak Li Lisani’l-Etrak’te Alıntı Kelimeler”, Gazi Türkiyat. Autumn 2012/11, pp. 53-66.
• Sapir E. (1921). Language. New York: Harcourt, Brace & World.
• Sertkaya, O. F. (1978). “Uygur metinlerinde yanlış̧ okuma ve anlamalar (1. Müstensih “Tökülti” üzerine notlar)”. Türk Kültürü, XVI/189, 1978, pp. 572-574.
• Shogaito, M. (1986). “Chinese Loanwords in Uighur” Studies on the Inner Asian Language II, pp. 124-156
• Soothill, W. E. – Hodous, L. (1975). A Dictionary of Chinese Buddhist Terms, Taipei. Motilal Banarsidass.
• Şen, S. (2002). Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. Universty of Ondokuz Mayıs Institute of Social Sciences, Unpublished Master Thesis, Samsun.
• Thomason, Sarah G. (2001). Language Contact, Edinburgh, Edinburgh University Press.
• Tokyürek, H. (2018). “Classification of Chinese Words in The Xuanzang Biography”, Dil Araştırmaları, Autumun, 23, p. 123-157.
• Tekin, Ş. (1976). Maytrısimit-Burkancılığın Mehdisi Maitreya ile Buluşma Uygurca İptidai Bir Dram. Ankara.