Pötr Simon Pallas’ın Tüm Dillerin ve Lehçelerin Karşılaştırmalı Sözlüğü Üzerine Leksikografik İnceleme

Yıl 2020, Sayı: 35, 1 - 13, 31.10.2020

Alina Minsafina

Öz

Zengin bir sözlük geleneğine sahip olan Rus sözlükbilimi, gelişme tarihi içinde önemli sözlükler ortaya koymuştur. Bu sözlüklerden bir tanesi, XVIII. yüzyılda II. Ekaterina emriyle hazırlanmış Tüm Dillerin ve Lehçelerin Karşılaştırmalı Sözlüğü Rus sözlükbilimde kavram sözlük türünün ilk örneklerindendir. Daha grandüşesken karşılaştırmalı dilbilimine merak salan imparatoriçe, dünyanın tüm dillerinin ortak bir kaynaktan gelmesi fikriyle evrensel sözlüğün hazırlanması için çalışmalar yürütmüştür. II. Ekaterina tarafından hazırlanan kelime listesi bu sözlüğün temelini oluşturmuştur. İmparatoriçenin topladığı bu malzeme daha sonraki çalışmalar için Alman kökenli bilim adamı Pötr Simon Pallas’a verilmiştir. 1787 ve 1789 yıllarında Tüm Dillerin ve Lehçelerin Karşılaştırmalı Sözlüğü iki cilt olarak yayınlanmıştır. (Rus dilbilimde bu sözlük aynı zamanda II. Ekaterina sözlüğü veya Pallas sözlüğü olarak da adlandırılmaktadır). Bu kavram sözlüğünde 285 Rusça sözcük 200 dil ve lehçeye çevrilmiştir. Sözlüğün dikkate değer iki özelliği vardır. Bunlardan bir tanesi, sözlüğün kavram sözlük özelliklerine sahip olması; diğeri ise sözlükte verilen dil ve lehçe düzenidir.

Anahtar Kelimeler

Kavram sözlüğü, Rus sözlükbilimi, Ekaterina sözlüğü, Pallas sözlüğü

Lexicographical Review of Peter Simon Pallas's "Comparative Dictionaries of All Languages and Dialects"

Öz

Russian lexicography has a rich dictionary tradition and has produced important dictionaries throughout its history of development. One of these dictionaries is The Comparative Dictionary of All Languages and Dialects prepared in the 18th century by order of the Empress Ekaterina. Ekaterina was fascinated by comparative linguistics and thus decided to create a universal dictionary. The list of 300 words prepared by the empress herself formed the basis of this work . Later the work on the dictionary was continued by German scientist Peter Simon Pallas resulting in two volumes of Comparative Dictionary of All Languages and Dialects being published in 1787 and 1789. (In Russian linguistics this dictionary is also known as Ekaterina’s dictionary or Pallas dictionary). This conceptual dictionary contains 285 Russian words with their translations into 200 languages and dialects. The structure of the dictionary and the languages and dialects arrangement in it are two most remarkable features of this lexicographical opus.

Anahtar Kelimeler

Conceptual dictionary, Russian lexicography, Ekaterina’s dictionary, Pallas dictionary

Kaynakça

• Buliç, S. (1904). Oçerki istorii yazıkoznaniya v Rossii 13-19 vv. Sankt-Peterburg: Tipografiya M. Merkuşeva.
• Cross, A. G. (1997). By the banks of Neva: Сhapters from the Lives and Careers of the British in Eighteenth- Century Russia. Cambridge University Press.
• Egorov, V. (1949). Çuvaşskiye slovari XVIII veka. Zapiski NİİYaLİ pri Sovete ministrov Çuvaşskoy ASSR, Vıp. 2, 111-142.
• Jackson, H. (2016). Sözlükbilime Giriş. (M. Gürlek, E. Patat, Çev.) İstanbul: Kesit.
• Kocapınar, P. (2010). Sözlük Sınıflandırmalarında «Tematik Sözlük»ün yeri. Türkiye’de ve ve Dünay’da Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, 1, 302-313.
• Makayev, E. ve Gadjiyeva, N. (1974). Sravnitelnoye yazıkoznaniye v istorii Akademii Nauk. Voprosı yazıkoznaniya, 5, 34-48.
• Morkovkin, V. (1970). İdeografiçeskiye slovari. Moskva: İzdatelstvo Moskovskogo universiteta.
• Pallas, P. (1787). Sravnitelnıye slovari vseh yazkov i nareçiy, sobrannıye desnitsey vsevısoçayşey osobı, otdeleniye pervoe, soderjaşçee v sebe evropeyskiye i aziatskiye yazıki. Çast pervaya. Sankt Peterburg: Tipografiya Şnora.
• Pallas, P. (1789). Sravnitelnıye slovari vseh yazkov i nareçiy, sobrannıye desnitsey vsevısoçayşey osobı, otdeleniye pervoe, soderjaşçee v sebe evropeyskiye i aziatskiye yazıki. Çast vtoraya. Sankt Peterburg: Tipografiya Şnora.
• Ruhlen, M. (1987). A Guide to the World’s Languages, Vol. 1: Classification. Stanford: Stanford University Press.
• Savelyev, A. (2014). Ortajeniye dialektnıh osobennostey v staropismennıh pamyatnikah çuvaşskogo yazıka 18 veka (na materiale slovarya Pallasa). Dissertatciya na soiskaniye uçenoy stepeni kandidata filologiçeskih nauk. Moskva: İnstitut yazıkoznaniya RAN.
• Şçerba, L. (1974). Opıt obşçey teorii leksikografii. Yazıkovaya sistema i reçevaya deyatelnost. Moskva: Nauka, 265-304.
• Topaloğlu, A. (2010). Türkçede Genel ve Özel Sözlükler ve Sözlük Yazımı. Türkiye’de ve Dünya’da Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, 1, 25-27.
• Voloşina, O. (2012). «Sravnitelıy slovar vseh yazıkov» Petra Simona Pallasa. Vestnik Nijegorodskogo universiteta im. N. İ. Lobaçevskogo, 6 (1), 354-356.
• Slovar vseh yazıkov i nareçiyi po azbuçnomy poryadku raspolojennıy. Çast pervaya А – D. (1790). Sankt- Peterburg.
• Slovar vseh yazıkov i nareçiy po azbuçnomy poryadku raspolojennıy. Çast vtoraya D – L. (1791). Sankt-Peterburg.
• Slovar vseh yazıkov i nareçiy po azbuçnomy poryadku raspolojennıy. Çast tretya L – S. (1791). Sankt-Peterburg.
• Slovar vseh yazıkov i nareçiy po azbuçnomy poryadku raspolojennıy. Çast çetvertaya S – Ө. (1791). Sankt- Peterburg.