Tarihî Sözlüklerin Tanım ve Tanıklarında Metinlerarasılık

Yıl 2020, Sayı: 35, 15 - 26, 31.10.2020

Ezgi Aslan

Öz

Sözlüklerin her biri kendinden önce yazılan sözlüklerden etkilendiği gibi kendinden sonra yazılacak sözlükleri de etkiler. Sözlükler aynı ya da benzer amaç için önceden yazılmış sözlüklerle benzer dil malzemesini ve yapıları kullanırlar. Edebiyattaki metinlerarasılıkta her bir söylem başka bir söylemi yeniler ve her edebî metin de önceki metinleri az çok tekrar eder. Sözlükleri derleyenler de diğer sözlüklerdeki çalışmalardan belirli ölçüde yararlanırlar. Sözlüklerde metinlerarasılığın düzeyinin ne olacağı, bir sözlüğün diğer sözlüklerden ne kadar etkilenebileceği ya da sözlüklerde neyin ‘metinlerarasılık’ ve neyin ‘telif hakkı’ ile ilgili olacağı konusunda kesin bir görüş bulunmamaktadır. Bu konuyla ilgili çalışmalar daha çok telif hakkı ve etikle ilgilidir. Bu çalışmada, sözlüklerdeki tanım ya da tanıkların birbirine benzemesi ya da yeni bir sözlük hazırlanırken önceki sözlüklerin tanım ya da tanıklarının bire bir ya da kısmen kopyalanmasının bir telif sorunu olup olmadığı, benzerliklerin ya da aynılıkların metinlerarasılık olarak kabul edilip edilemeyeceği konusu tartışılacak ve konu, tarihî sözlüklerden hareketle eş zamanlı olarak Eser-i Şevket adlı tarihî sözlük özelinde irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Sözlükbilimi, Tarihî sözlük, Tarihî sözlükbilimi, Metinlerarasılık, Telif

Intertextuality on The Definitions and Examples of Historical Dictionaries

Öz

Each dictionary affects those to be written thereafter , as well as being influenced by those written before. Dictionaries use similar language materials. In literary texts each discourse gives way to the next , and, to a greater or lesser degree, every literary text repeats what has previously been written. There is no definite opinion on the level of intertextuality between dictionaries, on the extent to which a dictionary can be influenced by other dictionaries, nor on what 'intertextuality' in dictionaries is, and what is related to 'copyright'. Studies related to this topic are typically more concerned with copyright and ethics. This study deals with issues such as the extent to which definitions in dictionaries are similar to each other, the timing of the preparation of a new dictionary, whether the copying – in whole or in part - of individual definitions given in previous dictionaries is a copyright issue, and whether similarities or differences should be accepted as intertextuality. This subject will be examined from the perspective of historical dictionaries.

Anahtar Kelimeler

Lexicography, Historical dictionaries, Historical lexicography, Intertextuality, Copyright

Kaynakça

• Âhterî, M. E. (2009), Ahterî-i Kebîr (Haz. Ahmet Kırkkılıç, Yusuf Sancak). Ankara: TDK.
• Aksoy, Ö. Â. (1955), Mütercim Âsım’a Dair Notlar, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi C. 5 S. 50, ss. 101-103.
• Aktulum, K. (2000), Metinlerarası İlişkiler. Ankara: Öteki Yayınevi.
• Alparslan, Y. & Alıcı, L. (2015), Eser-i Şevket-Tıpkıbasım. Kahramanmaraş: Noya Medya.
• Âsım, M. (2000), Terceme-i Burhân-ı Kâtı (Haz. Derya Örs, Mürsel Öztürk). Ankara: TDK.
• Âsım, M. (2013), el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsu’l-Muhît (Haz. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi). İstanbul: Yazma Eserler Kurumu.
• Aslan, E. (2017), Sözlükbilimsel İnceleme Yöntemi: Eser-i Şevket Örneği, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, S. 12/30, ss. 35-70.
• Atkins, S. & Rundell, M. (2008), The Oxford Guide to Practical Lexicography. New York: Oxford Press.
• Burchfield, R. W. (1984), Dictionaries New and Old: Who Plagiarises, Whom, Why and When?, Encounter, C: 63, No: 3, ss. 11-21.
• Dinçer, Ş. (2011), Sözlükbirimlerin Oluşturulmasına Metinlerarası İlişkiler Bağlamında Bir Bakış Denemesi, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, No: 4, ss. 31-39.
• Gökter Gençer, B. (2018), Tek Dilli Genel Sözlüklerde Tanım, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Güneş, M. (2014), Mustafa Ahterî Efendi ve Ahterî-i Kebîr Adlı Sözlüğü Üzerine, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Kütahya Özel Sayısı Kasım 2014, ss. 33-38.
• Hausmann, F. J. (1989), Dictionary Criminality. F.J. Hausmann et all (eds.) ss. 97-101.
• Karslı, İ. (2000), Mütercim Ahmet Asım Efendi ve Arap Lügatçiliğindeki Yeri, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• Kilgarriff, A. (2013), Using Corpora as Data Sources for Dictionaries, The Bloomsbury Companion to Lexicography, Editor: E. H. Jackson, Bloomsbury Publication, London, ss. 77-96.
• Mehmed Şevket es-Seyyid (1851), Eser-i Şevket. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Plett, H. F. (1991), Intertextuality. New York: Walter de Gruyter.
• Spears, R. A. (1987), Piracy in Argot Dictionaries, Dictionaries, No: 9, ss. 124-132.
• Sütçü, T. (2013), Türkçe Sözlükçülük Tarihinde Mütercim Âsım ve Kâmûs Tercümesi, Tarih Okulu Dergisi, No: 16, ss. 541-553.
• Svensén, B. (2009), A Handbook of Lexicography (The Theory and Practice of Dictionary-Making). New York: Cambridge University Press.
• Vankulu Mehmed Efendi (2014), Vankulu Lügati, (Haz. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi). İstanbul: Yazma Eserler Kurumu.
• Williams, J. (1992), The Question of Plagiarism and Breach of Copyright in the Dictionary-Making Process (with particular reference to the UK), Euralex ‘92 Proceedings, Tampere, Department of Translation Studies, University of Tampere, Department of Translation Studies, Tampere.
• Zgusta, L. (1971), Manual of Lexicography. Walter de Gruyter.
• Zgusta, L. (1988), Copying in Lexicography: Monier Williams Sanskrit Dictionary and Other Cases, Lexicographica International Annual, No: 4, ss. 145-164.