Rakip Paradigmalar: Alman Felsefesinin İstanbul Üniversitesi'ne Girişi

Yıl 2018, Sayı: 49, 37 - 51, 30.12.2018

Pascale Roure

https://doi.org/10.26650/arcp2018-596519

Öz

Bu makalenin amacı, Almanya ile Türkiye arasındaki akademik ilişkiler çerçevesinde,
Alman felsefesinin İstanbul Üniversitesi'ne girişini incelemektir. Bu karmaşık
süreç, Almanya'dan sürgün edilen profesörlerin 1930'lu yıllarda Türkiye'de
bulunmalarıyla sınırlı olmayıp siyasi ve uzun süreli bir bilgi aktarımı perspektifinden
değerlendirilmeyi gerekli kılmaktadır. Yeni-kantçı gelenek karşısındaki eleştirel
tartışmayla 1920'li yıllarda gelişen Alman felsefesinin rakip paradigmaları,
Türkiye'de ulusal ve sekülerleştirilmiş bir akademik felsefenin yeniden tanzimi
için kullanılmıştır. İstanbul Felsefe Bölümü'nde sürgündeki profesörlerin temsil
ettiği mantıksal ampirizm ve eleştirel pozitivizme paralel olarak, reformdan sonra
ilk doktoralı doçentlerinin de hocaları olan Rothacker'in kültürel antropolojisi ile
Hartmann'ın yeni ontolojisi de giderek artan bir ilginin konusu olmuştur. Alman
felsefesinin bu etkisi, savaş sonrasında ontoloji ve felsefî antropolojiyi temsil eden
Alman hocaların da İstanbul'a gelmesiyle 1960'lı yıllara kadar iyice yoğunlaştı
ve ikinci kuşak doçentlerin formasyonuna katkıda bulundu. Ontoloji ve felsefî
antropoloji hem geleneksel felsefî anlayışların bir ikamesi hem de İstanbul’da
sürgündeki felsefecilerin desteledikleri paradigmalara -mantıksal ampirizm gibibir
alternatifti. Alman felsefesinin söz konusu kurumsal olarak girişinin, Türkiye'de
akademik felsefenin teorik ve lengüistik yeniden tanziminde oynadığı rol nedir? Bu
farklı paradigmalar nasıl modernite söylemi içinde kullanıldı ve nasıl, geleneksel,
metafizik ya da İslami denen kıymetten düşmüş felsefe kavramlarının yerini aldı?

Anahtar Kelimeler

Bilgi Aktarımı, Türk-Alman Akademik İlişkileri, İstanbul Üniversitesi, Mantıksal ampirizm, Ontoloji, Felsefî Antropoloji

Competing Paradigms: On the Reception of German Philosophy at Istanbul University

Öz

The aim of this article is to analyze the reception of German philosophy at Istanbul
University in the context of the academic relations between Germany and
Turkey. These complex relations should not just be restricted to the presence of
exiled German scholars in 1930s Istanbul. They must be reassessed in light of a
broader political transfer of knowledge. The 1920s German philosophy paradigms
that stood against the neo-Kantian tradition were used in Turkey in order to lay
the foundations of a national and secularized academic philosophy. With the
nomination of several associate professors trained in Germany in the 1930s,
Nicolai Hartmann’s “new ontology” as well as philosophical anthropology became
the most discussed philosophical paradigms at Istanbul University. They were perceived as a substitute for certain conceptions of philosophy which were deemed traditional, as well as an alternative to
the paradigms endorsed in 1930s Istanbul by exiled philosophers, such as logical empiricism. This influence of Hartmann’s
ontology and anthropologic theories continued to grow after the Second World War until the 1960s, with the arrival of
German professors who contributed to the training of the next generation of Turkish associate professors. What role did
that largely institutionalized reception of German philosophy play in the linguistic and theoretical reorganization of Turkish
academic philosophy? How were those different paradigms used in the discourse on modernity and how did they come to
replace the devaluated traditional conceptions of philosophy?

Anahtar Kelimeler

Transfer of Knowledge, Turkish-German Academic Exchange, History of Academic Philosophy, Logic Empirism, Ontology, Philosophical Anthropology

Kaynakça

• BIÇAK, Ayhan (2011), “İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü”, in: Kutadgubilig Felsefe Bilim Araştırmaları Dergisi, sayı 19, s. 99–140.
• DÖLEN, Emre (2013), İstanbul Darülfünu’nda Alman Müderrisler 1915–1918, Bilgi Üniversitesi yay.
• GÜLTEKİN, Abdurrazak /KAYA, M. Cüneyt (2016), “İstanbul Üniversitesi Felsefe Bölümü’nün unutulmuş bir hocası: Orhan Sadeddin -hayati, eserleri ve felsefe anlayışı”, in: Felsefe Arkivi II, s. 1–31.
• IRZIK, Gürol (2011), “Hans Reichenbach in Istanbul”, in: Synthese 181/1, Springer, s. 157–180.
• KAFADAR, Osman (2000/1), “1933 Üniversite Reformu’nun Felsefe Eğitimine Etkileri”, in: Felsefe Dünyası, 2000/1, sayı 31, s. 47–63.
• KAYA Cüneyt M. (2010), “Mehmet Emin Erişirgil: Bergsonculuktan Pragmatizme Bir Dârulfünûn Hocası”, in: Kutadgubilig Felsefe Bilim Araştırmaları Dergisi, sayı 18, s. 129–180.
• KAYA Cüneyt/UTKU, Ali (2011), “Türkiye’de modern felsefe tarihi yazımının serencamı: Geç-Osmanlı’dan Cumhuriyet’e bir literatür değerlendirmesi”, in: Türkiye Araştırmaları Literatür Dergesi (9, 17), s. 11–48.
• KAYNARDAĞ, Arslan (1986), "Üniversitelerimizde ders veren Alman felsefe profesörleri", in: İonna Kuçuradi (haz.), Türk felsefe araştırmalarında ve Üniversite öğretiminde Alman filozofları, Ankara: TFK yay., s. 1–31. (Haz.) (1986), Felsefecilerle Söyleşiler, İstanbul: Elif. MANGOLD-WILL, Sabine (2013), Begrenzte Freundschaft. Deutschland und die Türkei 1918–1933, Göttingen: Wallstein.
• MILKOV, Nikolay (2008), “Die Berliner Gruppe und der Wiener Kreis: Gemeinsamkeiten und Unterschiede”, in: Martina Fürst, Wolfgang Gombocz & Christian Hiebaum (haz.), Analysen, Argumente, Ansätze. Beiträge zum 8. Kongress der Österreichischen Gesellschaft für Philosophie in Graz, Frankfurt – Lancaster: Ontos Verlag, s. 57–65.
• ORHAN, Gülser (1987), İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları Bibliyografyası (1924–1972), İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi yay. 1987.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya (1936), Yirminci asır Filozofları, İstanbul: Kanaat Kitabevi. – (1966) Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul: Ülken yay.; İstanbul İş Bankası Kültür 2015.
• RAULET, Gérard (2006), La philosophie allemande après 1945, Paris: A. Colin.
• STADLER, Friedrich (2011), “The road to ‘Experience and Prediction’ from within: Hans Reichenbach’s scientific correspondence from Berlin to Istanbul”, in: Synthese 181/1 (2011), Springer, s. 137–155.