Spinoza ve Zamanın Gerçekliği

Yıl 2023, Sayı: 59, 20 - 32, 29.12.2023

Çağlar Karaca

https://doi.org/10.26650/arcp.1356981

Öz

Spinoza genellikle zamanın gerçekdışı olduğunu düşünen bir filozof olarak değerlendirilmektedir. Bu makale Spinoza’nın zamanla ilgili yaklaşımını ele almakta, bu kapsamda öncelikle onun bu konuda geliştirdiği kavramların ve genel olarak zaman anlayışının dikkatli bir şekilde analiz edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Bunun yanında, Spinoza’nın zamanla ilgili düşüncelerinin tarihsel bağlamına, örneğin sonsuzluk, nedensellik, Tanrı ve Kartezyen felsefe ile ilgili tartışmalara odaklanmaktadır. Son olarak, Spinoza’nın zaman felsefesini Laplaceçı determinizm ve blok evren teorisi gibi modern görüşlerle karşılaştırmalı olarak değerlendirmektedir. Zamanın gerçekdışı olduğu yönündeki argümanlar genellikle gündelik zaman algımızın sorgulanması üzerine inşa edilmektedir. Spinoza, tüm varlıkların ebedî olanla ilişkisi içerisinde kavranması gerektiğini vurgulamıştır. Ona göre ebediyet özünde zamansızdır, ancak zamandaki öncesiz ve sonrasız olma durumunu gerektirir. Spinoza, süreyi varlığın ebedî doğasına benzer bir etkinlik olarak tanımlamıştır. Süre başlı başına zamansal değildir, ancak sürenin niceliksel karşılaştırmalar yoluyla sınırlandırılması sonucunda zaman ortaya çıkar. Spinoza’nın zamanı perspektife bağlıdır; bizle evren arasındaki ilişkiden doğar. Onun zorunluluğa dayanan zamansızlık düşüncesi blok evren teorisini çağrıştırır. Ne var ki Spinoza —blok evren teorisinin altında yatan düşüncelerden biri olan— mekanistik anlayışı nedenselliği dışsal olarak ele almakla eleştirmiş, bunun yerine ebedî olanla fiziksel zorunluluğun ontolojik bütünleşmesini önermiştir.

Anahtar Kelimeler

Spinoza, Descartes, determinizm, zaman felsefesi, ebediyet

Spinoza and the Reality of Time

Öz

Spinoza is often labeled a philosopher who believed that time was unreal. This article addresses Spinoza’s views on time, emphasizing that the concepts he mooted on the topic and his general conceptualization of time must be carefully examined. The paper also attends to the historical contexts of Spinoza’s ideas on time, for instance, the debates on infinity, causation, God, and Cartesian philosophy prevailing in that era. Finally, Spinoza’s philosophy of time is examined against modern beliefs such as Laplacian determinism and the block universe theory. Arguments favoring the unreality of time are generally based on questioning our daily perceptions of time. Spinoza emphasized that everything should be conceptualized in relation to the eternal. According to him, eternity is timeless in itself, but it entails sempiternity. Spinoza defined duration as an activity akin to the eternal nature of being. Duration is not temporal per se. Rather, time is created by delimiting duration through quantitative comparisons. Spinoza’s time is perspectival: it emanates from a specific relationship between human beings and the universe. His view of timelessness based on causal necessities connotes the block universe theory. However, Spinoza criticized the mechanistic conception, —an underlying theme of the block universe theory— for deeming causal relations as external. Instead, he offered an ontological unification of the eternal being and physical necessity.

Anahtar Kelimeler

Spinoza, Descartes, determinism, philosophy of time, eternity

Kaynakça

• Ariew, Roger. “The Infinite in Spinoza’s Philosophy”. Spinoza: Issues and Directions The Proceedings of the Chicago Spinoza Conference, Editör Edwin Curley ve Pierre-François Moreau, 16-31. Leiden: E. J. Brill, 1990. google scholar
• Bakker, Jonathan Bushnell. “Deborin’s Materialist Interpretation of Spinoza”. Studies in Soviet Thought 24, sayı 3 (1982): 175-183. google scholar
• Bennett, Jonathan. A Study of Spinoza’s Ethics. Cambridge: Cambridge University Press, 1984. google scholar
• Birgül, Osman Gazi. “Spinoza’ya Dair Panteist ve Panenteist Kategorizasyonlar”. ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar 12, sayı 1 (2019): 132-149. google scholar
• Cengiz, Övünç. ““Her belirlenim bir yadsımadır": Hegel, Spinoza ve akozmizm”. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, sayı 34 (2022): 187-207. google scholar
• Enda Power, Sean. Philosophy of Time: A Contemporary Introduction. New York: Routledge, 2021. google scholar
• Gilead, Amihud. “Why Spinoza Was Not a Panentheist”. Philosophia 49, sayı 5 (2021): 2041-2051. google scholar
• Hoy, Ronald C. “Parmenides’ Complete Rejection of Time”. The Journal of Philosophy 91, sayı 11 (1994): 573-598. google scholar
• Hübner, Karolina. “Spinoza’s Epistemology and Philosophy of Mind”. The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Editör Edward N. Zalta (2022). google scholar
• Erişim: 12 Temmuz 2023. https://plato.stanford.edu/entries/spinoza-epistemology-mind/. google scholar
• Itokazu, Ericka Marie. “Temporality and History in Spinoza”. Materialism and Politics, Editör Bernardo Bianchi, Emilie Filion-Donato, Marlon Miguel ve Ayşe Yuva, 55-72. Berlin: ICI Berlin Press, 2021. google scholar
• Jonas, Hans. “Spinoza and the Theory of Organism”. 3, sayı 1 (1965): 43-57. google scholar
• Klein, JulieR. “‘By Eternity IUnderstand’: Eternity According to Spinoza”. lyyun: The Jerusalem Philosophical Quarterly 51 (2002): 295-324. google scholar
• Kojeve, Alexandre. Introduction to the Reading ofHegel. Ithaca: Cornell University Press, 1980. google scholar
• Krut-Landau, Raphael. “Spinoza’s Metaphysics of Time”. A Companion to Spinoza, Editör Yitzhak Y Melamed, 144-157. Hoboken: Wiley Blackwell, 2021. google scholar
• Macherey, Pierre. Hegel or Spinoza. Çeviren Susan M. Ruddick. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2011. google scholar
• McTaggart, J Ellis. “The Unreality of Time”. Mind 17, sayı 68 (1908): 457-474. google scholar
• Melamed, Yitzhak. “Hegel, Spinoza, and McTaggart On the Reality of Time”. Internationales Jahrbuch des Deutschen Idealismus / International Yearbook of German Idealism, sayı 14 (2016): 211-34. google scholar
• Melamed, Yitzhak Y. “Acosmism or Weak Individuals?: Hegel, Spinoza, and the Reality of the Finite”. Journal of the History of Philosophy 48, sayı 1 (2010): 77-92. google scholar
• Melamed, Yitzhak Y.. “Spinoza’s Metaphysics of Substance: The Substance-Mode Relation as a Relation of Inherence and Predication”. Philosophy and Phenomenological Research 78, sayı 1 (2009): 17-82. google scholar
• Morfino, Vittorio. “Causa sui or Wechselwirkung: Engels between Spinoza and Hegel”. Historical Materialism 16, sayı 1 (2008): 9-35. google scholar
• Newlands, Samuel. “Spinoza’s Modal Metaphysics”. The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Editör Edward N. Zalta ve Uri Nodelman (2023). Erişim: 16 Temmuz 2023. https://plato.stanford.edu/entries/spinoza-modal/. google scholar
• Parkinson, George Henry Radcliffe. “Hegel, Pantheism, and Spinoza”. Journal of the History of Ideas 38, sayı 3 (1977): 449-459. google scholar
• Platon. Timaios, Doğa Üzerine. Çeviren Özgüç Orhan. Ankara: Fol Kitap, 2022. google scholar
• Speziali, Pierre. Albert Einstein-Michele Besso Correspondance, 1903-1955. Paris: Hermann, 1972. google scholar
• Spinoza. Complete Works. Editör Michael L. Morgan. Çeviren Samuel Shirley. Indianapolis: Hackett Publishing Company, 2002. google scholar
• Spinoza. “Metafizik Düşünceler”. Çeviren Berk Özcangiller. Felsefe Arkivi, sayı 39 (2013): 43-57. google scholar
• Spinoza. Tractatus Theologico Politicus ya da Tanrıbilimsel Politik İnceleme. Çeviren Betül Ertuğrul. Bursa: Biblos, 2008. google scholar
• Spinoza. Ethica. Çeviren Çiğdem Dürüşken. İstanbul: Alfa Yayınları, 2014. google scholar
• Viljanen, Valtteri. Spinoza’s Geometry of Power. Cambridge: Cambridge University Press, 2011. google scholar
• Wolfson, Harry A. The Philosophy of Spinoza. Cambridge: Harvard University Press, 1934. google scholar