YAZINSAL SÖYLEMDE FANTASTİK DOKU: BİLİŞSEL-BİÇEMSEL BİR YAKLAŞIM

Yıl 2006, Cilt: 3 Sayı: 2, 67 - 79, 23.03.2012

Özlem İlker Etuş

Öz

Bu çalışma,' okuma ve yorumlama süreçlerini metinsellik
düzleminde irdeleyen bilişsel-biçemsel bir yaklaşımla, yazınsal söylemdeki
fantastik öğelerin betimleyici bir incelemesini sunmayı amaçlamaktadır. Bu
çerçevede, Oğuz Atay'ın "Unutulan" (1973) öyküsündeki fantastik öğelerin,
okuru sahip olduğu "gerçeklik" izleğinden uzaklaştırarak, onun metni
yorumlamasını olası kılacak yeni zihinsel alanlar yaratmasını sağlaması ve
"alternatif, dünyalara" yönlendirmesi sürecine bakılmıştır, "Unutulan" benlik
arayışındaki bir kadın karakterin geçmişin labirentlerinde yitip gitmesinin
öyküsüdür. "Olası dünyaların" çoğulluğunu yansıtan "geri dönüşler",
"anılar", "beklentiler", "düş görümler", "sanrılar" gibi içiçe geçmiş anlatılar,
aynı zamanda bilinçaltının karmaşıklığına yapılan göndermelerdir. Öyküyü
saran fantastik öğeler, okurun karakter oluşumundaki "kafkaesk"
yansımaları incelemesine ve modern insanın İçinde bulunduğu durumu
tanımlayan korku, yabancılaşma, yalnızlık, çaresizlik, suçluluk gibi
duyguları anlamasına olanak tanır. Bu çalışma bağlamında, "şema
kuramı", "zihinsel alan kuramı", 'bilişsel-işleme", "inanç çerçeveleri",
"eğretilemeler", "zihinsel yansıtım", "öncü model" gibi bilişsel-biçemsel
çerçeveler kapsamında yazında fantastik olgunun alternatif, okumalara ne
tür bir açılım sağlayabileceği tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fantastik Yazın, Bilişsel- Biçembilim, Biliş, Bilgi-İşleme, Yorumlama, Zihinsel Gösterimler, Şemalar, inanç Dizgeleri

Kaynakça

• Atay, O. (1973). "Unutulan", Güzel Yazılar: Hikayeler 2, Haz. Parlatır, İ.v.d., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları: 642, 1996, 131-137.
• Austin, J.L. (1962). How to Do Things with Words. Oxford: Oxford University Pres.
• Bartlett, F.C. (1932). Remembering: A study in experimental and social psychology. Cambridge: Cambridge University Press.
• Culpeper, J. (2002). "A Cognitive Stylistic Approach to Characterisation" Cognitive Stylistics: language and cognition in text analysis. Haz. Semimo, E. ve J. Culpeper. Amsterdam: John Benjamins, 251-279.
• Emmott, C. (1997). Narrative Comprehension: A Discourse Perspective. Oxford: Oxford University Press.
• Goffman, E. (1975). Frame Analysis: An Essay on the Organization of Experience. New York: Harper and Row.
• Grice, P. (1989). Studies in the Way of Words. Cambridge, MA: Harvard University Press.
• Herman, D., haz. (2003). Narrative Theory and the Cognitive Sciences. Stanford, California: CSLI publications.
• Jahn, M. (2003). " 'Awake! Open your eyes!' The Cognitive Logic of External and Internal Stories" Narrative Theory and the Cognitive Sciences. Haz. Herman, D. California: CSLI publications 195-213.
• Margolin, U. (1990). "Individuais in narrative worlds: An ontological perspective". Poetics Today 11, 843-71.
• Margolin, U. (2003). "Cognitive Science, the Thinking Mind, and Literary Narrative" Narrative Theory and the Cognitive Sciences. Haz Herman, D. California: CSLI publications 271-294.
• Miall.D.S. ve D. Kuiken (2001). "Shifting Perspectives: Readers' Feelings and Literary Response". New Perspectives on Narrative Perspective. Haz Van Peer.W ve S. Chatman. New York: State University of New York Press, 289-301.
• Morrow, D. (2001). "Situation Modals and Point of View in Narrative Understanding" New Perspectives on Narrative Perspective. Haz Van Peer, W. ve S. Chatman. New York: State University of New York Press, 225-239
• Niinning, A. (2001). "On the Perspective Structure of Narrative Texts" New Perspectives on Narrative Perspective. Haz Van Peer, W. ve S. Chatman. New York: State University of New York Press, 207-223.
• Ohtsuka, K. ve W.F. Brewer (1992). "Discourse organization in the comprehension of temporal order in narrative texts" Discourse Processes 15, 317-336.
• Rumelhart, D. E. (1975). "Notes on a Schema for Stories" Representation and Understanding: Studies in Cognitive Science. Haz.. Bobrow, D. ve A. Collins, 211-36.
• Ryan, M. (1991). Possible Worlds, Artificial Intelligence and Narrative Theory. Bloomington, IN: Indiana University Press.
• Schank, R.C. ve R.P. Abelson. (1977). Scripts, Plans, Goals, and Understanding. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Schiffrin, D. (1987). Discourse Markers. Cambridge: Cambridge University Press.
• Semimo, E. and J. Culpeper, haz. (2002). Cognitive Stylistics: language and cognition in text analysis. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins.
• Stockwell, P. (2002). Cognitive Poetics: an introduction. London and New York:Routledge.
• Todorov, T. (1975). The Fantastic: a structural approach to a literary genre. Ithaca, New York: Cornell University Press.
• Van Dijk, T.A. ve W. Kintsch (1983). Strategies of Discourse Comprehension. New York: Academic Press.
• Zwaan R„ Magliano, J. ve A. Graesser (1993). "Dimensions of situation model construction in narrative comprehension" Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition 21, 386-397.