Eşitlik, Pozitif Ayrımcılık ve Dağıtıcı Adalet İlkeleri Çerçevesinde İdarenin Yükümlülüklerinin Değerlendirilmesi

Yıl 2022, Sayı: 21, 85 - 119, 10.07.2023

Seyithan Kaya

https://doi.org/10.26650/ihid.21.008

Öz

Her insan onurlu doğar ve onurlu bir şekilde hayatını sürdürmek ister. İnsanın onurlu bir hayat sürdürebilmesi için yaradılıştan kaynaklanan bazı haklara, yani insan haklarına sahip olması gerekir. İnsan haklarına sahip olabilmek için ise insan olarak doğmuş olmak yeterlidir. Bu anlamda herkes, insan haklarına eşit olarak sahiptir. Fakat doğumdan itibaren ya da sonradan farklı nedenlerle bazı insanlar, kendi iradeleri dışında, diğer insanlara göre dezavantajlı olabilirler. Bu dezavantajlı durumlar insanlar arasındaki eşitliği olumsuz yönde etkilemekte ve sosyal adalete zarar vermektedir. Bu nedenle insanlar arasında eşitliği ve sosyal adaleti sağlamaya yönelik, dezavantajlı durumda olan kişilere telafi edici bazı haklar verilmektedir. Bu şekilde bir taraftan kişiler arasında hakkaniyet ilkesine uygun olarak eşitlik, diğer taraftan toplumda sosyal adalet gerçekleşmiş olur. Tabii olarak adalet ya da eşitlik kendiliğinden sağlanmaz. Bu noktada idareye önemli yükümlülükler düşmektedir. İdare, sosyal devlet ilkesi gereğince, alacağı tedbirlerle insanlar arasındaki eşitsizliği gidermekle yükümlüdür. İdarenin alacağı tedbirler sayesinde adaletsizlik ve eşitsizlikler giderilmiş olur. Çalışmada pozitif ayrımcılık ilkesinin anlamı ve eşitlik ilkesi ile olan ilişkisi dağıtıcı adalet açısından incelenmiştir. Bu kapsamda idarenin yükümlülüklerine dair değerlendirmeler yapılmıştır. Pozitif ayrımcılık olarak yapılan bazı uygulama ve düzenlemeler kanun önünde eşitlik ilkesine aykırılık yönünden tartışılmıştır. Özellikle herhangi bir engeli ya da özel durumu olmayan kadınlar lehine pozitif ayrımcılık yapılmasına gerek olup olmadığı hususu eleştirel bir bakış ile ele alınmıştır. Çalışmanın sonuç kısmında konuya dair eksiklikler tespit edilerek bazı çözüm önerilerinde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Pozitif Ayrımcılık, Kanun Önünde Eşitlik, Nispi Eşitlik, Dağıtıcı Adalet, Sosyal Devlet, İdari Yükümlülük

Evaluating Administrative Obligations Within the Framework of the Principles of Equality, Positive Discrimination, and Distributive Justice

Öz

Every human being is born with dignity and wants to lead a life with dignity. In order to do so, one must possess certain inherent rights, namely human rights, for which being born human is enough. In this sense, everyone possesses equal human rights. However, some people may become disadvantaged after birth for different reasons against their will compared to others. These disadvantages negatively affect equality among people and harm social justice. For this reason, disadvantaged people are given some compensatory rights in order to ensure equality and social justice among people, with equality among individuals on one hand and social justice on the other being realized through the principle of equity. Of course, justice and equality do not appear all on their own, and important responsibilities fall on the administration regarding this point. Through the principle of a social state, the administration is obliged to take measures that will eliminate injustice and inequalities among the people. This paper examines the meaning of the principle of positive discrimination and its relationship with the principle of equality in terms of distributive justice and evaluates administrative obligations in this regard. The article discusses some of the practices and regulations that are made as forms of positive discrimination in terms of being contradictory to the principle of equality under law, with a critical discussion in particular on the issue of whether positive discrimination is in favor of women who have no disabilities or of a particular situation. The paper’s conclusion identifies some of the deficiencies on the subject and makes certain suggestions for solutions.

Anahtar Kelimeler

Positive Discrimination, Equality Under the Law, Relative Equality, Distributive Justice, Social State, Administrative Liability

Kaynakça

• Adams ME, Bell LAE ve Griffin PE, Teaching for Diversity and Social Justice (Routledge/Taylor & Francis Group 2007). google scholar
• Akbaş K ve Şen İG, ‘Türkiye’de Kadına Yönelik Pozitif Ayrımcılık: Kavram, Uygulama ve Toplumsal Algılar’ [2013] Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. google scholar
• Akbulut B, Ceza Hukuku Genel Hükümler (9. Baskı, Adalet Yayınevi 2022). google scholar
• Aktaş S, Hayek’in Hukuk ve Adalet Teorisi (1. Baskı, Liberte Yayınları 2001). google scholar
• ——, ‘Asgari Adalet Kavramlaştırması Üzerine: Adaletin Asgari İlkeleri’ (2021) 12 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 209. google scholar
• Akyılmaz B, Sezginer M ve Kaya C, Türk İdare Hukuku (14. Baskı, Savaş Yayınevi). google scholar
• Andrews N, ‘Multiparty Proceedings in England: Representative and Group Actions’ (2001) 11 Duke Journal of Comp & Int.’L. google scholar
• Börü ŞP, ‘Kadının Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşmeler ve Türkiye’nin Konumu’ [2017] Türkiye Barolar Birliği Dergisi 43. google scholar
• Bulut N, Sanayi Devriminden Küreselleşmeye Sosyal Haklar (1. Baskı, XII Levha 2009). google scholar
• Çağlayan R, İdare Hukuku Dersleri (10. Baskı, Adalet Yayınevi 2022). google scholar
• Çaha Ö, ‘John Stuart Mill Üzerine Bir Değerlendirme’ in M Osman Dostel (tr), Hürriyet Üstüne (Liberte Yayınları 2009). google scholar
• Cin Karagöz E, ‘Kadın-Erkek Eşitliği ve Ayrımcılık Yasağı Bağlamında Türkiye Eşitlik ve İnsan Hakları Kurumu’nun Yetkileri’ 32 Yasama Dergisi 21. google scholar
• Çınar A, ‘Aristoteles’in Nikomakhos’a Etik’inde Pratik Hikmet Kavramı ve Günümüz Açısından Önemi’ (2007) 16 Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 171. google scholar
• Demir K, ‘İşverenin Eşit Davranma Borcunun Sınırı: 6701 Sayılı Kanun’da Ayrımcılık Yasağının İstisnaları’ (2022) 12 Sosyal Güvenlik Dergisi 19. google scholar
• Demir Y, ‘Ramón José Sender’in “Mıknatıs” Adlı Eserinde Sosyal Adalet Kavramı’ (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Batı Dilleri ve Edebiyatları (İspanyol Dili Ve Edebiyatı) Anabilim Dalı 2011). google scholar
• Deren Yıldırım N, ‘Kollektif Hukuki Himaye Medeni Usul Hukukunda Sonun Başlangıcı Mı, Etkin Hukuki Himayenin Vazgeçilmez Unsuru Mu? (I)’ [1997] Yargıtay Dergisi. google scholar
• Dienstein W, ‘What Is Justice?’, Are You Guilty?: An Introduction to the Administration of Criminal Justice in the United States (Springfield, III: CC Thomas 1954). google scholar
• Dinçkol B, ‘Kadın-Erkek Eşitliği İçin Pozitif Ayrımcılık’ [2005] İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 101. google scholar
• Donnelly J, Teoride ve Uygulamada Evrensel İnsan Hakları (Mustafa Erdoğan ve Levent Korkut trs, Yetkin Yayınları 1995). google scholar
• Dotcheva M, Çokkültürlülük (Tuğba Akıncılar Okumuş tr, 1. Baskı, İletişim 2009). google scholar
• Erdoğan M, Türk Anayasa Hukuku (6. Baskı, 2011). google scholar
• ——, İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku (7. Baskı, Hukuk Yayınları 2019). google scholar
• Glazer N, Affirmative Discrimination: Ethnic Inequality And Public Policy (New York: Basic Books 1975). google scholar
• Gören Z, Anayasa Hukuku (5. Baskı, Yetkin Yayınları 2020). google scholar
• Gözler K, Türk Anayasa Hukuku (2. Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım 2018). google scholar
• ——, İdare Hukuku, vol 1 (3. Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım 2019). google scholar
• ——, İnsan Hakları Hukuku (3. Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım 2020). google scholar
• Gül İI ve Karan U, Ayrımcılık Yasağı Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme (Burcu Yeşiladalı ve Gökçeçiçek Ayata eds, 1. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2011). google scholar
• Günday M, İdare Hukuku (10. Baskı, 2011). google scholar
• Güriz A, ‘Adâlet Kavramı’ (1990) 7 Anayasa Yargısı Dergisi 13. google scholar
• ——, ‘Adalet Kavramı’ in Adnan Güriz (ed), Adalet Kavramının Belirsizliği (Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları). google scholar
• Gürler S, ‘Ernest Weinrib’te Özel Hukuk Felsefesi ve Hukuki Formalizm’ (2009) 13 Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 117. google scholar
• İba Ş, ‘Eşitlik ve Pozitif Ayrımcılık Kavramları Yönünden Dokuzuncu Anayasa Değişikliği’ (2006) 39 Amme İdaresi Dergisi 1. google scholar
• İspir Z, ‘Bir İnsan Hakları Sorunu Olarak Cinsiyete Dayalı Ekonomik Ayrımcılık’ [2016] Ankara Barosu Dergisi 165. google scholar
• Kaboğlu İÖ, Özgürlükler Hukuku (6. Baskı, 2002). google scholar
• Karan U, ‘Türkiye’de Sosyal Hakların Mahkemeler Önünde İleri Sürülebilirliği ve Yüksek Yargı Organlarının Sosyal Haklara Yaklaşımı’ (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi SBE Hukuk Yüksek Lisans Programı-İnsan Hakları Hukuku 2006). google scholar
• ——, ‘Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı’ in Sibel İnceoğlu (ed), İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa (3. Baskı, Beta Basım 2013). google scholar
• Kaya S, Kamu Görevlisinin Kişisel Kusuru ve Sorumluluğu (Adalet Yayınevi 2021). google scholar
• Küçükkalay AM, ‘Endüstri Devrimi ve Ekonomik Sonuçlarının Analizi’ (1997) 2 Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 51. google scholar
• Kuçuradi İ, İnsan Hakları: Kavramları ve Sorunları (2. Baskı, Türkiye Felsefe Kurumu 2011). google scholar
• McKay RB, ‘Affirmative Discrimination: Ethnic Inequality and Public Policy, by Nathan Glazer; Discriminating Against Discrimination: Preferential Admissions and the Defunis Case, by Robert M. O’Neil’ (1976) 52 Indiana Law Journal 16. google scholar
• Öden M, Türk Anayasa Hukukunda Eşitlik İlkesi (2003). google scholar
• Özbay İ, Grup Davaları (Yetkin Yayınları 2009). google scholar
• Özbudun E, Türk Anayasa Hukuku (21. Baskı, Yetkin Yayınları). google scholar
• Öztan E, ‘Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Politikaları ve Olumlu Ayrımcılık’ (2004) 59 Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 203. google scholar
• Öztürk N, Nefret ve Ayırımcılık Suçu (1. Baskı, Adalet Yayınevi 2017). google scholar
• Sağlam R, ‘Liberal Adaletin İki Farklı Görünümü: John Rawls ve Robert Nozick’ (2007) 11 181. google scholar
• Şahyar Akdemir D, ‘Ayrımcılığın İnsan Hakları Boyutu ve “Pozitif Ayrımcılık” C. 3, S. 4, 2014, s. 895;’ (2014) 3 İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 890. google scholar
• Şenel L, Anayasalarda İnsan Hak ve Özgürlüklerinin Tanınması Sorunu (On İki Levha Yayıncılık 2020). google scholar
• Sunal O, ‘Sosyal Politika: Sosyal Adalet Açısından Kuramsal Bir Değerlendirme’ (2011) 66 Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 283. google scholar
• Tanör B, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (Yapı Kredi Yayınları 1999). google scholar
• Tanör B ve Yüzbaşıoğlu N, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku (19. Baskı, Beta Basım 2019). google scholar
• Tekerek N ve Tekerek İ, ‘Aristoteles’te Poetik ve Etik Bütünlük Örneklerle Eylem, Karakter ve Erdem’ [2008] Tiyatro Araştırmaları Dergisi 57. google scholar
• Tokdemir S, ‘Honor Crimes in Turkey: Rethinking Honour Killings and Reconstructing the Community Using Restorative Justice System’ (2013) IV Law & Justice Review. google scholar
• ——, ‘Ceza Adaleti Sistemine Yeni Bir Yaklaşım: Tamamlayıcı Bir Sistem Olarak “Onarıcı Adalet” Mekanizması’ (2017) 21 EÜHFD 75. google scholar
• Topakkaya A, ‘Bir Söylem Olarak Sosyal Adalet Kavramı?’ (2006) 1 Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 97. google scholar
• ——, ‘Adalet Kavramı Bağlamında Aristoteles - Platon Karşılaştırması’ [2008] FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 27. google scholar
• ——, ‘Sosyal Adalet Kavramı Sadece Bir İdeal Midir?’ [2009] http://www.politikadergisi.com/ sites/default/files/kutuphane/sosyal_adalet_kavrami_sadece_bir_ideal midir.pdf, 1. google scholar
• Toseef A ve Al Rawashdeh OH, ‘Toplumsal Adalet, Piyasa ve Devlete İslâmî Bir Bakış’ in Lütfi Sunar (ed), Zeynep Özbek (tr), İslam İktisadında Sosyal Adalet (İktisat Yayınları 2017). google scholar
• ‘Türkiye Dil Kurumu’ <http://www.tdk.gov.tr> accessed 15 September 2022. google scholar
• Ulucan D, ‘Eşitlik İlkesi ve Pozitif Ayrımcılık’ (2013) 15 Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 369. google scholar
• ‘Uluslararası Çalışma Örgütü (International Labour Organization-ILO)’ <http://www.ilo.org/ wcmsp5/groups/public/ed_norm/declaration/documents/publication/wcms_decl_fs_85_ en.pdf> accessed 13 September 2022. google scholar
• Ulusoy AD, Yeni Türk İdare Hukuku (4. Baskı, Yetkin Yayınları 2021). google scholar
• Ünlü T, ‘Eşitlik İlkesi ve Pozitif Ayrımcılık’ (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2009). google scholar
• Yıldırım T ve Göçgün M, ‘İdarenin Düzenleyici İşlemlerinde Eşitlik İlkesi’ (2016) 3 İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 39. google scholar
• Yılmaz G, ‘AB Hukuku Düzleminde Irk Ayrımı ve Ayrımcılık Yasağı’ (2014) 12 Legal Hukuk Dergisi. google scholar
• Yükselbaba Ü, Liberal Dağıtıcı Adalet Tartışmaları: Bentham, Mill, Rawls, Dworkin ve Nozick (Oniki Levha Yayıncılık 2016). google scholar