Sağlıklı Çevrede Yaşama Hakkı: Sürdürülebilir Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma Kavramlarının İdari Yargı Kararları Işığında Değerlendirilmesi

Yıl 2022, Sayı: 21, 139 - 177, 10.07.2023

Işıl Demir

https://doi.org/10.26650/ihid.21.005

Öz

İnsanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi, refah, huzur ve mutluluğu için gerekli şartları hazırlama ödevi, Anayasa’nın 5. Maddesiyle Devlete verilirken, 56. maddesiyle de herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahip olduğu belirtilerek, bu hakkı korumanın yine devletin ve vatandaşın ödevi olduğu vurgulanmaktadır. Doğuştan sahip olduğumuz yaşam hakkının sağlıklı çevrede sürdürülebilmesine yönelik Anayasa teminatının, somut tedbirlere bağlanması ve bu tedbirlerin de hukuk devletinin bir gereği olan kanun yoluyla alınmasını gerektirmektedir. Anayasal teminat altında bulunan sağlıklı çevrede yaşam hakkı, temel ihtiyaçların karşılanabilmesi, toplumun refah, huzur ve ekonomik kalkınmanın bir arada sürdürülebilmesi ise koruma kullanma dengesi kavramını ortaya çıkarmıştır. Zira, var olduğu günden beri insanlar çevrelerinden yararlanmış, insan ve çevre arasındaki bu etkileşim sonucunda çevrenin taşıma gücü aşılmaya başlanmıştır. Bunun sonucu olarak, çevreye verilen zararlar ekosistemlerin kendilerini yenileme kapasitesini zorlaştırmıştır. Özellikle yirminci yüzyılın ikinci çeyreğinden sonra ülkeler çevre ve çevre sorunlarına yönelmiş ve sürdürülebilir kalkınma ve çevre ilişkisinin bütüncül yaklaşımı ortaya çıkmıştır. Büyümenin sürdürülebilirliği için çevre ile kalkınma arasında kurulacak denge önem kazanmıştır. Ekonomik büyüme ve beraberinde kentleşme olgusu gerçekleşirken çevresel etmenlerin göz ardı edildiği de görülebilmektedir. Bu anlamda sürdürülebilir çevre, kalkınmanın temel girdisi olarak kabul edilmekte, kalkınma kavramı ekonomik, sosyal ve çevresel olmak üzere üç boyutta ele alınmaktadır. Sürdürülebilirliğin sağlanabilmesi bu üç boyutun birlikte ele alınması halinde mümkün olabilmektedir. Bu çalışmada, kalkınma ve ekonomik büyümenin çevre ve doğal kaynaklar üzerine etkisine değinilmiş, gelecek nesillere miras niteliğinde koruyarak kullanılma zorunluluğu bulunan doğal kaynaklar ve eko sistem kapsamında çevre, kavramsal olarak ele alınarak tarihsel ve sosyal hak statüsündeki hukuki gelişimi incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sağlıklı Çevre, Çevre Sorunları, Ekonomik Büyüme, Kentleşme, Sürdürülebilir Kalkınma

The Right to Live in A Healthy Environment: Evaluating Sustainable Environments and Sustainable Development in Light of Administrative Court Decisions

Öz

Article 56 states that everyone has the right to live in a healthy and balanced environment and emphasizes that it is the duty of the State and citizens to protect this right. Article 5 gives the State the duty to prepare the necessary conditions for the development of human existence with peace and happiness. The constitutional guarantee of the right to live in a healthy environment requires concrete measures to be taken by law as a requirement of the rule of law. The right to live in a healthy environment under the constitutional guarantee, the ability to meet basic needs, and the ability to maintain the welfare, peace and economic development of the society together have led to the concept of conservation-use balance. Since the beginning of time, humans have benefited from their environment, and because of this interaction between humans and the environment, the capacity of environment has been exceeded. As a result, environmental damage has made it difficult for ecosystems to renew themselves.The world’s rapidly increasing population has played a significant role in industrialization, urbanization and countries’ economic growth and development. After World War II, the concept of growth became widespread and has transformed into a competition between countries. As a result of this fascination with growth, the idea of “production for consumption” has given way to the idea of “consumption for production”. While adopting this approach, natural resources have been ignored and the cyclical structure of the natural environment has been disrupted. With the deterioration of the ecosystem’s structure, countries have turned to the environment and environmental problems, from which a holistic approach emerged in the last quarter of the 20th century regarding the relationship between sustainable development and the environment. The balance between environment and development has become prominent for sustainable growth. In this sense, a sustainable environment is accepted as the foundation of development, and the concept of development is considered through three aspects: economic, social and environmental. Ensuring sustainability can only be achieved if these three aspects are considered together. This study addresses the effects of development and economic growth regarding the environment and natural resources. The natural resources required for survival are the inheritance of future generations and must be preserved, and thus the study conceptually discusses the environment within the scope of ecosystem and analyzes the legal developments in terms of the status of historical and social rights.

Anahtar Kelimeler

Healthy Environment, Environmental Problems, Economic Growth, Urbanization, Sustainable Development

Kaynakça

• Arat, Z ‘Çevre Yönetimi ve Planlama’ (1995) (5) Yeni Türkiye Dergisi, 235-238. google scholar
• Bulut N, Sanayi Devriminden Küreselleşmeye Sosyal Haklar (On İki Levha Yayınları 2009). google scholar
• Düren Z, 2000’li Yıllarda Yönetim (2. Baskı, Alfa Yayınları 2002). google scholar
• Denek S, ‘Sürdürülebilir Kalkınmadan Sürdürülemez Çevreye Doğru: Çevre - Kalkınma İkilemi’ (2019) 21(3) Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 817-842. google scholar
• Ertan B, ‘Yeni İnsan Hakları’ in Kıvılcım Akkoyunlu Ertan (ed), Yeni Kuşak İnsan Hakları (TODAİE Yayınları 2013) 23-46. google scholar
• Ertürk H, ‘Çevre Kirlenmesinin Ekonomik Anlamı’ (1985) 6(2) Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 19-25. google scholar
• Jeoloji Mühendisleri Odası, Maden Yasasının Eleştirisi, 26 Haziran 2003. google scholar
• Kaboğlu İÖ, ‘Çevre Hakkı Üzerine (Bir Danıştay Kararının Düşündürdükleri)’ (1988-1989) İnsan Hakları Yıllığı TODAİE 107-137. google scholar
• Kaboğlu İÖ, Özgürlükler Hukuku (İnsan Haklarının Hukuksal Yapısı Üzerine Bir Deneme) (Afa Yay. 1994). google scholar
• Kaboğlu İÖ, Özgürlükler Hukuku 1-İnsan Hakları Genel Kuramına Giriş (Yenilenmiş 7. Baskı, İmge Kitabevi Yayınları 2013). google scholar
• Kahraman S ve Şenol P, ‘İklim Değişikliği: Küresel, Bölgesel ve Kentsel Etkileri’ (2018) (Özel Sayı 1) Akademia Sosyal Bilimler Dergisi 353-370. google scholar
• Kaya F ve Ek HN, ‘Kalkınmanın Çevre Sorunları Üzerine Etkisi: Sürdürülebilir Kalkınma Kavramına Bütüncül Bir Bakış’ (2021) 2(2) Şehir Sağlığı Dergisi 79-84. google scholar
• Kaypak Ş, ‘Çevre Hukukunun Ulusal ve Uluslararası Boyutları’ (2012) 5(10) Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 205-242. google scholar
• Keleş R, Kentleşme ve Konut Politikası (Ankara: AOSBF Yayınları, No: 540 1984). google scholar
• Keleş R ve Ertan B, Çevre Hukuku’na Giriş (İmge Kitabevi 2002). google scholar
• Özgenç N, ‘Sürdürülebilirlik Temelinde Yoksulluk Kavramının Yeniden Yorumlanması: Yoksulluk Düğümü’ (2015) 15(35) Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 101-136. google scholar
• Sencer Y, Türkiye’de Kentleşme (Kültür Bakanlığı Yayınları:345, Bilim Dizisi:12. Ankara: Ongun Kardeşler Matbaacılık 1979). google scholar
• Şahin Y, ‘Ekonomik Büyüme-Çevre İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme’ (2000) 220(24) Mülkiye 339-347. google scholar
• Şahinöz A, ‘Sürdürülemeyen “Sürdürülebilir Kalkınma”’ (2019) 8(15) Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 77-101. google scholar
• Tuncer M, Kent Yoksulluğuna Bir Çözüm: “Tarihsel Çevrelerin Sürdürülebilir Korunması”, (Mardin 17 Nisan 2004 Paneli). google scholar
• Turgut N, ‘Kirleten Öder İlkesi ve Çevre Hukuku’ Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (1995) 44(1) 607-651. google scholar
• Turgut N, Çevre Hukuku (Savaş Yayınevi 2001). google scholar
• Turgut N, ‘Çevre Hakkı: AİHM ve « Bergama Davası »’ (2006) Legal Hukuk Dergisi 1361-1373. google scholar
• Uluslararası Çevre Koruma Sözleşmeleri, (2. Basım, Türkiye Barolar Birliği Yayın No:247 Nisan 2014). google scholar
• A/Conf.48/14/Rev. 1: Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment, Stockholm, Haziran 1972. google scholar
• A/Conf.151/26/Rev. 1: Rio Declaration on Environment and Development, Rio De Janeiro, 12 Ağustos 1992. google scholar
• Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu (1991); “Ortak Geleceğimiz”, T.Ç.S.V, Ekim google scholar
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları google scholar
• Ali Rıza Aydın v Türkiye App no 40806/07 (ECHR, 15/5/2012). google scholar
• Koch v Almanya App no 497/09 (ECHR, 19.7.2012). google scholar
• Krytatos v Yunanistan App no 41666/98 (ECHR, 22.5.2003). google scholar
• Lopez Ostra v Ispanya App no 16798/90 (ECHR, 09.12.1994). google scholar
• Powell ve Rayner v Birleşik Krallık App no 9310/81 (ECHR, 21.02.1990). https://hudoc.echr.coe.int/ Erişim: 19.02.2019. google scholar
• Okyay ve Diğerleri v Türkiye App no 36220/97 (ECHR, 12.07.2005). google scholar
• Öçkan ve Diğerleri v Türkiye App no 46771/99 (ECHR, 28.03.2006). google scholar
• Özpınar v Türkiye App no 20999/04 (ECHR, 19.10.2010). google scholar
• Öner Yıldız v Türkiye App no 48939/99 (ECHR, 30.11.2004). google scholar
• Taşkın ve diğerleri v Türkiye App no 46117/99 (ECHR, 10/11/2004). google scholar
• AYM, E. 2001/106, K. 2012/192, 29.11.2012; RG: 02.04.2013, 28606 (mükerrer). google scholar
• Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru, 2016/13031, Karar Tarihi: 29/09/2020. google scholar
• AYM, E. 2011/110, K. 2012/79, 24.05.2012, RG: 21.07.2012, 28360. google scholar