Reconsidering Classical Fiqh’s Approach to Disorders of Sexual Development: A Study in View of Current Medical Knowledge

Yıl 2023, , 809 - 835, 28.09.2023

Mine Doğan , Merve Özaykal

https://doi.org/10.26650/iuitd.2023.1212652

Öz

Disorders of sexual development (DSD) is the term used to denote intersexuality, hermaphroditism, and androgyny, and has been subjected to examination in different disciplines such as medicine, ethics, philosophy, theology, psychology, sociology, and law due to its critical multidimensional structure. This article reexamines the understanding of DSD in fiqh, which is based on classical medicine, in light of current medical knowledge. This study aims to re-evaluate within the framework of current medicine the classical Islamic jurists’ definition of DSD and the legal norms they determined based on the medical knowledge of their period. Issues such as how DSD are defined in classical Islamic law, what categories they include, how the methods for diagnosis and treatment are developed, and what criteria are set for sex assignment are assessed in light of current medical knowledge. As a result, this study establishes that the perception of DSD in classical Islamic law, as based on the medical knowledge of the period, is broader in one sense and narrower in another when compared to that of contemporary medicine. In this context, modern medicine and classical Islamic law share the view that people with ambiguous genitalia are classed within the category of DSD. Despite this, the condition of having no external genitalia of any sex, which constitutes another category that Islamic law considers to fall within the scope of DSD, has been evaluated as an anomaly (or more specifically, cloacal malformation) that occurs during the development of the digestive system, but does not fall within the scope of DSD according to contemporary medicine.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Disorders of Sexual Development, al-Khunthā, Hermaphrodite, Intersex

Klasik Fıkhın Cinsiyet Gelişim Bozukluklarına Bakışını Yeniden Düşünmek: Güncel Tıbbî Bilgi Açısından Bir İnceleme

Öz

Cinsiyet gelişim bozuklukları (CGB) olgusu veya farklı adlandırmalarıyla interseksüalite, hermafroditizm, hünsâlık ya da çift cinsiyetlilik kritik ve çok boyutlu yapısı sebebiyle tıp, etik, felsefe, din, psikoloji, sosyoloji ve hukuk gibi farklı disiplinlerin inceleme konusu olmuştur. Bu makalede, klasik dönem tıbbî bilgisi üzerine inşa edilmiş fıkhın cinsiyet gelişim bozuklukları anlayışı güncel tıbbî bilgiler ışığında incelenmiştir. Çalışmanın amacı, dönemlerinin tıbbî verilerine dayanarak CGB (hünsâlık) olgusunu tanımlayan ve hukukî normlar düzenleyen klasik fakihlerin, içtihat ürünü olarak ortaya koyduğu bu bilgileri günümüz tıbbî verileri çerçevesinde yeniden değerlendirmektir. Bu doğrultuda makalede, klasik fıkhın cinsiyet gelişim bozukluklarını nasıl tanımladığı, hangi kategorilere ayırdığı, tanı ve tedavisi için nasıl yöntemler geliştirdiği ve cinsiyetin atanması için hangi kriterleri düzenlediği gibi meseleler tıbbî veriler ışığında değerlendirilmiştir. Çalışma sonucunda, dönemin tıbbî bilgisini esas alan klasik fıkhın cinsiyet gelişim bozuklukları anlayışının güncel tıbbınkinden bir anlamda daha geniş bir anlamda da daha dar olduğu saptanmıştır. Bu bağlamda muğlak genital yapılı kimselerin (ambiguous genitalya) cinsiyet gelişim bozuklukları kategorisine dâhil edileceği konusunda güncel tıp ve klasik fıkıh birleşirken, fıkhın kabul ettiği diğer sınıf olan kendisinde hiçbir cinsin dış genital organları bulunmayan kimseler, güncel tıbba göre sindirim sisteminin gelişimi esnasında meydana gelen anomaliler olarak (kloakal malformasyonlar) değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Cinsiyet Gelişim Bozuklukları (CGB), Hünsâ, Hermafrodit, İnterseks

Kaynakça

• Abdulaziz b. Bâz, Muhammed b. İbrâhim Âlü’ş Şeyh. el-Fetâva’l-mute‘allika bi’t-tıb ve ahkâmu’l-merdâ. Riyad: er-Riâsetü’l-‘Âmme li’l-Buhûsu’l-İlmiyye ve’l-İftâ, 2014. google scholar
• Ali, Eymen Fethi Muhammed. “Cirâhâtu tashîhi’l-cins ve âsâruhâ: Dirâse fıkhiyye mukârane fî dav’ il-mu‘tıyâti’t-tıbbiyyeti’l-hadîse”. Mecelletü Külliyyeti’ş-Şerî‘a ve’l-Kânûn 21 (2009), 324-589. google scholar
• Alikaşifoğlu, Ayfer. “Ambigius Genitalya’ya Klinik Yaklaşım”. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi 12/ 4 (2003), 141-145. ‘Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddin Mahmud b. Ahmed b. Musa b. Ahmed. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Baskı, 2012. google scholar
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. el-‘İnâye şerhu’l-Hidâye. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Baskı, 2019. google scholar
• Bâr, Muhammed Ali. “Müşkiletü’l-hünsâ beyne’t-tıb ve’l-fıkh”. Mecelletü’l-Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî 6, 345-365. google scholar
• Bâr, Muhammed Ali - Cemâl, Yâsir Sâlih. ez-Zukûra ve’l-unûse. Cidde: Merkezü’n-Neşri’l-İlmî, 2006. google scholar
• Bayraktar, Zeki. İnterseks-Hermafrodit ve Eşcinsel. İstanbul: Motto Yayınları, 2. Baskı, 2021. google scholar
• Bradshaw, Karen D. “Anatomic Disorders”. Williams Gynecology. haz. Barbara L. Hoffman vd. 481-506. China: The McGraw-hill, 2. Edition, 2012. google scholar
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus. Keşşâfü’l-kınâ‘ ‘an metni’l-‘İknâ‘. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Baskı, 2009. Cemel, Süleyman b. Ömer b. Mansûr el-‘Uceylî. Hâşiyetü’l-Cemel alâ şerhi’l-Menhec. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ty. Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Ebü’l-Me‘âlî Rükniddîn Abdulmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. Katar: Daru’l-Minhâc, 2. Baskı, 2009. google scholar
• Dâru’l-İftâi’l-Mısriyye. el-Fetâva’l-İslâmiyye min Dâri’l-İftâi’l-Mısriyye. Kâhire: el-Meclisü’l-A‘lâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2009. google scholar
• Demîrî, Ebü’l-Bekâ Kemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ b. Îsâ. en-Necmü’l-vehhâc fî şerhi’l-Minhâc. Cidde: Daru’l-Minhâc, 1. Baskı, 2004. google scholar
• Delimata, Natalie. Articulating Intersex: A Crisis at the Intersection of Scientific Facts and Social Ideals. Switzerland: Springer Nature Press, 2019. google scholar
• Desûkî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü’d-Desûkî ‘ale’ş-Şerhi’l-kebîr. Lübnan: Dâru’l-Fikr, ty. google scholar
• Diamond, Milton-Beh, Hazel G. “The Right to Be Wrong: Sex and Gender Decisions”. Ethics and Intersex. 103-115. ed. Sharon E. Sytsma. Netherlands: Springer Press, 2006. google scholar
• Din İşleri Yüksek Kurulu. Tıp ve Sağlıkla İlgili Fetvalar. Ankara: DİB Yayınları, 1. Baskı, 2020. google scholar
• Doğan, Mine. Tıbbî, Etik ve Fıkhî Yönleriyle Cinsiyet Gelişim Bozuklukları (Hermafroditizm/İnterseksüalite/ Hünsalık). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022. google scholar
• Ebû Şâdî, Enes Abdü’l-Fettâh. “Tashîhu’l-hünsâ el-müşkil fî dav’it-tıbbi’l-hadîs”. Mecellet-ü Külliyyeti’d-Demenhur: Dirâsâti’l-İslâmiyye ve’l-Arabiyye 3/2 (2017), 266-358. google scholar
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed b. Zekeriyyâ. el-Gurerü’l-behiyye fî şerhi’l-Behceti’l-Verdiyye. Kahire: Matba‘atü’l-Meymeniyye, ty. google scholar
• Fâyid, Muhammed İbrâhim. “Eseru mu‘tiyyâti’t-tıbbi’l-hadîs fî tevrîsi’l-hünsâ: Dirâse fıkhiyye”. Mecelletü Külliyyeti Dari’l-Ulûm 92 (2016), 407-46. google scholar
• Ferrâ‘, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef. el-Mesâilu’l-fıkhıyye min Kitâbi’r-Rivâyeteyn ve’l-vecheyn. Riyad: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1985. google scholar
• Ginley, J Imperato-Mc, Zhu, Y-S. “Androgens and Male Physiology the Syndrome of 5Alpha Reductase 2 Deficiency”. Molecular and Cellular Endocrinology 198/1-2 (December, 2002), 51-59. google scholar
• Haddâd, Ebû Bekr b. Ali. el-Cevheretü’n-neyyire şerh li-Muhtasari’l-İmam el-Kudûrî. Katar: Arwiqa Yayınları, 1. Baskı, 2015. google scholar
• Hamevî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Hasenî. Gamzu ‘uyûni’l-besâir fî şerhi’l-Eşbâh ve’n-nezâ‘ir. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1985. google scholar
• Haraşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Alî. Şerhu Muhtasarı Halîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Baskı, 1899. Haskefî, Muhammed b. Ali b. Muhammed ‘Alaiddin. ed-Dürrü’l-muhtâr şerhü Tenvîri’l-ebsâr. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1.Baskı, 2002. google scholar
• Hattâb, Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân er-Ruaynî. Mevâhibü’l-celîl li şerhi Muhtasarı Halîl. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Baskı, 2007. google scholar
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî. Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr. Riyad: Daru ‘Alemi’l-Kütüb, 2003. google scholar
• İbn Müflih, Ebû İshâk Burhânuddîn İbrahim b. Muhammed b. Abdullah b. Muhammed er-Râminî ed-Dımaşkî. el-Mübdi‘ şerhu’l-Muknî‘. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1997. google scholar
• İbnü’r-Rıf‘a, Muhammed b. Ahmed b. Ali Ebu’l-Abbâs. Kifâyetü’n-nebîh fî şerhi’t-Tenbîh. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 2009. google scholar
• ‘İlîş, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Minahu’l-celîl şerhu Muhtasarı Halîl. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1989. google scholar
• ‘İmrânî, Ebü’l-Hüseyn Yahya b. Ebu’l-Hayr b. Sâlim b. Esad. el-Beyân fî mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî‘. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2. Baskı, 2000. google scholar
• Jost, Alfred. “Hormonal Factors in the Sex Differentiation of the Mammalian Foetus”. Philosophical Transactions of the Royal Society of London Biological Sciences 259/828 (1970), 119-131. google scholar
• Karâfî, Şihâbüddîn Ahmed b. İdris. ez-Zehîra. Tunus: Daru’l-Garbi’l-İslâmî, 4. Baskı, 2012. google scholar
• Kâsânî, Alâüddin Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâ‘iu’s-sanâ‘i’. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye,2.Baskı, 1986. google scholar
• Kim, Kun Suk-Kim, Jongwon. “Disorders of Sex Development”. Korean Journal of Urology 53/1 (January 2012), 1-8. google scholar
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li Ahkâmi’l-Kur’ân. Kahire: Daru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 2. Baskı, 1964. google scholar
• Leknevî, Abdulhay b. Abdulhalîm. ‘Umdetu’r-ri‘âye alâ şerhi’l-Vikâye. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 3. Baskı, 2019. google scholar
• Makdisî, Ebû Muhammed Muvaffakuddin Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme. el-Muğnî. Beyrut: Daru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1972. google scholar
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Baskı, 2009. google scholar
• el-Mecma‘u’l-Fıkhiyyü’l-İslâmî Râbıtatu’l-‘Âlemi’l-İslâmî. Karârâtu’l-Mecma‘i’l-Fıkhiyyi’l-İslâmî bi-Mekketi’l-Mükerreme. Mekke: 2008. google scholar
• Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. Beyrut: el-Mektebü’l-İlmiyye, ty. google scholar
• Meyer- Bahlburg, Heino F.L. “Gender Assignment in Intersexuality”. Journal of Psychology and Human Sexuality 10/2 (1998), 1-21. google scholar
• Muhammed, Mahmûd el-Hâc Kâsım. “el-Hünsâ fi’t-tıb ve’l-fıkh ve’t-türâs”. Mecelletü’l-Mecma‘i’l-İlmî 52/2 (2004), 21-37. google scholar
• Nagarî, Abdu’n-Nebî b. Abdi’r-Resûl el-Ahmed. Câmi‘u’l-‘ulûm fî ıstılâhi’l-funûn. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 2000. google scholar
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ty. google scholar
• Rûyânî, Ebu’l-Mehâsin Abdulvâhid b. İsmail. Bahru’l-mezheb fî furûi’l-mezhebi’ş-Şâfiî‘.Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009. google scholar
• Serahsî, Ebû Abdillâh Radiyüddîn Burhânu’l-İslâm Muhammed b. Muhammed. el-Mebsût. Beyrut:Dâru’l-Marife, 3. Baskı, 1993. google scholar
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. el-Eşbâh ve’n-nezâ‘ir. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1983. google scholar
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Asl. Beyrut: Daru İbni Hazm, 1. Baskı, 2012. google scholar
• Şeyhîzâde, Abdurrahman b. Muhammed. Mecma‘u’l-enhur fî şerhi Multeka’l-ebhur. İstanbul: Mektebetü’t-Tereke, 2015. google scholar
• Tûrî, Muhammed b. Hüseyn. Tekmiletü’l-Bahru’r-râ‘ik şerhü Kenzi’d-dekâik.Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Baskı, 2013. google scholar
• Yu, Richard Nithiphaisal-Diamond, Dawid Andrew. “Disorders of Gonadal Differentiation and Development”. Campbell-Walsh-Wein Urology. haz. Alan W. Partin vd. 4450-4471. Philadelphia: Elsevier Press, 12. Edition, 2021 google scholar
• Yu, Richard Nithiphaisal-Diamond, Dawid Andrew. “46, XY DSD (Undermasculinized Male)”. CampbellWalsh-Wein Urology. haz. Alan W. Partin vd. 4483-4502. Philadelphia: Elsevier Press, 12. Edition, 2021. google scholar
• Yu, Richard Nithiphaisal-Diamond, Dawid Andrew. “46, XX DSD (Masculinized Female)”. Campbell-WalshWein Urology. haz. Alan W. Partin vd. 4471-4483. Philadelphia: Elsevier Press, 12. Edition, 2021. google scholar
• Zeylaî, Osman b. Ali. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Baskı, 2010. google scholar