Abdülkâdir-i Merâgî’nin Günümüze Ulaşamayan Eserleri

Yıl 2023, , 863 - 886, 28.09.2023

Ubeydullah Sezikli , Seyid Muhammed Taki Hüseyni

https://doi.org/10.26650/iuitd.2023.1297037

Öz

Tarih boyunca ilmî değeri yüksek birçok kıymetli kitap veya eser kaybolmuştur. Bunların bir kısmı da mûsikî ilmine aittir. Bu eserler bazen koleksiyonerlerin raflarında gizlenmiştir. Kütüphanelerde bulunan önemli eserler de savaşlar ve sair sebeplerle başka ülkelerin kütüphanelerine intikal ettirilmiş ve gün yüzüne çıkartılmamıştır. Tüm bunların sonucunda ilim dünyası özellikle bu tür tek nüsha olan eserlerden yararlanma imkânını kaybetmiştir. Kaybolan bazı eserlerin isimlerini, müelliflerinin elimizde bulunan diğer eserlerinden ya da eser kaybolmadan önce bu eserleri kullanan diğer müelliflerden öğrenmekteyiz. Kaybolan kitaplarla ilgili buralarda verilen bilgiler bize bu eserleri araştırma ve bilim dünyasını bu eserlerin varlığından haberdar etme fırsatını tanımaktadır. Bu makalede mûsikî nazariyatı açısından önemli eserler kaleme alan Abdülkâdir-i Merâgî’nin (ö. 838/1435) elimizde bulunan Câmi‘u’l-elhân, Makâsıdü’l-elhân ve Şerh-i Edvâr isimli eserlerinde, şu an elimizde olmayan Kenzü’l-elhân, Risâle der-Istıhâb-ı Gayr-i Ma‘hûd ve Kitâb-ı Lahniyye hakkında verilen bilgiler mukayeseli olarak ele alınmıştır. Bunlardan, Kenzü’l-elhân, Merâgî’nin kayıp eseri olarak bilinmekte fakat Risâle der Istıhâb-ı Gayr-i Ma‘hûd ve Kitâb-ı Lahniyye ilim dünyası tarafından bilinmemektedir. Makalede bu eserler hakkında bulunabilen tüm bilgiler müellifin diğer eserlerindeki bilgilerle birleştirilerek verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Mûsikîsi, Müzikoloji, Abdülkâdir-i Merâgî, Abdülkâdir-i Merâgî Eserleri, Kenzü’l-elhân

The Extant Unreached Works of Abd al-Qadir Maraghi to Our Time

Öz

Some historically lost literature pertains to musical knowledge. Numerous such texts are no longer extant because private collectors sometimes stored significant original manuscripts on their shelves. In addition, texts were housed in libraries and transferred to overseas libraries during wars, never to be discovered again. Consequently, scientific disciplines could not benefit from such single-copy texts. We know the titles of some forgotten works through references to them in other works by their authors. We also know citations made to them before disappearance. We can utilize the information obtained about lost manuscripts from the extant literature to research such lost works and notify scholars about their existence. Abd al-Qadir Maraghi wrote the most important extant texts on musical theory: for example, Câmi‘u’l-elhân (Jâmiʿ al-alḥân), Makâsidu’lelhân (Maqâṣid al-alḥân), and Şerh-i Edvâr (Sharh al-Adwâr, a commentary on Ṣafî al-Dîn al-Urmawî’s Kitâb alAdwâr). These texts are still found in libraries and offer information about Maraghi’s lost works, including Kenzü’lelhân, Risâle der Istıhâb-ı Gayr-i Ma‘hûd, and Kitâb-ı Lahniyye. The present article attends comparatively to such information. Kenzü’l-elhân (Qanz al-alḥân) is known as a lost text attributed to Maraghi. However, the scientific community is not even aware of the existence of Maraghi’s other lost works, Risâle der Istıhâb-ı Gayr-i Ma‘hûd and Kitâb-ı Lahniyye. This paper combines all available information on these works with evidence obtained from other texts by Maraghi.

Anahtar Kelimeler

Turkish Music, Musicology, Abd al-Qadir Maraghi, Works of Abd al-Qadir Maraghi, Qanz al-alḥân

Kaynakça

• Bardakçı, Murat. Maragalı Abdülkâdir. İstanbul: Pan Yayıncılık, 1986. google scholar
• Benâyî, M. K. Resâle der Mûsikî. thk. D. Saffvat. Tahran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, 1990. google scholar
• Ensârî, Muhammed. “Ebu Eyyüb-i Medinî”. Dâiretü’l-Ma’ârifi Büzürg-i İslâmîc. 5/196, Tahran: Merkez-i Dâiretü’l-Ma‘ârif, 2000. google scholar
• Fârâbî. el-Mûsîka’l-kebîr. thk. G. A. Haşebe ve M. A. el-Hafnî. Mısır: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî. 1967. google scholar
• Farmer, Henry George. Târîhu’l-mûsîka’l-‘Arabiyye. çev. Y. Nassâr el-Ehvânî. Kahire: Mektebetü Mısır, 1956. google scholar
• Hüseyni, Seyyid Muhammed Tagi. Kitâb-i Fârsî Fî Fenni’l-elhân ve 15.yy Mûsikî Nazariyâtındaki Yeri ve Önemi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021. google scholar
• Hüseyni, Seyyid Muhammed Tagi. Fihrist-i Destnîvîshâ-yı Fârsî-yi Kitâphâne-i Nuruosmaniye. Tahran: Bünyâd-ı Şükûhî, 2016. google scholar
• İbnü’n-Nedîm. el-Fihrist fî ahbâri’l-'ulemâ’i’l-musanmfln mine’l-kudemâ' ve’l-muhdesîn ve esmai kütübihim. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1978. google scholar
• İsfahânî, Ebü’l-Ferec. el-Egânî, haz. İ. Abbas, Beyrut: Dâru Sâdır, 2008. google scholar
• Macid, Fahri. Tarih el-felsefetü’l-islamiyye. Beyrut: Dârü’n-Neşr, 1974. google scholar
• Merâgî, Abdülaziz. Nekâvetü’l-edvâr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 3646. google scholar
• Merâgî, Abdülkâdir, Câmi‘u’l-elhân. thk. T. Bîneş. Tahran: Pejuhişgâh-ı Ulum-i İnsânî, 1987. google scholar
• Merâgî, Abdülkâdir. Câmi‘u’l-elhân. haz. B. Hazrai. Tahran: Ferhengistan-ı Hüner, 2009. google scholar
• Merâgî, Abdülkâdir. Câmi‘u’l-elhân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 3644. google scholar
• Merâgî, Abdülkâdir. Câmi‘u’l-elhân. Oxford: Bodleian Kütüphanesi, Marsh 282. google scholar
• Merâgî, Abdülkâdir. Câmi‘u’l-elhân Özeti. Oxford: Bodleian Kütüphanesi, Ouseley 264. google scholar
• Merâgî, Abdülkâdir. Câmi‘u’l-elhân. Tahran: Melik Kütüphanesi, 6317. google scholar
• Merâgî, Abdülkâdir. Mekâsidü’l-elhân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 3656. google scholar
• Merâgî, Abdülkâdir. Mekâsidü’l-elhân. İstanbul: Topkapı Sarayı Kütüphanesi, 1726. google scholar
• Merâgî, Abdülkâdir. Mekâsidü’l-elhân. Meşhed: Asitan-ı Kuds Kütüphanesi, 5390. google scholar
• Merâgî, Abdülkâdir. Mekâsidü’l-elhân. Paris: Bibliotheque Nationale Manuscripts Kütüphanesi, 1121. google scholar
• Merâgî, Abdülkâdir. Mekâsidü’l-elhân. Tahran: Melik Kütüphanesi, 832. google scholar
• Merâgî, Abdülkâdir. Mekâsidü’l-elhân. Tahran: Melik Kütüphanesi, 1649. google scholar
• Merâgî, Abdülkâdir. Mekâsidü’l-elhân. Ankara: Milli Kütüphane, A5238. google scholar
• Merâgî, Abdülkâdir. Mekâsidü’l-elhân. thk. T. Bîneş. Tahran: Bongâh-ı Tercüme, 1977. google scholar
• Merâgî, Abdülkâdir. Şerh-i Edvâr. thk. T. Bîneş. Tahran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, 1992. google scholar
• Merâgî, Abdülkâdir. Şerh-i Edvâr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 3651. google scholar
• Mübârekşâh-i Buhârî. Şerhü’l-Edvâr. thk. A. Envar. Tahran: Ferhengistan-i Hüner, 2013. google scholar
• Müneccimbaşı, Ahmet Dede. Sahaifü’l-Ahbar (Müneccimbaşı Tarihi). İstanbul: y.y., 1285. google scholar
• Özcan, Nuri. “Türk Mûsikîsinin Âbide Şahsiyetlerinden Abdülkâdir-i Merâgî”. Türkler 8/900-904, Ankara: y.y., 2002. google scholar
• Özergin, Kemal. “Hace Abdülkâdir Maragi’nin Manzum Bir Arzıhali”. Kemal Çığ’a Armağan. (İstanbul: 1984), 131-156. google scholar
• Rızâyî, Behram. “Târihçe-i Kâgez”. Keyhân-ı Ferhengî. Tahran: 2007, (249), 54-59. google scholar
• Risâle fî fenni’l-elhân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 3661, 20b-43b google scholar
• Rosenthal, Franz. Ahmadb. at-Tayyib as-Sarahsı. New Haven: American Oriental Society, 1943. google scholar
• Sawa, George D. Kamus kitabu’l-egânî. Leiden: Bril, 2015. google scholar
• Şirvânî, Fethullah. el-Mecelle fî’l-mûsikî. Tahran: Milli Kütüphane, A1671, 114. google scholar
• Şevkî, Dayf. Şi‘r ve’l-gınâ fi Medîne ve Mekke li-Asri’l-Benî Umeyye. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif. 1979. google scholar
• Terbiyet, Muhammed Ali. Dânişmendân-ı Âzerbaycan. Tahran: y.y., 1314. google scholar
• Urmevî, Safiyüddin. Kitâbü’l-Edvâr fi’l-mûsîka. thk. G. A. Haşebe. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyye’l-‘Âmme li’l-Kitâb, 1986. google scholar
• Urmevî, Safiyüddin. el-Edvâr ve tercüme-i Farsî. thk. A. Rüstemî. Tahran: Mirâs-ı Mektûb, 2002. google scholar
• Urmevî, Safiyüddin. eş-Şerefîyye. haz. Hazrai, B. Tehran: Ferhengistan-ı Hüner, 2006. google scholar
• Yâkût el-Hamevî. Mu‘cemü’l-udebâ. haz. İ. Abbas. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1993. google scholar
• Yekta, Rauf. Esâtîz-i Elhân. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2002. google scholar
• Zekeriya, Yusuf. Müellefâtü’l-Kindî el-Mûsikîyye. Bağdat: Matbaatü Şefîk, 1962. google scholar