The Persian Munsheāt Mecmuas in the Esad Efendi Collection of the Süleymaniye Manuscript Library

Yıl 2024, , 249 - 268, 27.03.2024

Nergis Keshani Çalışır

https://doi.org/10.26650/iuitd.2024.1382327

Öz

Sahaflar Şeyhizâde Esad Efendi (d. 1848) was the official historiographer (vakʿanüvis) of the Ottoman Empire, editor-in-chief of the first official Turkish newspaper, Taḳvīm-i Veḳāyiʿ, and ambassador to Iran for over a year in 1835- 1836. Consisting of nearly 4,000 bound manuscripts, his book collection contains several important examples of the art of creative composition (inshā) and deserves to be studied from a variety of perspectives. His collection has 193 munsheāt books, 33 of which are Persian munsheāts. These munsheāt books can also be divided into two general categories: didactic and private/official letters. In terms of content, these books include many letters from important personalities who played crucial political, religious, and cultural roles in Seljuk, Ottoman, and Safavid history. After an introduction on the art of creative composition, this article examines and introduces the scholarly world to the individual munsheāt and munsheāt compilations, as well as the 22 Persian munsheāt compilations, from the Esad Efendi Collection, which have yet to be analyzed in detail, in terms of their physical details and contents.

Anahtar Kelimeler

Sahaflar Şeyhizâde Esad Efendi, The Art of Creative Composition, Persian Munsheāts, Süleymaniye Manuscript Library, Esad Efendi Collection, Manuscripts

Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Esad Efendi Koleksiyonu’nda Bulunan Farsça Münşeât Mecmuaları

Öz

Osmanlı Devleti’nde resmî tarih yazıcılığı (vaḳʿanüvîslik) görevini yürüten, Türkçe ilk resmî gazete Taḳvîm-i Veḳâyiʿnin nâzırlığını yapan ve 1835-1836 yıllarında bir yılı aşkın bir süre İran’da elçi olarak bulunan Sahaflar Şeyhizâde Esad Efendi’nin (ö. 1848) tarihî ve edebî eser ağırlıklı kitap koleksiyonu, birçok açıdan incelenmeyi gerektirir. Esad Efendi’nin 4000 cilt civarı yazma eser bulunan koleksiyonunda güzel yazı (inşâ) sanatının önemli örneklerini içeren 193 münşeât mecmuası yer alırken bunlardan 33’ü Farsça münşeâtlardan oluşmaktadır. Özellikle Selçuklu, Osmanlı ve Safevî tarihinde önemli roller oynamış pek çok isme ait mektubun yer aldığı bu mecmuaları, talimî (didaktik) ve özel/resmî mektupları içeren münşeâtlar şeklinde iki kategoriye ayırmak mümkündür. Bu çalışmada inşâ sanatına ve münşeât mecmualarına dair genel bir girişin ardından Esad Efendi Koleksiyonu’nda yer alan ve üzerinde detaylı bir inceleme yapılmamış olan 22 Farsça münşeât mecmuası fizikî özellikleri ve muhtevaları açısıdan değerlendirilip ilim âlemine tanıtılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sahaflar Şeyhizâde Esad Efendi, İnşâ Sanatı, Farsça Münşeâtlar, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Esad Efendi Koleksiyonu, Yazma Eserler

Kaynakça

• Abdullah b. Muhammed Murvârîd,Münşe’ât. haz. Esrâu’s-sâdâd Ahmedî. Tahran: Kitabhâne, Müze ve Merkez-i İsnad-ı Meclis-i Şûrâ-yı İslami, 1398/2019. google scholar
• Aktepe, M. Münir. “Vak’anüvis Raşid Mehmed Efendi’nin Eşref Şah Nezdindeki Elçiliği ve Buna Tekaddüm Eden Siyasî Muharebeler”. Türkiyat Mecmuası 12 (1995), 155-178. google scholar
• Aydoğan, Fatih. Sahaflar Şeyhi-zâde Es’ad Mehmed Efendi Divanı. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003. google scholar
• Bekr b. Zekî el-Konevî el-Mütetabbib, Ravzatü’l-küttâb ve hadîkatü’l-elbâb. haz. Seyyid Mîr Vedûd Yûnusî. Tebrîz: Danişgâh-ı Tebrîz İntişârât-ı Müessese-yi Tarih ve Ferheng-i İran, 1349/1970. google scholar
• Çavdar Karatepe, Tuba. “Esad Efendi Kütüphanesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/347.Ankara: TDV Yayınları, 1995. google scholar
• Danişpejuh, Muhammed Takî. “Hilafet-nâme-i ilâhî fî’l-ahlak”. Ma‘ârif-i İslamî, 3 (1346/1928), 66-89. google scholar
• Defter-i Kütüphane-i Esad Efendi. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, ts. google scholar
• Dihhudâ, Mîrzâ Ali Ekber. Lugatnâme-i Dihhudâ. 14 Cilt. Tahran: Müessese-yi İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran, 1377/1998. google scholar
• Durmuş, İsmail. “İnşâ”. Türkiye Diyanet Vakıfİslâm Ansiklopedisi. 22/334. Ankara: TDV Yayınları, 2000. google scholar
• Ekberzâde, Seyyide Şekûfe. Tashîh-i intikâdi-yi Mahzenü’l-inşâ. Meşhed: Dânişgâh-ı Firdevsî, Doktora Tezi, 1395/2016. google scholar
• Enûşe, Hasan. Dânişnâme-i Edeb-i Fârsî. 6 Cilt. Tahran: Sâzmân-i Çâp ve İntişârât-i Vezâret-i Ferheng ve İrşâd-i İslâmî, 1381/2002. google scholar
• Erzi, Adnan Sadık. “Türkiye Kütüphanelerinden Notlar ve Vesikalar II”. Belleten, 14/56 (1950), 631-647. google scholar
• Genç, Vural. Acem’den Rum’a Bir Bürokrat ve Tarihçi: İdrîs-i Bitlîsî, 1457-1520. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2019. google scholar
• Gültekin, Hasan. Türk Edebiyatında İnşâ. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2015. google scholar
• Hâce-i Cihân 'İmâdüddîn Mahmud b. Muhammed Geylânî, Menâzirü’l-inşâ. haz. Masûme Me'den Ken. Tahran: Âsâr-ı Ferhengistân-i Zebân ve Edeb-i Fârsî, 1381/2002. google scholar
• Haksever, Halil İbrahim. Türk Edebiyatında Münşe’âtlar ve Nergisi’nin Münşe’âtı. Malatya: İnönü Üniversitesi, Doktora Tezi, 1995. google scholar
• Hüseynî, Seyid Muhammed Takî. Fihrist-i DestNevishâ-yi FârsîKitabhâne-i Esad Efendi (İstanbul). Tahran: Kitabhâne, Müze ve Merkez-i İsnâd-ı Meclis-i Şûrâ-yı İslâmî, 1400/2021. google scholar
• Katib Çelebi. Keşfu’z-zunûn. 2 Cilt. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1947. google scholar
• Maden, Şükrü. “Sahaflar Şeyhizâde Esad Efendi’nin Beyzâvî Savunusu: İnceleme ve Metin”. Recep Tayyip google scholar
• Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2021), 299-320. https://doi.org/10.32950/rteuifd.1005349 google scholar
• Mektûbât-ı Muhammed Ma'sum (Müstakimzâde Tercümesi). haz. Mustafa Demirci. İstanbul: Nizamiye Akademi Yayınları, 2017. google scholar
• Muhammed b. Hinduşâh el-Münşî. Dustûru’l-kâtib fî ta‘yîni’l-merâtib. nşr. Ali Ekber Ahmet Dârânî. Isfahan: Mîrâs-ı Mektûb, 1395/2016. google scholar
• Nevşâhî, Ârif. Mektûbât-ı İmâm Rabbânî. İstanbul: Erkam Yayınları, 2019. google scholar
• Sahhaflar Şeyhi-zâde Seyyid Mehmed Es'ad Efendi, Vak'a-nüvisEs'adEfendi Tarihi: (BahirEfendi’ninZeyl ve İlaveleriyle) 1237-1241/1821-1826. haz. Ziya Yılmazer. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2000. google scholar
• Suğra Abbâszâde, Mecmua-i âsâr-ı Hüsameddîn Hoyî. Tahran, Mîrâs-ı Mektûb, 1379/1959. google scholar
• Şemîsâ, Sîrûs. Sebk Şinasî-i Nesr. Tahran: İntişârât-i Mitrâ, 1377/1998. google scholar
• Taşköprizâde. Mevzû'âtü’l-'ulûm. İstanbul: İkdam Matbaası, 1313/1895. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. 8 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1983. google scholar
• Vatansever, Nazlı. “Sahhaflarşeyhizade Vakanüvis Esad Efendi’nin (1789-1848) Kendi Kaleminden Oto/ biyografik Metin Parçaları”. Toplumsal Tarih Akademi 1 (2022), 8-21. google scholar
• Yılmazer, Ziya. “Esad Efendi, Sahaflar Şeyhizâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/341-345. Ankara: TDV Yayınları, 1995. google scholar
• Yusuf b. Şehab el-Câmî. Ferâid-i Ğîyâsî. nşr. Haşmet Müeyyid. Tahran: İntişarât-i Hâne-ye Ferheng-i İran, 1358/1979. google scholar