Ebussuʿūd Efendi In Kefevi’s Ketaib

Yıl 2020, , 655 - 680, 30.09.2020

Betül Çoban

https://doi.org/10.26650/iuitd.2020.689964

Öz

Ebussuud Effendi was one of the leading figures in Islamology when the Ottoman State was at its peak in every field. He served as Shayk al-Islam, an important position. Ebussuud experienced many incidents during his life—before and during his office. He always guided the clerical, state authority, and common people through his fatwas and fiqh views. The aim of this study was to assess Ebussuud’s biography, his fatwas, the references on his views in Ketaib, and his relations with the clerical and state authority within the framework of Mahmud b. Süleyman el-Kefevi’s book Ketaib. What differentiates Ketaib, a work prepared by Ebussuud’s contemporary, from its counterparts is the author’s attempt to provide new information on the life and fatwas of Ebussuud Efendi. First, the information on Ebussuud and his fatwas presented in Ketaib was reviewed. Second, the literature was examined to assess whether it included this information and these fatwas, and the quality of the accounts related to Ebussuud was assessed. The conclusion reached in this paper is that unlike the literature, it is blasphemy for a child to read Quran for the soul of a dead person, and saying “Ahsente” to those who read the Quran leads to infidelity. In addition, Ebussuûd gave the fatwas regarding Imam Zufer’s opinion on nazr and whether zakat is required for the goods in the personal treasure of the Sultan at the request of Crimean Khan Devlet Giray.

Anahtar Kelimeler

Ebussuud, Kefevi, Ketaib, Shayk al-Islam, Fatwa

Kefevî’nin Ketâ’ib’inde Ebussuûd Efendi

Öz

Ebussuûd Efendi, Osmanlı devletinin her alanda zirveyi yaşadığı bir dönemde ilmî olarak en önde gelen isimlerden olmuş, şeyhülislamlık gibi mühim bir görevi ifa etmiştir. Şeyhülislamlık ve şeyhülislamlıktan önceki görevleri boyunca birçok olayla karşılaşan Ebussuûd, gerek fetvaları gerek fıkhî görüşleri ile ulemaya, halka ve devlet erkânına yol göstermiştir. Bu araştırmada Mahmûd b. Süleyman el-Kefevî’nin, Ketâib adlı eseri kapsamında Ebussuûd’un biyografisinin, eserde geçen fetvalarının ve onun görüşlerine yapılan atıfların, ulema ve devlet erkânı ilişkilerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmayı diğerlerinden farklı kılan husus, çağdaşı tarafından hazırlanan bu eserde Ebussuûd Efendi’nin hayatı ve fetvalarına dair farklı bilgileri tespit etmeye çalışmasıdır. Öncelikli olarak Ebussuûd ile ilgili eserdeki bilgiler ve fetvalar tespit edilmiştir. İkinci adım olarak bu bilgilerin ve fetvaların önceki çalışmalarda yer alıp almadığı araştırılarak, Ketâib’deki Ebussuûd ile ilgili nakillerin değeri incelenmiştir. Önceki çalışmalardan farklı olarak; sabînin mahfelde Kur’an-ı Kerim okuması, sabîye ölünün ruhu için Kur’an-ı Kerim okutulması, Kur’an-ı Kerim okuyana ‘ahsente’ demenin küfrü gerektirdiği bilgilerine ulaşılmıştır. Bunun yanında Ebussuûd’un nezr konusunda İmam Züfer’in görüşü ile fetva vermesi ve padişahın özel hazinesindeki mallar için zekat gerekip gerekmediği fetvasını, Kırım Hanı Devlet Giray’ın sorusu üzerine yazdığı ulaşılan bilgilerdendir.

Anahtar Kelimeler

Ebussuûd, Kefevî, Ketâ’ib, Şeyhülislam, Fetva

Kaynakça

• Acar, İsmail. “Osmanlı Kanunnameleri ve İslam Ceza Hukuku”. Dokuz Eylül Üni. İF Dergisi. 14/60. İZMİR: 2001.
• Akgündüz, Ahmed. Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri. 1-5. İSTANBUL: 1992.
• Akgündüz, Ahmet. “Ebüssuûd Efendi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 10/365-371. İSTANBUL: 1994.
• Aktan, Hamza. “Kısmet”. TDV İslâm Ans. 25/497-498. ANKARA: 2002.
• Apaydın, Yunus. “Şahit”. TDV İslâm Ans. 38/278-283. İSTANBUL: 2010.
• Arı, M. Salih. “Osmanlılar’da Şeyhülislamlık Müessesesi”. Yüzüncü Yıl Üni. İF Dergisi. 1/170-178. Van: 1994.
• Atâyî, Nev’îzâde. Hadâiku’l-Hakâik fî Tekmileti’ş-Şakâik. 1/640-641. İSTANBUL: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. 2017.
• Ayar, Talip. Osmanlı Devletinde Fetva Eminliği. ANKARA: DİB Yayınları. 2014.
• Aydın, Mehmet Âkif. “Ceza”. TDV İslâm Ans. 7/478-482. İSTANBUL: 1993.
• Aydın, Mehmet Âkif. Türk Hukuk Tarihi. İSTANBUL: Hars Yayıncılık. 2005.
• Bardakoğlu, Ali. “Diyet”. TDV İslâm Ans. 9/473-479. İSTANBUL: 1994.
• Boyacıoğlu, Ramazan. “Tarihi Açıdan Şeyhülislamlık, Şer’iye ve Evkaf Vekaleti”. Cumhuriyet Üni. İF Dergisi. 1/161-171. Sivas: 1996.
• Bayram, İbrahim. “Ebussuûd Efedni’nin Hidayet-Dalâlet Anlayışı”. Gaziosmanpaşa Üni. İF Dergisi. 5/115-144. 2017.
• Değirmençay, Veyis. “Sultan Veled’in Sâhib Ataoğulları’na Methiyeleri”. Şarkiyat Mecmuası 25/65-85. 2014.
• Demir, Abdullah. Şeyhülislam Ebussuûd Efendi Devlet-i Aliyye’nin Büyük Hukukçusu. İstanbul: Ötüken Yayınları. 2006.
• Dikici, Recep. “Osmanlı Dönemi Sinoplu Alimler ve Edipler”. Uluslararası Geçmişten Günümüze Sinop’ta Türk-İslâm Sempozyumu. 2/723-737. SİNOP: 2018.
• Doğan, Yusuf. “Hanefi Mezhebinin Teşekkülünde Buhara Dönemi”. Uluslararası Geçmişten Günümüze Sinop’ta Türk-İslam Kültürü Sempozyumu Bildirileri. 1/105-120. SİNOP: 2018.
• Düzenli, Pehlül. Şeyhülislam Ebussuûd Efendi ve Fetvaları. İSTANBUL: Osmanlı Araştırmaları Vakfı. 2012.
• Elmalı, Hüseyin. “Hitabet”. TDV İslam Ansiklopedisi. 18/158-160. İSTANBUL: 1998.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri. İSTANBUL: Ensar Yayınları. 2013.
• Erkal, Mehmet. “Öşür”. TDV İslâm Ans. 34/97-100. İSTANBUL: 2007.
• Fidan, Yılmaz. Ebüssuûd’un Fıkhî Meseleleri Çözümündeki Metodu (Basılmamış doktora tezi). İSTANBUL: 2007.
• Gökbilgin, M. Tayyib. Osmanlı Müesseseleri Teşkilatı ve Medeniyeti Tarihine Genel Bakış. İSTANBUL: İst. Üni. Edebiyat F. Yay. 1977.
• Gültepe, Necati. Ebussuûd Efendi. Beyan Yayınları. 1984.
• Günay, Hacı Mehmet. “Vakıf”. TDV İslâm Ans. 42/475-479. İSTANBUL: 2012.
• Imber, Colin. Şeriattan Kanuna. çev. Murteza Bedir. İSTANBUL: Tarih Vakfı Yurt Yay. 2004.
• İnalcık, Halil. “Devlet Giray”. TDV İslâm Ans. 9/241-242. İSTANBUL: 1994.
• İnalcık, Halil. Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adâlet. İSTANBUL: Eren Yayıncılık. 2000.
• İsmail H. Uzunçarşılı. Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı. ANKARA: Türk Tarih Kurumu Yay. 1965.
• İşpirli, Mehmet. “Şeyhülislam”. TDV İslam Ansiklopedisi. 39/91-96. İSTANBUL: 2010.
• Kaya, Süleyman. “Osmanlı Hukukunda Şeyhülislam Fetvasının Yeri”. Osmanlı’da İlm-i Fıkıh: Alimler, Eserler, Meseleler. İSTANBUL: İSAR Yayınları. 2017.
• Koca, Ferhat. “Osmanlılar Dönemi Fıkıh – Tasavvuf ilişkisi: Fakılar ile Sofular Mücadelesinin Tarihi Serüveni”. Gazi Üni. Çorum İF Dergisi 1/73-131. 2002.
• Nesefî. el-Mütesfa fî şerhi’n-Nâfi‘.İSTANBUL: İrşad Kitabevi. 2017.
• Okur, Kaşif Hamdi. “Bir Osmanlı Fakîhinin Gözüyle Osmanlı Fukahâsı: Kefevî’nin Ketâ’ib’i Üzerine Bir Değerlendirme”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 23/361-377. 2014.
• Okur, Kaşif Hamdi. “Para Vakıfları Bağlamında Osmanlı Hukuk Düzeni ve Ebussuud Efendinin Hukuk Anlayışı Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Gazi Üni. Çorum İF Dergisi, 7/33-58. 2005.
• Öngören, Reşat. “Ebussud’un Tasavvufî Yönü”. Türk Kültüründe İz Bırakan İskilipli Âlimler Sempozyumu. ANKARA: TDV Yayınları. 1998.
• Özel, Ahmet. “Kefevî”. TDV İslâm Ans. 25/185-186. ANKARA: 2002.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. “Şeyhülislamlık Makamı”. Atatürk Üni. İF Dergisi. 5/197-218. ERZURUM: 1982.
• Serahsî. Mebsût. ed. Mustafa Cevat Akşit. 16. İSTANBUL: Gümüşev Yayınları. 2008.
• Şen, Ercan. Ebussuûd Efendi. İSTANBUL: İlke Yayıncılık. 2016.
• Şimşek, Murat. “Mahmûd b. Süleyman el-Kefevî’nin Ketâ’ib Adlı Eserinde Hz. Peygamber’in Konumu, Fazileti, İdari ve Kazaî Tasarrufları ile İlgili Görüşlerinin yer Aldığı Bölümün Tahkiki”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi. 14/375-390. 2009.
• Şimşek, Murat. “Osmanlı’da Fıkıh Tasavvuf İlişkisi: Kefevî’nin Ketâ’ib’inde Sûfîler”. Osmanlı’da İlm-i Tasavvuf. İSTANBUL: İSAR Yayınları. 2018.
• Tahir Efendi, Bursalı Mehmet. Osmanlı Müellifleri. sad. A. Fikri Yavuz. İsmail Özen. 1. İSTANBUL: Meral Yay. 1972.
• Ünal, Mehmet Ali. Osmanlı Müesseseleri Tarihi. Isparta: Fakülte Kitabevi. 2002.
• Yavuz, Mustafa. “Kefevî’ye Göre Hanefî Mezhebinin Teşekkülü”. Uluslararası Geçmişten Günümüze Sinop’ta Türk-İslam Kültürü Sempozyumu Bildirileri. 1/121-134. SİNOP: 2018.