İzmirli İsmail Hakkı'nın Metafizik Alana Dair Bilinmeyen Bir Eseri: Muhtasar mâ ba'de't-tabîa

Yıl 2020, , 633 - 654, 30.09.2020

Hande Nur Bozbuğa

https://doi.org/10.26650/iuitd.2020.751852

Öz

İzmirli İsmail Hakkı (öl. 1869-1946), İslâm düşüncesinin çeşitli alanlarında pek çok eser vermiş önemli düşünürlerden biridir. Metafizik ilmi alanında daha çok Muhtasar felsefe-i ûlâ adlı eseri bilinmektedir. Onun bu alanda Muhtasar mâ ba‘de’t-tabîa adında bir başka çalışması da mevcuttur. Araştırmalarımız sonucu İzmirli üzerine yapılan çalışmalarda söz konusu ikinci esere hiç atıf yapılmadığı fark edilmiştir. Bu nedenle makalemizde, hem eseri şekil ve muhteva açısından tanıtmayı hem de İzmirli’nin böyle bir telifi olduğuna dikkat çekmeyi amaçlamaktayız. Zira söz konusu eserde, metafizik ilmindeki epistemoloji, ontoloji ve teoloji konuları oldukça sistematik ve eleştirel bir üslupla ele alınmıştır. Ayrıca modern Batı düşüncesinin, İzmirli’nin tabiri ile felsefe-i cedîdenin, metafizik disiplinine dair yorumları tahlile tabi tutulmuş ve yer yer tenkit edilmiştir. Buna ek olarak eser içerisinde metafizik alana dair kavramların Fransızca karşılıklarına yer verilmiştir. Ele alınan konular, mukayeseli bir şekilde işlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İzmirli İsmail Hakkı, Muhtasar mâ ba‘de’t-tabîa, Muhtasar felsefe-i ûlâ, Metafizik, Felsefe

Teşekkür

Araştırmamın her aşamasında kaynakları temin noktasında yardımlarından dolayı eşim Yunus Bozbuğa'ya teşekkürü bir borç bilirim.

An Unknown Work of Izmirli Ismail Haqqi on the Metaphysical Field: Mukhtasar mā ba‘de’t-tabīa

Öz

Izmirli Ismail Haqqi (1869-1946) was an important philosopher who published numerous works in various fields of Islamic thought. Among his notable works in the field of metaphysics are: Mukhtasar felsefe-i ūlā; and, Mukhtasar mā ba‘de’t-tabīa. However, in his studies on Izmirli, it has been noted that there was no reference to a second work. For this reason, we aim to introduce the work in terms of form and content and draw attention to the fact that Izmirli does indeed have such a work. This second work presents ideas on epistemology, ontology and theology (all variously related to metaphysics) in a systematic and critical way. In his work, his views on Western metaphysics are analyzed and some are also criticized. Furthermore, the text contains the French translations of the concepts being examined. In this article, the topics discussed in his text are comparatively examined.

Anahtar Kelimeler

Izmirli Ismail Haqqi, Mukhtasar mā ba‘de’t-tabīa, Mukhtasar felsefe-i ūlā, metaphysics, philosophy

Kaynakça

• Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Ulemâsı. İstanbul: Zafer Matbaası, 1980.
• Ateş, Sedat. İzmirli İsmail Hakkı’da Metafizik Problemler. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Baloğlu, Adnan Bülent. “İzmirli İsmail Hakkı’nın ‘Yeni İlm-i Kelâm’ Anlayışı”. İzmirli İsmail Hakkı (sempozyum: 24-25 Kasım 1995). yay. haz. Baloğlu, Adnan Bülent – Şeker, Mehmet. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı 1996, 93-108.
• Birinci, Ali. “İzmirli İsmail Hakkı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44 Cilt. 23/ 530-536. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Bozbuğa, Hande Nur. İzmirli İsmail Hakkı’nın “Felsefe-i ûlâ”sının Çeviri Yazısı ve Eserdeki Kötülük Probleminin Tahlili. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Celâleddin, İzmirli. İzmirli İsmail Hakkı’nın Hayatı, Eserleri, Dinî ve Felsefî İlimlerdeki Mevkîi. İstanbul: Hilmi Kitabevi, 1946.
• Çetinkaya, Bayram Ali. İsmail Hakkı İzmirli ve Felsefe. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Çetinkaya, Bayram Ali. İzmirli İsmail Hakkı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
• Çetinkaya, Bayram Ali. Izmirli Ismail Haqqi His Life, Works And Views. İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
• Ertuğrul, İsmail Fenni. Lûgatçe-i Felsefe, haz. Recep Alpyağıl, Konya: Çizgi Kitabevi, 2015.
• Hick, John. Evil and the God of Love. London: The Macmillian Press LTD, 1993.
• Hizmetli, Sabri. İsmail Hakkı İzmirli: 1868-1946. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• Hizmetli, Sabri. La Vie etles Oeuvres d’İzmirli İsmail Haqqi. Paris: Sorbonne Üniversitesi, La Nouvelle Science de Théologie, Master Thesis, 1976.
• Hizmetli, Sabri. Les Idées Theologiques d’İsmail Hakkı İzmirli (1868-1946) Dans Le “Yeni İlm-i Kalām”. Paris: Sorbonne, La Nouvelle Science de Théologie, Dissertation, 1979.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Felsefe Dersleri. İstanbul: Hukuk Matbaası, 1330/1914.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Fenn-i menâhic. Dersaâdet: Hukuk Matbaası, 1329/1911.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Muhassalü’l-kelâm ve’l-hikme. İstanbul: Evkâf Matbaası, 1336/1917.
• İzmirli, İsmail Hakkı. İlm-i mantık. 1. Cilt. y.y., t.y. Süleymaniye Kütüphanesi İ. İ. H. Bölümü, Kayıt no. 3746.
• İzmirli, İsmail Hakkı, İlm-i mantık; mantık-ı tatbiki veya fenn-i menahic; ma-ba‘de’t-tabia. İstanbul: y.y., t.y., Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, Demirbaş no. 160./İzm/c.1/ /27673 k1.
• İzmirli, İsmail Hakkı. “İlim ve Metafizik”. Dârülfünûn Edebiyat Fakültesi Mecmuası, 2/1, (1339/1923), 57-77.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Mantık-ı tatbîkî. 2. Cilt. y.y., t.y. Süleymaniye Kütüphanesi İ. İ. H. Bölümü, Kayıt no. 3746.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Muhtasar mâ ba‘de’t-tabîa: Darülfünun-i Osmânî Edebiyat Şubesi Üçüncü Sınıf Derslerinden. 3. Cilt. İstanbul: y.y., t.y. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi, Seyfettin Özege Bağışı, Demirbaş no. 013209, Yer no. 24821 SÖ.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Muhtasar mabade’t-tabia: Darülfünûn-u Osmanî Edebiyat Şubesi Üçüncü Sınıf Derslerinden. İstanbul: y.y., t.y. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Nuriye Osmanoğlu Bağışı, Demirbaş no. NEK8663/3, Yer no. 8663/3.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm, 1. Cilt. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1339-1341/1922.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. 2. Cilt. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1340-1343/1924-1927.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. haz. Sabri Hizmetli. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
• Kara, İsmail. Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi. İstanbul: Risale Yayınları, 1987.
• Karadeniz, Osman. “İzmirli’nin Din-Hikmet Anlayışı ve ‘Din-i İslâm ve Din-i Tabîi’ Adlı Eseri,” İzmirli İsmail Hakkı (Sempozyum: 24-25 Kasım 1995), yay. haz. Baloğlu, Adnan Bülent – Şeker, Mehmet. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı 1996, 77-92.
• Kılavuz, A. Saim. Anahatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâm’a Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Morton, Adam. Kötülük Üzerine. çev. Zeynep Okan. İstanbul: Güncel Yayınları, 2000.
• Özdemir, Metin. İslam Düşüncesinde Kötülük Problemi. İstanbul: Furkan Kitaplığı, 2001.
• Özervarlı, M. Sait. Kelâm’da Yenilik Arayışları. İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
• Ormsby, Eric L. İslâm Düşüncesinde “İlahi Adalet” (Teodise). çev. Metin Özdemir. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2001
• Philips, D. Z. The Problem of Evil and the Problem of God. Minneapolis: Fortress Press, 2005.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. 2 cilt. İstanbul: Ülken Yay., 1966.
• Yaran, Cafer Sadık. Kötülük ve Theodise. Ankara: Vadi Yayınları, 1997.
• Yasa, Metin. Tanrı ve Kötülük. Ankara: Elis Yayınları, 2003.