Veliyyüddîn Cârullah Efendi’nin (ö. 1151/1738) ‘Terceme-i Hâli’ne Bir Katkı

Yıl 2021, , 357 - 388, 31.03.2021

Mehmet Kalaycı

https://doi.org/10.26650/iuitd.2021.886375

Öz

Bu yazının amacı, Veliyyüddin Carullah'ın terceme-i haline dair Muhammed Usame Onuş tarafından kaleme alınmış bir yazıyı tamamlayacak bir katkı sunmaktır. Laleli Koleksiyonu 1256 numarada kayıtlı bulunan ve Veliyyüddîn Efendi’nin temellük kaydının bulunduğu bir eserin zahriye sayfasına kendisi tarafından düşülmüş otobiyografik bir not, sunmak istediğimiz katkının merkezinde yer almaktadır. Veliyyüddîn Efendi, bu kısa notta İstanbul’da başlayıp Hicaz’a ve diğer İslam beldelerine uzanan, sonrasında da tekrar İstanbul’a dönmesiyle neticelenen kendi yaşam kronolojisini ana hatlarıyla ortaya koymaktadır. Not, Veliyyüddîn Efendi’nin nerede ne kadar kaldığı bilgisinin yanı sıra, bilhassa İstanbul’dan ayrılmadan önce ve buraya döndükten sonraki hayatı hakkında mevcut bilgilerimizi genişletecek önemli ayrıntılar ihtiva etmektedir. Bu çerçevede önce Veliyyüddîn Efendi’nin ilgili notu hakkında genel bir bilgi sunulmuş, ardından notun muhtevasına yansıyan hususlar başta Onuş’un yazısı olmak üzere Açıl’ın editörlüğünde gerçekleştirilen çalışma içerisinde yer alan yazılarla da ilişkilendirilerek tahlil edilmiştir. En sonda da zahriye notunun Arapça ve Türkçe metni ile görseli ek olarak sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Veliyyüddin Carullah Efendi, Osmanlı, Ulema, Otobiyografi

Kaynakça

• çıl, Berat (ed.). Osmanlı Kitap Kültürü: Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları. İstanbul & Ankara: İlem Kitaplığı & Nobel, 2015. google scholar
• Akgündüz, Ahmet. “Fetâvâ-yı Ankaravî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/438-39. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. google scholar
• Aksoyak, İsmail Hakkı. “Nâbî’nin Tuhfetü’l-Harameyn’inin Edirneli Nâtık’ın Tuhfetü’l-Harameyn’ine Etkisi: Hikâyeler, Gelenekler, İnanışlar...”. Milli Folklor 24: 95 (2012), 9-22. google scholar
• Ankaravî, Mehmed Emîn. Mecmû‘atü’l-Fetâvâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 1256, 1-448. google scholar
• Arabzâde Abdülvehhâb Efendi. Medhiye-i Risâle-i Birgivî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi, 496, 185-186. google scholar
• Armağan, A. Latif. “XVIII. Yüyılda Hac Holu Güzergâhı ve Menziller (=Menâzilü’l-Hacc)”. Osmanlı Araştırmaları 20 (2000), 73-118. google scholar
• Ayaz, Kadir. “Köprülülerin Şam, Mısır ve Hicâz Ulemâsı ile Münasebetlerinin Osmanlı Hadis Çalışmalarına Yansıması (İcâzet ve Kütüphane)”. Sahn-ı Semân’dan Dârulfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası (Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler) - XVII. Yüzyıl. Ed. H. Aydar-A. F. Yavuz. 307-340. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları, 2017. google scholar
• Benli, Ali. “Veliyyüddin Cârullah Efendi’nin Dil İlimleri ile İlgili Kitaplara Düştüğü Notlar”. Osmanlı Kitap Kültürü: Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları. Ed. B. Açıl. 315-337. İstanbul & Ankara: İlem Kitaplığı & Nobel, 2015. google scholar
• Bozkurt, Ömer. “XVI. Yüzyılda Kostantiniye’den İskenderiye’ye Ticaret Gemisiyle Yolculuk” http://www. omerbozkurt.com/yazilar-soylesiler/xvi-yuzyilda-kostantiniyeden-iskenderiyeye-ticaret-gemisiyle-yolculuk/ (Erişim: 10.02.2021) google scholar
• Cici, Recep. “Kûrânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/426-27. Ankara: TDV Yayınları, 2002. google scholar
• Çöğenli, M. Sadi - Kara, Ömer. “Feyzullah Efendi’nin Kendi Kaleminden Otobiyografisi: Tenkitli Neşir”. Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu-Tebliğler-. Ed. Ö. Kara. 101-117. Erzurum: y.y., 2015 google scholar
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa. Zübde-i Vekayiât. Haz. Abdülkadir Özcan. Ankara: TTK Yayınları, 1995. google scholar
• Kûrânî, İbrahim b. Hasen el-Kûrânî. İlmâ‘u’l-Muhît bi-Tahkîki’l-Kesbi’l-Vasat Beyne Tarafeyi’l-İfrât ve’t-Tefrît. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 2722, 151-161. google scholar
• İlmiyye Sâlnâmesi: Osmanlı İlmiyye Teşkilatı ve Şeyhülislamlar. Haz. S. Ali Kahraman-A. Nezih Galitekin-Cevdet Dadaş. İstanbul: İşaret Yayınları, 1998. google scholar
• İpşirli, Mehmet. “Atâullah Mehmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/46-47. İstanbul: TDV Yayınları, 1991. google scholar
• İpşirli, Mehmet. “Sâdık Mehmed Efendi, Sadreddinzâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/395. İstanbul: TDV Yayınları, 2008. google scholar
• İpşirli, Mehmet. “Abdülkadir Şeyhî Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/144. İstanbul: TDV Yayınları, 1988. google scholar
• İpşirli, Mehmet. “Çatalcalı Ali Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/234-235. İstanbul: TDV Yayınları, 1993. google scholar
• İpşirli, Mehmet. “İşâret-i Aliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/423-24. İstanbul: TDV Yayınları, 2001. google scholar
• İpşirli, Mehmet. “Mülazemet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/537-539. İstanbul: TDV Yayınları, 2006. google scholar
• İpşirli, Mehmet. “Şeyhülislam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/91-96. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. google scholar
• Kadızâde-i Rûmî. Şerhu’l-Mulahhas fi’l-Hey’e. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah, 1489, 1-56. google scholar
• Kara, Ömer - Çöğenli, M. Sadi. “Şeyhülislam Feyzullah Efendi: Hayatı ve Eserleri”. Erzurumlu Şeyhülislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu-Tebliğler-. Ed. Ö. Kara. 35-99. Erzurum: y.y., 2015. google scholar
• Kavak, Özgür. “Bir Osmanlı Âliminin Bir Ömre Yayılan Okuma Serüveni: Veliyyüddin Cârullah Efendi’nin Fürû-ı Fıkıh Eserlerine Düştüğü Notlar”. Osmanlı Kitap Kültürü: Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları. Ed. B. Açıl. 123-181. İstanbul & Ankara: İlem Kitaplığı & Nobel, 2015. google scholar
• Kiel, Machiel. “Yenişehir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/473-76. İstanbul: TDV Yayınları, 2013. google scholar
• Kutbuddîn eş-Şîrâzî. et-Tuhfetü’ş-Şâhiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah, 1459, 1-89. google scholar
• Memiş, Şerife Eroğlu. “17. ve 18. Yüzyıllarda Osmanlı-Mısır Hac Güzergâhı, Kahire’den Medine’ye Hac Menzilleri”. Kadim Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 4: 2 (2020), 39-63. google scholar
• Nugay, Kübra. Şeyhülislam Mehmed Emin Ankaravî’nin Fetâvâ-yı Ankaravî Adlı Eserindeki Metodu (Aile Hukuku Örneğinde). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012. google scholar
• Onuş, Muhammed Usame. “Bir Osmanlı Âlimi Veliyyüddin Cârullah Efendi’nin Terceme-i Hâli”. Osmanlı Kitap Kültürü: Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları. Ed. B. Açıl. 17-46. İstanbul & Ankara: İlem Kitaplığı & Nobel, 2015. google scholar
• Özcan, Abdülkadir, “Edirne Vak’ası”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/445-46. İstanbul: TDV Yayınları, 1994. google scholar
• Özcan, Abdülkadir. “Hac: Osmanlı Dönemi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/400-08. İstanbul: TDV Yayınları, 1996. google scholar
• Özcan, Abdülkadir. “Süleyman II”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/75-80. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. google scholar
• Özcan, Tahsin. “Veliyyüddin Cârullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/38-40. İstanbul: TDV Yayınları, 2013. google scholar
• Özel, Ahmet. “Kadri Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/140-141. İstanbul: TDV Yayınları, 2001. google scholar
• Râşid Mehmed Efendi. Târih-i Râşid ve Zeyli. Haz. Abdülkadir Özcan ve diğerleri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013. google scholar
• Şeyhî Mehmed Efendi. Vekâyi‘u’l-Fuzalâ. Neşr. Ramazan Ekinci. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2018. google scholar
• Tayşi, Mehmed Serhan. “Şeyhül-İslam Seyyid Feyzullah Efendi ve Feyziyye Medresesi”. Türk Dünyası Araştırmaları 23 (1983), 9-100. google scholar
• Tayşi, Mehmet Serhan. “Feyzullah Efendi, Seyyid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/527-528. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. google scholar
• Türek, Ahmet - Derin, F. Çetin. “Feyzullah Efendi’nin Kendi Kaleminden Hal Tercümesi”. Tarih Dergisi 23 (1969), 205-218; Tarih Dergisi 24 (1970), 69-92. google scholar
• Uluçam, Abdüsselam. “Feyzullah Efendi Medresesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/528-29. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. google scholar
• Umut, Hasan. “Matematik Bilimlerine Meraklı Bir Âlim: Cârullah Efendi Koleksiyonu’nun Söyledikleri”. Osmanlı Kitap Kültürü: Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları. Ed. B. Açıl. 283-296. İstanbul & Ankara: İlem Kitaplığı & Nobel, 2015. google scholar
• Üçer, İbrahim Halil. “Yazının Ufku, Kayıtların Dili: İslâm Dünyasında Yazı Kültürü ve Cârullah Efendinin Notları”. Osmanlı Kitap Kültürü: Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları. Ed. B. Açıl. 49-65. İstanbul & Ankara: İlem Kitaplığı & Nobel, 2015. google scholar
• Veliyyüddîn Cârullah Efendi. Hâşiye alâ Hâşiyeti Muhyiddîn. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah, 1368, 1-76. google scholar
• Veliyyüddin Cârullah Efendi. Şerhu Risâleti’l-Hıdır. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah, 1699, 1-142. google scholar
• Veliyyüddîn Cârullah Efendi. Tuhfetü’l-Erîb. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 1958, 1-3 google scholar