Ḥadīth and Scholars in the Mamlūks

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 1, 365 - 387, 20.03.2020

Nagihan Emiroğlu

https://doi.org/10.26650/iuitd.2020.685155

Öz

It is known that the Mamlūk Sultans gave weight to scholars, especially ḥadīth scholars and ḥadīth science. The Mamlūk Sultans engaged in science and compiled works. On the other hand, since the Sultans and the Emirs were different from the people in terms of ethnicity and sect, they needed scholars to establish contact with the people. The Sultans were in contact with scholars to ensure their legitimacy, to control the religious structures of the society, to encourage the society in war and economic troubles, and to persuade society in important decisions. The Scholars also needed political stability in order to work in institutions such as madrasahs and Dār al-ḥadīth, and to continue their scientific studies in peace. Therefore, the Scholars should have been in contact with the Sultans. This situation often affected their scientific and social relations with each other. In the Mamlūk community, where various denominations and ethnic groups lived, the position of the scholars in society varied. The people gave a special value to the scholars who were busy with the ḥadīth because of their interest in the Hz. Prophet and the science of the ḥadīth. In this study, the relationship of the Scholars and especially the muḥaddith with the politicians and each other, the understanding of the ḥadīth and sunna of the society and the position of the scholars in the society will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, mamlūks, scholars, muḥaddith, madrasah

Memlüklerde Hadis ve Ulema

Öz

Memlük sultanlarının ulemaya özel olarak da hadis ulemasına ve hadis ilmine önem verdiği, hürmet gösterdiği, kendilerinin ilimle meşgul oldukları ve eser telif ettikleri bilinmektedir. Öte yandan sultan ve emirler gerek etnik açıdan gerekse mezhepsel açıdan halktan farklı olduğu için halk ile aralarında irtibatı sağlamak açısından ulemaya ihtiyaç duymuşlardır. Bu nedenle sultanlar kendi meşruiyetlerini sağlamak, toplumun dini yapılarını kontrol altında tutmak, savaş ve ekonomik sıkıntılarda âlimlerin toplumu cesaretlendirme ve önemli kararlarda toplumu ikna etmek gibi özelliklerinden yararlanmak için ulema ile yakın münasebet içinde bulunmuşlardır. Buna karşın ulema da gerek medrese ve darülhadis gibi kurumlarda görev alabilmek gerekse bireysel olarak huzur içinde ilmî çalışmalarını sürdürebilmek için siyasi istikrar ortamına ihtiyaç duymuştur. Bu da onların sultanlarla belli düzeyde bir ilişki içinde bulunmalarını gerektiriyordu. Bu durum onların çoğu zaman birbirleriyle olan ilmî ve sosyal ilişkilerini de doğrudan etkilemiştir. Bu ilişki ağı içinde oldukça çeşitli mezhep ve etnik grubun yaşadığı Memlük toplumunda ulemanın toplum içindeki konumu da değişkenlik göstermektedir. Özellikle halk Hz. Peygamber’e ve hadis ilmine duyduğu ilgi gereği hadis ile meşgul olan ulemaya ayrı bir değer atfetmiştir. Bu çalışmada genel olarak ulemanın özelde ise muhaddislerin gerek siyasilerle gerek birbirleriyle ilişkileri, toplumun hadis ve sünnet anlayışı ve muhaddislerin toplumdaki konumu, dönemin biyografi ve tarih kitaplarından hareketle mukayeseli olarak ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Memlükler, Ulemâ, Muhaddis

Kaynakça

• Ahmed, Ahmed Abdürrezzâk. el-Bezl ve’l-bertale zemene selâtîni’l-Memâlîk (Dirâse ani’r-rüşve). Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-kitâb, 1979.
• Ayaz, Fatih Yahya. Memlükler (1250-1517). İstanbul İsam Yayınları, 2015.
• Ayaz, Fatih Yahya. “Tenkiz”. TDV İslâm Ansiklopedisi. EK-2: 598-599. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
• Aynî, Bedreddin Mahmud b. Ahmed. İkdü’l-cümân fî târîhi ehli’z-zamân. Thk. Muhammed Muhammed Emin. Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâikü’l-Kavmiyye, 2009.
• Berkey, Jonathan P. Ortaçağ Kahire’sinde Bilginin İntikali İslamî Eğitimin Sosyal Tarihi. Trc. İsmail Eriş. İstanbul: Klasik yayınları, 2015.
• Buzpınar, Ş. Tufan. “Nakîbüleşraf”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 32: 322-324. İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı, 2006.
• Chamberlain, Michael. Ortaçağ’da bilgi ve sosyal pratik (Şam 1190-1350). Trc. Büşra Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Emiroğlu, Nagihan. “Hadis İlmi Açısından Bahrî Memlükler Döneminde Hanbelî-Eşʻarî Münasebetleri”. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2019): 458-470.
• Emiroğlu, Nagihan. Türk (Bahrî) Memlükler Döneminde Hadis İlmi (Hicri VII-VIII. Asırlar). Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Emiroğlu, Nagihan. “VIII/XIV. Asırda Hadis Eğitimi: Mizzî, İbn Teymiyye, Birzâlî, Zehebî Örneği”. Hadis Tetkikleri Dergisi 17/2 (2019): 95-118.
• Hüseynî, Ebü’l-Mehâsin Muhammed b. Ali. Zeylü Tezkireti’l-huffâz li’z-Zehebî, (Zeylü Tezkireti’l-huffâz içinde). Thk. Zekeriyya Ümeyrât. Beyrut Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Fehd, Ebü’l-Fazl Takiyyüddin Muhammed b. Necm Muhammed. Lafzu’l-elhâz bi-zeyli Tabakâti’l-huffâz (Zeylü Tezkireti’l-huffâz içinde). Thk. Zekeriyya Ümeyrât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Habîb el-Halebî, Ebû Muhammed el-Hasen b. Ömer. Tezkiretü’n-nebîh fî eyyâmi’l-Mansûr ve benîh,. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitâb, 1982.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. ed-Dürerü’l-kâmine fî a‘yâni’l-miet’s-sâmine. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1993.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. İnbâü’l-ğumr bi-ebnâi’l-ʻumr. Thk. Hasan Habeşî. Kahire: İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1994.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin. Kahire: Dâru’l-Hicr, 1997-1999.
• İbn Nâsırüddin, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah. er-Reddü’l-vâfir ʻalâ men zeʻame bi-enne men semmâ İbn Teymiyye şeyha’l-İslâm kâfir. Thk. Züheyr Şâvîş. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1991.
• İbn Râfîʻ, Ebü’l-Meʻâlî Muhammed b. Râfi‘. el-Vefeyât. Nşr. Salih Mehdî Abbâs - Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut Müessesetü’r-Risâle, 1982.
• İbn Şeddâd, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali. el-Aʿlâku’l-hatîre fî zikri ümerâʾi’ş-Şâm ve’l-Cezîre. Thk. Sami ed-Dehhân. Dımaşk: el-Maʻhedü’l-Fransî li’d-Dirâsâti’l-Arabiyye, 1956.
• İbnü’l-Attâr, Alâeddin Ali b. İbrâhim Tuhfetü’t-tâlibîn fî tercemeti’l-İmâm Muhyiddîn (el-Îcâz fî şerhi Ebî Dâvûd es-Sicistânî içinde). Thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan es-Selmân. Ürdün: Dâru’l-Eseriyye, 2007.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. Thk. Abdülkadir Arnaût-Mahmud Arnaût. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1992.
• İbnü’l-Verdî, Ebû Hafs Ömer b. el-Muzaffer. Târîhu İbni’l-Verdî (Tetimmetü’l-muhtasar fî ahbâri’l-beşer). Beyrut Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ali. Subhü’l-a‘şâ fî sınâʻatil-inşâ,. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1922.
• Kandemir, Mehmet Yaşar. “Heysemî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 17: 292-293. İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı, 1998.
• Kandemir, Mehmet Yaşar. “Mizzî, Yusuf b. Abdurrahman”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 30: 220-221. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2005.
• Kehhâle, Ömer Rıza. A‘lamü’n-nisâ fî âlemeyi’l-Arab ve’l-İslâm,. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Kindirî, Abdullah b. Muhammed. Hutûtu’l-ulemâ mine’l-karni’l-hâmis ila’l-âşir hicrî nemâzic ve emsile. Beyrut Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2014.
• Ma‘tûk, Salih Yusuf. İlmü’l-hadîs fî Mekketi’l-Mükerreme hilâle’l-asri’l-Memlûkî,. Mekke Câmiʻatü Ümmi’l-Kurâ, 1986.
• Makdisî, George. Ortaçağ’da Yüksek Öğretim İslâm Dünyası ve Hıristiyan Batı. Trc. Tuncay Başoğlu Ali Hakan Çavuşoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• Makrîzî, Ebû Muhammed Ahmed b. Ali. Kitâbü’l-mevâʻiz ve’l-i‘tibâr bi-zikri’l-hıtat ve’l-âsâr (el-Hıtat). Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1998.
• Makrîzî, Ebû Muhammed Ahmed b. Ali. Kitâbü’s-Sülûk li-ma‘rifeti düveli’l-mülûk. Thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Mutîʻ el-Hâfız, Muhammed. Câmiʻu’l-Hanâbile el-Muzâfferî bi-Sâlihiyyeti Cebeli Kâsiyûn. Beyrut Dâru’l-Beşâiril-İslâmiyye, 2002.
• Münzirî, Ebû Muhammed Abdülazîm b. Abdülkavî. Cevâbü’l-Hâfız Ebî Muhammed Abdilʻazîm el-Münzirî el-Mısrî ʻan es’ile fi’l-cerh ve’t-ta‘dîl. Thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebü’l-Matbûʻâti’l-İslâmiyye, 1990.
• Nuaymî, Ebü’l-Mefâhir Abdülkadir b. Muhammed. ed-Dâris fi târîhi’l-medâris. Thk. İbrâhim Şemseddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1990.
• Özaydın, Abdülkerim. “Kütübî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 27: 8-9. İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı, 2003.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Halil b. Aybeg. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Thk. Ahmed el-Arnaût - Türkî Mustafa. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Halil b. Aybeg. Nektü’l-himyân fî nüketi’l-ʻumyân,. Kahire: Dârü’l-Medîne, 1911.
• Sever, Mehmet. Bahrî Memlükler Dönemi Mezhep Hareketleri (1250-1382). Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE, 2017.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Abdurrahman b. Ebî Bekr. Zeylü Tabakâti’l-huffâz (Zeylü Tezkireti’l-huffâz içinde). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Tâceddin es-Sübkî, Ebû Nasr Abdülvehhâb b. Ali. Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-kübrâ. Thk. Mahmud Muhammed Tanâhî-Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. Kahire Dâru’l-Hicr, 1992.
• Takıyyüddin el-Fâsî, Ebu Abdullah Muhammed. Zeylü’t-Takyîd fî ruvâti’s-sünen ve’l-mesânid. Thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1410/1990.
• Takıyyüddin el-Fâsî, Ebü’t-Tayyib Muhammed b. Ahmed. el-İkdü’s-semîn fî târîhi’l-beledi’l-emîn. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Tomar, Cengiz. “Sehâvî, Şemseddin”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 36: 313-316. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2009.
• Toru, Ümit. “Eş‘arîlik-Hanbelîlik Farklılaşmasının Toplumsal Yansımaları”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22/1 (2018): 260-292.
• Yılmaz, Harun. Zengî ve Eyyûbî Dımaşk’ında Ulema ve Medrese. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Yusuf el-Attârî, Celal. Hareketü’t-te’lîfi’l-ilmî fî Mısr ve’ş-Şam fi’l-asri’l-Memlûkî el-evvel. Amman: Dâru’l-Fikr, 2010.
• Yücel, Ekrem. “Dâru’l-Hadislerin Doğuşunu Hazırlayan Sebepler”. Hadis Tetkikleri Dergisi, 13/1 (2015): 95-115.
• Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Mu‘cemü şüyûhi’z-Zehebî. Thk. Rûhiyye Abdurrahman es-Süyûfî. Beyrut Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 1990.
• Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. Thk. Şu‘ayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhir ve’l-a‘lâm. Thk. Ömer Abdüsselâm Tedmûrî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabi, 1996.
• Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Tezkiretü’l-huffâz. Thk. Zekeriyya Ümeyrât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.