A Criticism Of Sunbul Sinan Efendi’s Work Risālah al-Tahqīqiyya: ar-Rahs va’l-Vaks

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 1, 167 - 208, 31.03.2021

Yunus Bozbuğa

https://doi.org/10.26650/iuitd.2020.856972

Öz

From the 3th/9th century until today, the concepts of samā, raqs/davrān and jahri dhikr have been central concepts in the discussions among Sufis and jurists. The Ottoman State regarded the role of the Sufis in the state’s decision-making mechanisms as important as of the day it was founded, and regulary conducted intellectual and political consultations with them. Until the 15th century, the Halvatī Sufis had a scientific approach to the issues mentioned by Ottoman scholars. In the 11th/17th century, during the Kadızādeliler period, this opposing attitude went as far as physical intervention. The written studies suggest that these reactions against the Sufis were carried to the dimension of social and political intervention and were exhibited by the people, the jurists, and the state. The 15th century is generally considered the period when the discussions on samā, raqs/davrān and jahri dhikr began in the Ottoman Empire. We will evaluate the beginning of these discussions and the evidence presented within the framework of the Risālah al-tahqīqiyya of Halvatī sheikh Sunbul Sinan Efendi (d. 936/1529). Sunbul Efendi is a Sufi scholar who lived during the period when the Ottoman Empire was ruled by Bayezid II (d. 918/1512), Selim I (d. 926/1520), and Suleyman I (d. 974/1566), and scientific studies were led by famous sheikhs such as Efdalzāde (d. 908/1503), Zenbilli Ali Efendi (d. 932/1526), and Kemalpaşazāde (d. 940/1534). Ibrahim al-Halabī, the imam of Fatih Mosque, was another scholar who lived at the time of Sunbul Efendi. The work of Sunbul Efendi is important for revealing the scientific discussions of samā, raqs/davrān and jahri dhikr during the 9th/15th century. Sources state that both scholars lived during the same period. Ibrahim al-Halabī has a work named ar-Rahs va’l-vaks on the mentioned concepts. This study was created on the basis of the hypothesis “ar-Rahs va’l-vaks is a rejection of Risālah al-tahqīqiyya.” As a result of the investigations made in line with the hypothesis, following the order of evidence mentioned by Sunbul Efendi on the subjects of samā, raqs/davrān and jahri dhikr, and considering the dates of the works, it is believed that ar-Rahs va’l-vaks was written as a rejection of the Risāle-i tahqīqiyya. This study is also important because it examines the concepts and subjects of the science of sufism with the methods of fiqh, handling the subject with an interdisciplinary approach.

Anahtar Kelimeler

Fıqh, Sunbul Sinan Efendi, Risālah al-Tahqīqiyya, Ibrahim al-Halabī, ar-Rahs va’l-vak

Sünbül Sinan Efendi’nin Risâle-i Tahkîkiyye’sine Bir Reddiye: er-Rahs ve’l-Vaks

Öz

3/9. asırdan günümüze kadar semâ, raks/devran ve cehrî zikir kavramları sufîler ve fakihler arasında önemli tartışma konularından biri olmuştur. Osmanlı Devleti, kurulduğu gün itibariyle sûfileri devletin karar mekanizmalarında önemli görmüş, onlarla fikrî ve siyasî istişarelerde bulunmuştur. Halvetî sûfîlere 9/15. yüzyıla kadar Osmanlı ulemâsı tarafından bahsi geçen konular hakkında telif edilen birçok eser ile karşı görüşler aktarılmıştır. 11/17. yüzyıl Kadızâdeliler dönemiyle birlikte bu karşı tutum şiddetlenerek birçok risâle kaleme alınmıştır. Telif edilen çalışmalar ile sûfîlere yönelik bu tepkiler, sosyal ve siyasal müdahale boyutuna taşınarak halk, fakihler ve devlet eliyle bizzat gösterilmiştir. Bu bağlamda 9/15. yüzyıl, Osmanlı Devleti’nde semâ, raks/devran ve cehrî zikir tartışmalarının başladığı dönem olarak zikredilmektedir. Bu tartışmaların başlangıcını ve sunulan delilleri Halvetî şeyhi Sünbül Sinan Efendi’nin (ö. 936/1529) Risâle-i tahkîkiyye’si çerçevesinde değerlendireceğiz. Sünbül Efendi, Bayezid II (ö. 918/1512), Selim I (ö. 926/1520) ve Süleyman I’in (ö. 974/1566) Osmanlı Devleti’ne hükümran olduğu bir dönemde yaşamıştır. Efdalzâde (ö. 908/1503), Zenbilli Ali Efendi (ö. 932/1526) ve Kemalpaşazâde (ö. 940/1534) gibi meşhur şeyhülislamlar ile aynı dönemlerde yaşamış sûfî bir âlimdir. Aynı dönemde yaşayan bir diğer âlim ise Fatih Camii imam-hatîbi İbrahim el-Halebî (ö. 956/1549)’dir. 9/15. yüzyıl semâ, raks/devran ve cehrî zikir ilmî tartışmalarını gün yüzüne çıkarması bakımından Sünbül Sinan Efendi’nin eseri önem arz etmektedir. Kaynaklarda aynı dönemde yaşadıkları belirtilmemekle birlikte İbrahim el-Halebî’nin de bahsedilen konularla ilgili er-Rahs ve’l-vaks adlı bir eseri vardır. Bu çalışma, “er-Rahs ve’l-vaks, Risâle-i tahkîkiyye’ye bir reddiyedir” hipotezi temel alınarak oluşturulmuştur. Hipotez doğrultusunda yapılan incelemeler neticesinde semâ, raks/devran ve cehrî zikir konularında Sünbül Efendi’nin zikrettiği delil sırasının takip edilmesi ve eserlerin kaleme alınış tarihleri dikkate alındığında er-Rahs ve’l-vaks’ın Risâle-i tahkîkiyye’ye bir reddiye olarak yazıldığı düşünülmektedir. Ayrıca bu çalışmanın diğer bir önemi, tasavvuf ilminin kavram ve konularını, fıkıh ilminin yöntemleri ile değerlendirerek konuyu interdisipliner bir yaklaşımla ele almasıdır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Sünbül Sinan Efendi, Risâle-i Tahkîkiyye, İbrahim el-Halebî, er-Rahs ve'l-Vaks

Teşekkür

Eşim Hande Nur Bozbuğa'ya verdiği desteklerden dolayı teşekkür ederim.

Kaynakça

• Annâkî, Ebu’l-Hasan b. el-Kenânî. Tenzîhü’ş-şerîati’l-merfûa ‘ani’l-ahbârî’ş-şenîati’l-mevzûa. thk. Abdülvehhab Abdüllatif - Abdullah Muhammed es-Sıddîk. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, ts.
• Ayvansarayî, Hüseyin Efendi vd. Hadîkatü’l-cevâmî’. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1281/1865.
• Bardakçı, Mehmet Necmettin. “Osmanlı Devletinin Kuruluş Sürecinde Tasavvuf ve Tarikatlar”. Arayışlar İnsan Bilimleri Araştırmaları 1/2 (1999), 1-16. Beşir Efendi, E. Semâ ve devran risâlesi. Süleymaniye Ktp.: Esad Efendi, 1352.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Kahire: Merkezu Hecr li’l-Buhûs ve’d-Dirâseti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 1432/2011.
• Beyzâvî, Nâsırüddin Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl el-ma’rûf bi-tefsîri’l-Beyzâvî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts. Bozbuğa, Yunus. Bir Fetvâ Tercih ve Tahrîc Örneği Olarak Sünbül Sinan Efendi’nin Risâle-i Tahkîkiyye’si. Yalova: Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bozkurt, Nebi. “Oyun”. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 34/15-16. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Buhârî, Alâüddin Abdulaziz b. Ahmed b. Muhammed b. Abdulazîz. Keşfu’l-esrâr an usûl-i Fahrü’l-İslâm el-Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1997.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil. el-Câmi‘u’s-Sahîh/Sahîh-i Buhârî. 8 Cilt. Dımeşk: Dâru’bn-i Kesîr, 1423/2002.
• Bursalı, Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa’-i Âmire, 1333/1914.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları, 1997.
• Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. thk. Uceyl Câsim en-Neşimî. Kuveyt: Vezâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye/İstanbul: İrşad Kitabevi, 1414/1994.
• Ceyhan, Semih. “Semâ”. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 36/455-457. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Çelebî, Kâtip. Keşfü’z-zünûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 10 Cilt. Dersaâdet: Âlem Matbaası, 1310/1892.
• Darîmî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahmân b. el-Fazl b. Behrâm. Sünen-i Dârimî. thk. Hüseyin Selim Esed er-Riyâdî. 3 Cilt Riyad: Dâru’l-Mugnî, 1421/2000.
• Debûsî, Ubeydullah b. Ömer b. İsâ. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Abdülcelil el-Ata. Dımaşk: Dârü’n-Nu’man li’l-Ulûm, 1426/2005.
• Demîrî, Ebu’l-Bekâ Muhammed b. Musa b. İsa. en-Necmü’l-vehhâc fî-şerhi’l-Minhâc. 10 Cilt. b.y.: Dâru’l-Minhâc, 1425/2004.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî. Sünen-i Ebû Dâvud. thk. Şuayb el-Arnavut – Muhammed Kâmil Karabileli. 7 Cilt. Dımeşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: İFAV Yayınları 1994.
• Erdebîlî, Yusuf b. İbrahim. el-Envâr li-‘amâli’l-ebrâr. thk. el-Fâzıl Halef Mufzî el-Mutlak. 3 Cilt. Cidde: Dâru’z-Ziya’, 1427/2006.
• Gazzâlî, Ebu’l-Hamid. İhyâu ‘ulûmi’d-dîn. 8 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1432/2011.
• Halaçoğlu, Yusuf. XVI-XVII Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı. Ankara: b.y., 1991.
• Halebî, İbrahim. Risâletü’r-rahs ve’l-vaks li-müstehilli’r-raks. Süleymaniye Ktp.: M. Hafid Efendi. 453/thk. Abdulkadir el-Arnavut - Hasan es-Semâhî es-Süveydân. Dımeşk: Dâru’l-Beşâir, 2001.
• Hanbel, Ahmed b. Müsned. thk. Şuayb el-Arnavut – Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1417/1997.
• Harîrîzâde, Muhammed Kemaleddin b. Abdurrahman. Tıbyânu vesâili’l-hakâik fî beyâni selâseti’t-târik. 2 Cilt. İstanbul: Süleymaniye Ktp., İbrahim Efendi, 00431.
• Has, Şükrü Selim. “Halebî, İbrahim b. Muhammed”. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 15/231-232. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Has, Şükrü Selim. A Study of İbrahim Al-Halabi with Special Reference to the Multaqa. Yayımlanmış Doktora Tezi. England: University of Edinburg, 1981. http://hdl.handle.net/1842/7422.
• Hulvî, Mahmud Cemâleddin. Lemezât-ı Hulviye. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, 04536.
• Hücvirî, Ebu’l-Hasen, Keşfu’l-mahcûb. thk. İs’ad Abdülhâdî Kindil. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1980.
• İbn Battuta, Ebu Abdullah Şemseddin Muhammed b. Abdillah. İbn Battuta Seyahatnâmesi. trc. A. Sait Aykut. 2 Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• İbnü’l-Hâc, Ebu Abdillah b. Muhammed b. Muhammed el-Adberî. el-Medhal ila tenmiyeti’l-‘amâl bi-tahsîni’n-niyyât ve tenbîhi ala ba’zi’l-bid’i ve’l-fevâidi elletî intehalet ve beyânü şen’âtihâ. thk. Tevfik Hamdân. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• İbn-i Kemal, Şemseddin Ahmed. Tevârih-i Âl-i Osman, II. Defter. haz. Şerafettin Turan. Ankara: TTK Yayınları, 1404/1983.
• İbn-i Kemal, Şemseddin Ahmed. Risâle fî tahkîki’l-hak ve ibtilâi re’yi’s-sûfiyye fi’r-raks ve’d-devran. Süleymaniye Ktp.: Düğümlü Baba, 446.
• İbn-i Kemal, Şemseddin Ahmed. Fetâvâ-yı İbn Kemal. Süleymaniye Ktp.: Darü’l-Mesnevi, 118/Esad Efendi, 696/Nuru Osmaniye, 1967.
• İbn-i Kemal, Şemseddin Ahmed. Risâletü’l-Münîra. b.y.: Matbaa-i Cemâl, 1890.
• İbn-i Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâmüddîn İsmail b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ el-Kaysî el-Kureşî. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Sâmî b. Muhammed es-Sellâme. 14 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru Taybe, 1418/1997.
• İbn-i Mâce, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce. thk. Muhammed Fûat Abdulbâki. Kahire: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-Arabî, 1395/1975.
• İbnü’l-Halebî, Ebû Abdullah Radıyyüddin Muhammed b. İbrahim b. Yusuf Halebî. Dürrü’l-habeb fî tarihi a’yani Haleb. thk. Mahmud Muhammed el-Fahûrî - Yahya Zekeriyya Abbare. Dımaşk: Menşûratu Vizâreti’s-Sekâfe, 1972.
• İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Felah Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdulkadir Arnavut - Mahmûd Arnavut. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1986.
• İbnü’l-Mezîn, Ahmed Ömer b. İbrahim Ebî Abbâs el-Ensârî el-Kurtûbî. Keşfu’l-gına’ ‘an hükmi’l-vecdi ve’s-semâ. Batanta: Dâru’s-Sahâbeti li’t-Turâs, 1412/1992.
• İsfehânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillah b. Ahmed b. İshak b. Musa b. Mihrân. el-Ma’rifetü’s-sahabe. thk. Âdil b. Yusuf el-Azezî. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 2. Basım, 1419/1998.
• İsfehânî, Ebu’l-Kâsım el-Hüseyn b. Muhammed el-Ma‘rûf bi-Râğıb. el-Müfredât fî garîbi’l-kurân. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1431/2010, İşpirli, Mehmet. “Sarıgörez Nureddin Efendi”. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 36/151-152. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Kâdıhân, Hasan b. Mansûr Fahrüddin el-Özcendî. el-Fetevâ-yı Alemkiriyye el-ma’rûf bi’l-fetevâ-yı Hindiyye ve bi-hâmişihâ fetevâ-yı Kâdıhân. 6 Cilt. Mısır: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1310/1893.
• Kur’ân-ı Kerim Meâli, haz. Hayrettin Karaman vd. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2017.
• Kâşânî, Abdurrezzâk. Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayınları, 2004.
• Kayaoğlu, İsmet. “Raks ve Devran Etrafında Tartışmalar”. III. Uluslararası Mevlana Kongresi (5-6 Mayıs 2003), 291-302.
• Kazım, Hasan. “Terâcim: Gülizâr Hakikatte Bülbül Pîr-i Tarikât-i Hazret Sünbül”. Cerîde-i Sûfiyye 4/111 (1333/1914), 173-74.
• Kazvînî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerim er-Râfi’î. el-Muharer fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî, thk. Ebû Yakûb Neş’et b. Kemal el-Mısrî. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1434/2013.
• Kazvînî, Necmüddin Abdülğaffâr b. Abdülkerim b. Abdilgaffâr. el-Lübâb. Süleymaniye Ktp.: Mikrofilm, 05535.
• Kazvînî, Necmüddin Abdülğaffâr b. Abdülkerim b. Abdilgaffâr. el-Ucâb fî şerhi’l-lübâb. Süleymaniye Ktp.: Carullah, 00697.
• Kelâbâzî, Ebû Bekr. et-Ta’arruf li-mezhebi ehli’t-tasavvuf. thk. Abdülhalim Mahmud - Taha Abdülbâki Surûr. Kahire: Neşrü’t-Türâsi’s-Sûfî, 1960.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım. er-Risâletü’l-Kuşeyrî. thk. Enes Muhammed Adnan eş-Şerafâvî. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 1981.
• Koca, Ferhat. “Osmanlı Dönemi Fıkıh-Tasavvuf İlişkisi: Fakılar ile Sofular Mücadelesinin Tarihi Serüveni”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (2002), 73-131.
• Koca, Ferhat. “Osmanlı Fakihlerinin Semâ, Raks ve Devran Hakkındaki Tartışmaları”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 5/13 (2004), 25-74.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-câmi’u’l-ahkâmi’l-kur’ân ve el-mübeyyinü li-mâ tezammanehû mine’s-sünneti ve âyi’l-furkân. thk. Kâmil Muhamed el-Harrât - Gıyâs el-Hâc Ahmed. 20 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006.
• Kutluboğa, Zeynüddin Kâsım. Şerhu muhtasari’l-Menâr el-müsammâ hülâsâtü’l-efkâr şerhü muhtasari’l-Menâr. thk. Hüseyr b. Nâsiri’n-Nâsir. Beyrut: Dârü’l-Kelimi’t-Tayyibe - Dârü’bn-ü Kesîr, ts.
• Makdîsî, Şemsüddîn Muhammed b. Muflih. Kitâbu’l-Füru’. thk. Abdullah b. Abdulhasen et-Türkî. 12 Cilt. Kahire: Dâru’l-Müeyyed - Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Manzûr, Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr fi fıkhı mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî (r.a.) ve hüve şerhu muhtasarü’l-Müzenî. thk. Muhammed Bekir İsmâil - Abdulfettâh Ebû Sünne. 18 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1994.
• Mecdî Efendi, M. Tercüme-i Şekâyiki’n-Nûmâniyye. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1979.
• Mekkî, Ebû Tâlib. Kûtu’l-kulûb fi muâmeleti’l-mahbûb. thk. Abdülmün’im el-Hıfnî. Kahire: Dârü’r-Reşâd, 1412/1991.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn el-Kureyşî en-Nisâbûrî b. Haccac. Sahîh-i Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1375/1956.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. Kitâbu’s-Süneni’l-Kübrâ. thk. Hasan Abdulmen’am Şelbî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfizüddin Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. el-Menâr fî Usûli’l-Fıkh. Der Saâdet: Matbaa-i Ahmed Kâmil, 1326/1908.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfizüddin Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’l-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bidyevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1419/1998.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfizüddin Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Kenzu’d-dekâik. thk. Sâid Bekdâş. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Medîne-i Münevvere: Dâru’s-Sirâc, 1436/2011.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref Mürî. Kitâbu’l-mecmu’ şerhi’l-mühezzebi li’ş-Şirâzî. thk. Muhammed Necîb el-Matî’î. 20 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kutub, 1423/2003.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref Mürî. Sahîh-i Müslim bi-şerhi’n-Nevevî. thk. Hasan Abbas Kutub. 18 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru Alemi’l-Kutub, 1424/2003.
• Öğüt, Salim. “Telbiye”, Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 40/396-397. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Öngören, Reşat. Osmanlılar’da Tasavvuf Anadolu’da Sûfiler, Devlet, Ulemâ (XVI.yy). İstanbul: İz Yayınları, 2000.
• Öngören, Reşat. Tarihte Bir Aydın Tarikatı Zeynîler. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Öngören, Reşat. “Osmanlılar Döneminde Semâ ve Raks Tartışmaları”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. 1/25 (2010), 123-32.
• Özcan, Talip. “Molla Arap”. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 30/240-241. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Âlimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları. İstanbul: TDV Yayınları, 2017.
• Özen, Şükrü. “16. Yüzyıl Osmanlı Hukukunun Kaynakları”. Sahn-ı Semândan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası (Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler) - XVI. Yüzyıl. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, (2017), 21-24.
• Râzî, Ebû Abdillah b. Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtihu’l-gayb. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Sâmî, Şemsettin. Kâmûsu’l-a’lâm. İstanbul: Mihran Matbaası, 1311/1894.
• Sanânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. thk. Habiburrahman el-Azamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2. Basım, 1403/1983.
• Sarıgörez, Nûreddin Efendi. el-Murtazâ. Burdur: Burdur İl Halk Kütüphanesi, 001330/1a-123b.
• Serrâc, Ebû Nasr et-Tûsî. el-Luma’ fi’t-tasavvuf. thk. Reynold Alleyne Nicholson. Leiden: E. J. Brill, 1996.
• Sühreverdî, Şihâbuddin Ebû Hafs Ömer. Avârifu’l-maârif. thk. Edîb el-Kemedânî - Muhammed Mahmud el-Mustafa. 2 Cilt. Mekke: el-Mektebetü’l- Mekkiyye, 1422/2001.
• Sünbül Sinan, Yusuf. Risâle-i tahkîkiyye. Süleymaniye Ktp.: Bağdatlı Vehbi, 2073/1a-28b. Süreyya, Mehmet. Sicill-i Osmânî. İstanbul: Matbâa-i Âmire, 1311/1894.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Ümm. thk. Rıfat Fevzi Abdülmuttalib. 10 Cilt. Cidde: Dâru’l-Vefâ, 1422/2001.
• Şâşî, Nizâmüddin Ebî Ali Ahmed b. Muhammed b. İshâk. Usûlu’ş-Şâşî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1971.
• Şîrâzî, Ebû İshak. el-Mühezzeb fî fıkhı’l-İmami’ş-Şâfiî. thk. Muhammed ez-Zuhaylî. 6 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Kalem - Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1417/1996.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu’cemu’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecid es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Taşköprizâde, Ebu’l-Hayr İsamüddin Ahmed Efendi, eş-Şekâiku’n-nu‘maniyye fî ulemai’d-devleti’l-Osmaniyye. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1395/1975.
• Tebrîzî, Muhammed b. Abdillah el-Hatîb. Mişkâtu’l-Mesâbîh. thk. Abdülhamid el-Hindâvî. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1432/2011.
• Tirmîzî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiu’l-Kebîr. thk. Beşşâr Avvâl. 6 Cilt. Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Türcan, Talip. “Dini ve Dini Temsil Eden Kaynakları Tanımlayıcı Bir Yöntem Olarak Sahâbe İcmâı”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 27 (2016), 56-67.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, 1991.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu (TTK) Basımevi, 1988.
• Vassâf, Osmânzâde Hüseyin. Sefîne-i evliyâ-yı ebrâr. Süleymaniye Ktp.: Yazma Bağışlar, 2306/4 Cilt.
• Vicdâni, Sadık. Tomâr-ı turuk-ı aliyye. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, 1337-41/1918-22.
• Yakub, Yusuf Sinâneddin. Menâkıb-ı şerîf ve tarîkatnâme-i pîrân ve meşâyih-i tarîkat-ı aliyye-i Halvetiyye. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Ktp.: Osmanlıca Kitap, K.01038/1/1a-79b.
• Yazıcı, Tahsin. “Fetih’ten Sonra İstanbul’da İlk Halvetî Şeyhleri: Çelebi Muhammed Cemâleddin, Sünbül Sinân ve Merkez Efendi”. İstanbul Enstitüsü Dergisi 2 (1956), 87-113.
• Yazıcı, Tahsin. “Sünbülîye”, İslam Ansiklopedisi. 11/236-238. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1970.
• Yücer, Hür Mahmut. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf 19.yy. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Yücer, Hür Mahmut. “Sünbül Sinan”. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 38/135-136. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Yücer, Hür Mahmut. “Sünbüliyye”. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 38/136-140. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Zekeriyya, Ebu’l-Hüseyn Ahmed d. Fâris. Mekâyîsu’l-luga. thk. Enes Muhammed eş-Şâmî. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1429/2008.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf. thk. Halil Me’mûn Şîhâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1430/2009.
• Zirikli, Hayreddin. el-A’lâm kâmûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-arab ve’l-müsta’rebîn ve’l-müsteşrikîn. Beyrut: Dâru’l-İlmi’l-Melâyîn, 2002.