Knowledge and Rational Judgment in the Thought of Abū Ali al-Sakūnī

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 1, 291 - 308, 31.03.2021

Mustafa Özbakır

https://doi.org/10.26650/iuitd.2021.860709

Öz

Abū Ali al-Sakūnī (d. 717/1317), who was born in Andalusia and grew up in Maghrib territory, mostly adopted a critical attitude to the later Muslim theologians and logicians, following the footsteps of Abū Baqr al-Bāqillānī (d. 403/1013) in the formation of his own theological views. However, he made use of logicians in terms of the classification of knowledge in general and of Fakhr al-Dīn al-Rāzī (d. 606/1210) in terms of his views on knowledge derived from granting assent on the other. Logical judgment, which is said to be one of the principal elements of the knowledge achieved by granting assent or alternatively regarded as a substitute for knowledge of that kind occupies a central place in the systematical thought of Sakūnī as a whole. For him, among the judgments, which provide a certain basis for all sciences, particularly the rational judgments are of great importance. Because rational judgments are not liable to any changes or modifications, they are subject to examination in the science of Kalām in this respect. Additionally, in Sakūnī’s system, we find that rational judgments are located at the very junction point where his own views on the topic and those of philosophers have collided. For instance, his classification of rational judgment, particularly one that is logically necessary, shows a striking similarity to the understanding of necessity by philosophers such as Abu’l-Hasan al-‘Āmirī (d. 381/992) and Avicenna (d. 428/1037). This article will examine Sakūnī’s work Tamyīz to ascertain his understanding of knowledge and rational judgment.

Anahtar Kelimeler

Sakūnī, Tamyīz, Knowledge, Rational Judgment, Necessity

Ebû Ali es-Sekûnî’de Bilgi ve Aklî Hüküm

Öz

Endülüs’te başlayan hayatını Mağrib topraklarında sürdüren Ebû Ali es-Sekûnî (ö. 717/1317) müteahhir dönemde yaşamış olmasına rağmen müteahhir kelâmcıları ve mantıkçıları eleştirmiş, kelâmî görüşlerinde büyük ölçüde Ebubekir b. Tayyib el-Bâkıllânî (ö. 403/1013) çizgisini takip etmiş ve kelâm ilminde mütekaddim kelâmcıların referans alınması gerektiğini savunmuştur. Ancak onun bu eleştirel tavrı genel olarak bilgi taksiminde mantıkçılardan, tasdikî bilginin tahlilinde ise Faheddîn er-Râzî’den (ö. 606/1210) istifade etmesine engel olmamıştır. Tasdikî bilginin unsurlarından biri olduğu söylenen ya da tasdiki bilgi anlamında kullanılan hüküm, Sekûnî’nin düşünce sisteminde merkezî kavramlardan biridir. Ona göre bilimlere temel teşkil eden hükümlerin içerisinden özellikle aklî hükümler değişime konu olmadığından dolayı büyük önem taşımaktadır. Bu yönüyle onlar kelâm ilminde inceleme konusu yapılır. Ayrıca bu hükümler, Sekûnî’nin düşünce sisteminde filozoflarla en belirgin kesişimin yaşandığı noktalarından biridir. Bu bağlamda onun aklen zorunlu taksimi İbn Sînâ’nın (ö. 428/1037) zorunluluk anlayışıyla ciddi benzerlik gösterir. Bu makalede Temyîz isimli eserinden hareketle Sekûnî’nin bilgi ve aklî hüküm anlayışı ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sekûnî, Temyîz, Bilgi, Aklî hüküm, Zorunluluk

Kaynakça

• Arıcı, Müstakim. “İslam Düşüncesinde Fahreddin er-Râzî Ekolü”. İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddîn er-Râzî. ed. Ömer Türker ve Osman Demir. 167-202. İstanbul: İsam Yayınları, 1.Basım, 2013.
• el-Bâkıllânî, Ebubekir b. Tayyib. et-Takrîb ve’l-irşâd. 3 Cilt. thk. Abdülhamid b. Ali Ebû Zeyd. Lübnan: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• el-Bâkıllânî, Ebubekir b. Tayyib. Kitâbü’t-Temhîd. Beyrût: el-Mektebetü’ş-Şarkıyye, 1957.
• el-Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf. 3 Cilt. çev. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2015.
• el-Gâzzâlî, Ebû Hâmid. Mi‘yârü’l-ilm. çev. Ali Durusoy-Hasan Hacak. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1.Basım, 2013.
• es-Sekûnî, Ebû Ali. et-Temyîz limâ evde‘ahu’z-Zemahşerî mine’l-i‘tizâl fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. 3 Cilt. thk. Yusuf Ahmed. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2005.
• es-Sekûnî, Ebû Ali. et-Temyîz limâ evde‘ahu’z-Zemahşerî mine’l-i‘tizâl fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah, 235, 1-170.
• es-Sekûnî, Ebû Ali. et-Temyîz limâ Evde‘ahu’z-Zemahşerî mine’l-i‘tizâl fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Selim Ağa, 1-268.
• es-Sübkî, Tâcüddîn. Tabakâtü’ş-Şâfiiyeti’l-kübrâ. 10 Cilt. thk. Mahmud Muhammed et-Tanâhî. Mısır: Daru’l Hicr, 1413/1992.
• er-Râzî, Fahreddîn. el-Mahsûl fî usûli’l-fıkh. 6 Cilt. thk. Câbir Feyyâz el-Alvânî. Lübnan: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• er-Râzî, Kutbuddîn. Tahrîrü’l-kavâidi’l-mantıkıyye. İstanbul: Hâşimî Yayınları, 4. Basım, 2015.
• ez-Ziriklî, Hayreddîn. el-A‘lâm. 15 Cilt. Beyrut: Daru’l-İlm li’l-Melâyin, 15. Basım 2002.
• Haklı, Şaban. “Fahreddin er-Râzî’nin Bilgi Teorisi”. İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddîn er-Râzî. ed. Ömer Türker-Osman Demir. 423-452. İstanbul: İsam Yayınları, 1. Basım, 2013.
• el-Îcî, Adudüddîn. el-Mevâkıf (Şerhu’l-Mevâkıf içinde). 3 Cilt. çev. Ömer Türker (İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2015.
• İbn Fürek, Ebubekir. Mücerreü’l-makâlât. Beyrût: Dârü’l-Meşrık, 1987. İbn Sînâ, Ebû Ali. Şifa/İlâhiyyât. 1. Cilt. çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2014.
• İbn Sînâ, Ebû Ali. el-İşârât ve’t-Tenbîhât. çev. Ali Durusoy vd. İstanbul: Litera Yayınları, 4. Basım, 2017.
• Kaya, Veysel. “Fahreddîn Râzî’nin Sünnî Eş‘arî Kelâmına Yönelttiği Eleştiriler”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 5/3 (2005), 247-257.
• Mahfûz, Muhammed. Terâcimü’l-müellifîn et-tûnusiyyîn. 5 Cilt. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1994.
• Özbakır, Mustafa. Sekûnî’nin Temyîz’inde İ‘tizâl Eleştirisi: Fâtiha ve Bakara Sûreleri Örneğinde Bir İnceleme. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Özpilavcı, Ferruh. Fârâbî’nin Önerme Anlayışı. İstanbul: Lİtera Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Türker, Ömer. “Eş‘arî Kelâmının Kırılma Noktası: Cüveynî’nin Yöntem Eleştirileri”. İslam Araştırmaları Dergisi. 19 (2008). 1-23.
• Türker, Ömer. “Sekûnî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/336. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Winsnovsky, Robert. İbn Sînâ Metafiziği. çev. İbrahim Halil Üçer. İstanbul: Klasik Yayınları, 1. Basım, 2010.