The Status of Hagia Sophia Big Roundels From Past to Present Through Photographs and Engravings

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 1, 209 - 242, 31.03.2021

Ahmed Zahid Çelebi

https://doi.org/10.26650/iuitd.2021.862115

Öz

The Hagia Sophia Holy Grand Mosque is an important work of architecture in art history. Moreover, many architects have tried to match or exceed its greatness. In the context of political history, it is a structure that many people have tried to capture and bestow with a political message. The Islamic elements of the structure have existed ever since it was turned into a mosque by Fatih Sultan Mehmed. The most striking of these elements are the roundels written by Kazasker Mustafa İzzet Efendi, a calligrapher and musician. Before the signs of Mustafa İzzet Efendi were hung in the building as part of the restoration of the Hagia Sophia, the structure was adorned with works of calligraphy by Teknecizâde İbrahim Efendi. Many of the works of calligraphy in the Hagia Sophia, which was converted into a museum in 1934, were removed from their original places and sent to surrounding museums. The roundels of Mustafa İzzet Efendi were also subjected to the same treatment, but it was not possible to remove them. As a result, they were left on the ground until they were hung by volunteers 15 years after they were unloaded. This paper shows that Teknecizâde’s paintings had a strong influence on the engravings of the period. This paper discusses the stories and artistic style of Izzet Efendi’s roundels. After the Hagia Sophia Mosque was turned into a museum, the situation of the roundels that had been taken down from their original places was revealed. Information about the people who attempted to hang the roundels in their original places and their testimonies were compiled and evaluated.

Anahtar Kelimeler

Hagia Sophia, Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Teknecizâde İbrahim Efendi, Jali thuluth, Islamic calligraphy

Ayasofya Büyük Levhalarının Fotoğraf ve Gravürler Üzerinden Geçmişten Günümüze Durumu

Öz

Ayasofya sanat tarihi için önem arz eden, mimarlarca aşılmaya çalışılan bir yapı iken siyasi tarih bağlamında ise ele geçirilmeye ve üzerinden siyasal mesaj verilmeye çalışılan bir yapı olmuştur. Fatih Sultan Mehmed tarafından bir cami haline getirildiği günden beri içerisindeki İslami unsurlarla var olagelmiştir. Bunlardan en dikkat çekenlerin başında da hattat ve musikişinas Kazasker Mustafa İzzet Efendi tarafından yazılan levhalar gelmektedir. Mustafa İzzet Efendi’nin levhaları Ayasofya’nın restorasyonuyla birlikte asılmadan önce yerlerinde Teknecizâde İbrahim Efendi’ye ait hat levhaları bulunmaktaydı. 1934 yılında müzeye dönüştürülen Ayasofya’nın hatları yerlerinden indirilmiş ve birçoğu çevre müzelere dağıtılmıştır. Mustafa İzzet Efendi’nin levhaları da aynı muameleye maruz kalmış fakat dışarı çıkarılması mümkün olmamıştır. Bu süreçte zeminde bekleyen levhalar, indirilmesinin üzerinden 15 sene geçmesinin ardından gönüllüler tarafından yerine asılmıştır. Bu makalede Teknecizâde’nin levhaları, dönemin gravürleri üzerinden tespit edilmiştir. İzzet Efendi’nin levhalarının hikayesi ve sanatsal özellikleri ele alınmıştır. Ayasofya Camii’nin müzeye çevrilmesinden sonra yerlerinden indirilen levhaların, kamuoyu ve ilgili kurullarca tartışılan durumu ortaya konmuştur. Levhaların tekrar yerlerine asılmasında çaba sarf eden kişiler ve tanıklıkları ile ilgili bilgiler derlenip bir araya getirilmiş ve değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Teknecizâde İbrahim Efendi, celi sülüs, Hat sanatı, Ayasofya

Kaynakça

• Ådahl, Karin. Cornelius Loos in the Ottoman Empire: Drawings for the King of Sweden. İstanbul: Swedish Research Institute in Istanbul, 2019.
• Ayvansarâyî, Hüseyin. Hadikatü’l Cevâmî’ İstanbul Câmiileri ve Diğer Dinî-Sivil Mimarî Yapılar. İstanbul: İşaret Yayınları, 2001.
• Osmanlı Arşivi. Evkaf Defterleri [E.V.]. 13132. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• Osmanlı Arşivi. Evkaf Defterleri [E.V.]. 13505. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• Osmanlı Arşivi. Evkaf Defterleri [E.V.]. 13483. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• Osmanlı Arşivi. İrade Mesâil-i Mühime [İ. MES. MHM.]. 670. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• Osmanlı Arşivi. İrade Mesâil-i Mühime [İ. MES. MHM.]. 693. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• Diker, Hasan Fırat. Belgeler Işığında Ayasofya’nın Geçirdiği Onarımlar. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2010.
• Dönmez, Yasemin. Ayasofya Külliyesi’nin Hat Levhaları ve Kitabeleri. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Fossati, Gaspare. Aya Sofia, Constantinople: as recently restored by order of H. M. the sultan Abdul-Medjid. London: R& CColnagni & Co, 1852. http://nrs.harvard.edu/urn-3:DOAK.RESLIB:10669172
• Gövsa, İbrahim Alâeddin. “Ayasofya’nın Levhaları”. Hürriyet (25 Ocak 1949).
• Grelot, Guillaume-Joseph. Illustrations de Relation nouvelle d’un voyage de Constantinople, enrichie de plans levés par l’auteur sur les lieux, et des figures de tout ce qu’il y a de plus remarquable dans cette ville. 1680. Bibliotheque nationale de France. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b2300065x/f6.item.r=grelot
• Iskender, Pierre. Hagia Sophia, study of light, Istanbul, Turkey. 1948. Dumbarton Oaks Research Library and Collection HS.BIA.1733, S.II-S-1.8 (48). http://id.lib.harvard.edu/images/olvwork480108/urn-3:DOAK.LIB:3708330/catalog
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal. Son Hattatlar. İstanbul: Maarif Basımevi, 1955.
• Loos, Cornelius. Hagia Sofia, Istanbul. Interiör. 1711. National Museum, Stockholm. http://collection.nationalmuseum.se/eMP/eMuseumPlus?service=ExternalInterface&module=collection&objectId=61046&viewType=detailView
• Mert, Talip. “Ayasofya Hattatı Kadıasker Mustafa İzzet Efendi”. Ayasofya Müze Yıllığı 14 (2014).
• Mert, Talip. “Ayasofya Levhaları”. Arşiv Dünyası 10 (2007).
• Mouradgea d’Ohsson, Ignatius. Tableau général de l’Empire othoman, divisé en deux parties, dont l’une comprend la législation mahométane; l’autre, l’histoire de l’Empire othoman. 1787. Library of Congress. https://www.loc.gov/item/05007776
• Sa’deddin, Müstakimzâde Süleyman. Tuhfe-i Hattâtîn. ed. Mustafa Koç. İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
• Yalçın, Nihat. Evliya Çelebi’nin Dilinden Ayasofya. İstanbul: Rumuz Yayınevi, 2014.
• Yücel, Erdem. “Ayasofya Onarımları ve Vakıflar Arşivinde Bulunan Bazı Belgeler”. Vakıflar Dergisi 10 (1973).
• Yücel, Erdem. “Belgelerin Işığı Altında Ayasofya’nın Müze Oluşu İle İlgili Bazı Gerçekler”. Türk Dünyası Araştırmaları 78 (1992).
• İstanbul Âsâr-I Atîka Müzeleri’nin 20000/140 sayılı yazısı (04 Şubat 1935).
• Maarif Vekaleti, Müzeler Dairesi’nin 90788 sayılı yazısı (13 Mart 1935).