Son Hidâye Şerhi Sırrı Efendi’nin Îzâhu’l-Hidâye İsimli Eseri

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 1, 139 - 166, 31.03.2021

Harun Zorlu

https://doi.org/10.26650/iuitd.2021.871700

Öz

Burhâneddin el-Merginânî’nin (öl. 593/1197) Hanefî füru fıkhının klasiklerinden olan el-Hidâye adlı eseri, yazıldığı günden itibaren asırlar boyu ulemâ ve ümmet tarafından hüsnü kabul görmüştür. Telif edildiği günden itibaren her dönemin şeçkin âlimleri tarafından eser üzerine şerh, hâşiye ve benzeri çalışmalar yapılmıştır. Bu itibarla eser fıkıh tarihi ve literatürü açısından da önemli bir yer teşkil etmektedir. el-Hidâye üzerine çalışma yapanlardan biri de Osmanlı’nın son dönem âlimlerinden Beyazıt dersiâmlığı ile Mektebe-i Hukûk ve Dârülfünun’da muallimlik yapmış olan (Ermenekli) Süleyman Sırrı (öl. 1931) Efendi’dir. Sırrı Efendi el-Hidâye üzerine Îzâhu’l-Hidâye adlı eseri telif etmiştir. 1908-1914 yılları arasında yoğun bir çalışma sonucu ortaya çıkan bu kıymetli eser, maalesef günümüzde pek bilinmemektedir. Bu çalışmanın amacı Îzâhu’l-Hidâye isimli eserin tanıtımının yapılması ve bir el-Hidâye şerhi olarak literatürde hak ettiği yeri almasıdır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Merginânî, el-Hidâye, Süleyman Sırrı, Îzâhu'l-Hidâye

The Last Hidâye Commentary Work By Sirri Efendi Named Îzâhu’l-Hidâye

Öz

Burhâneddin al-Merginânî’s (d. 593/1197) work entitled “al-Hidâya,”which is one of the classics of Hanafi fiqh literature has been accepted by scholars and Muslim ummah for centuries since the day it was written. Commentaries, annotations, and similar works have been written about this book by distinguished scholars from each period since the day it was compiled. In this respect, this work has an important position in terms of the history and literature of Islamic jurisprudence. One of the scholars who worked on “al-Hidâya” was Süleyman Sirri Efendi (from Armenia) (d. 1931), a late Ottoman scholar who was a teacher of Beyazıt dersiâmlığı, Mektebe-i Hukûk, and Dârülfünun. Sirri Efendi compiled a work entitled Îzâhu’l-Hidâyeon al-Hidâya. This valuable work, which emerged as a result of a serious study between 1908 and 1914 is unfortunately unknown today. This study introduces this valuable work named Îzâhu’l-Hidâye to establish its deserved place in the literature as a Hidâya commentary.

Anahtar Kelimeler

Islamic Jurisprudence, Merginânî, al-Hidâya, Süleyman Sirri, Îzâhu’l-Hidâye

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan. “Şemsi Ahmed Paşa”. 38/527-529. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 2010.
• Alak, Musa. “Süleyman Sırrı”. EK-2/538-539. Ankara: TDV İslam Ansiklopedisi, 2019.
• Aydın, Mehmet Akif. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye”. 28/231-235. Ankara: TDV İslam Ansiklopedisi, 2003.
• Bağdâdî, İsmail Paşa el-. Hediyyetü’l-‘Ârifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âsârü’l-Musannifîn. 2 Cilt. İstanbul: Müessetü’t-Târihi’l-Arabî, 1951.
• Baltacı, Cahit. “Mektep (Osmanlılar’da Mektep)”. 29/6-7. Ankara: TDV İslam Ansiklopedisi, 2004.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İrade Taltîfât, 82/55.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezâreti Evrakı, 273/8.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), MF.MKT., 1074/39.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Sicill-i Ahval Defteri, Dh.Said, 72/107-108.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Yıldız Tasnîfi, Mütenevvî Maruzat Evrakı Bölümü, 124/43.
• Bayder, Osman. El-Hidâye: Bir Fıkıh Metninin Hanefî Geleneğe Etkisi. İstanbul: Hacıveyiszâde İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2020.
• Bedir, Murteza. “Vi̇kâyetü’r-Ri̇vâye”. 43/106-108. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 2013.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûkı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
• Birışık, Abdülhamit. “Melîhâbâdî”. 29/49-50. Ankara: TDV İslam Ansiklopedisi, 2004.
• Furat, Ahmet Hamdi. “Sempozyum Özeti: Darülfünun İlahiyat’ın İlmi Birikimi Sempozyumu, 15 Mayıs 2018”. Journal of Istanbul University Faculty of Theology 29/1 (15 Haziran 2018), 131-134.
• Hasanov, Sefer. “Kurd Efendi̇”. EK-2/93-94. Ankara: TDV İslam Ansiklopedisi, 2019.
• Haseni, Abdulhayy b. Fahruddîn b. Abdilalî. es-Sikâfetü’l-İslâmiyye fi’l-Hind. Kahire: Müessesetü Hindâvî, 2012.
• Haseni, Abdulhayy b. Fahruddîn b. Abdilalî. Nüzhetü’l-Havâtır ve Behcetü’l-Mesâmi’ ve’n-Nevâzir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1999.
• İbn Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn (Şerefüddîn) Kâsım b. Kutluboğa b. Abdillâh es-Sûdûnî el-Cemâlî el-Mısrî. Tâcü’t-Terâcim fî Tabakâti’l-Hanefiyye. Dimaşk: Dâru’l-Kalem, 1992.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn vd. Fusûsu’l-Hikem: Tercüme ve Şerhi. Fatih, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. baskı.
• İstanbul Müftülüğü Şer’iyye Sicilleri Arşivi (İMŞSA), Sicill-i Ahval Dosyası, 3428.
• Kallek, Cengiz. “el-Hi̇dâye”. 17/471-473. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 1998.
• Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfu’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Kaya, Eyyüp Said. “Şerh (Fıkıh)”. 38/560-564. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 2010.
• Kayapınar, Hüseyin. “Merğınani ve Eseri Hidâye”. Diyanet İlmi Dergi 22/2 (1986), 26-41.
• Kılıç, Hulusi. “Sarf”. 36/136-137. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 2009.
• Köse, Murtaza. “Ferganalı Bir Hukukçu Merginani ve Hidaye Adlı Eseri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 17 (2001), 345-363.
• Kureşî, Abdulkadir el-. el-Cevâhirü’l-Mudıyye fî Tabakâti’l-Hanefiyye. 5 Cilt. Hicr li’t-Tıbaaʻ ve’n-Neşr, 1993.
• Merğinânî, Burhaneddin. el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî. 2 Cilt. Dimaşk: Dâru’l-Farfûr, 2006.
• Oral, Mustafa. Ermenekli Süleyman Sırrı Efendi ve Kifâyetü’l-Müntehi ‘Ala Kifâyeti’l- Mübtedi Adlı Eserinin Tahkiki. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013.
• Özen, Şükrü. “Sadrüşşerîa”. 35/427-431. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 2008.
• Özkan, Mustafa. “Devletoğlu Yûsuf”. 9/243-244. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 1994.
• Özmen, Muhammed. Kızıl Molla (Abdurrahman b. Ali el-Amasî) ö. 983/1575’nin İbn Kemal’in Hidâye Şerhi Üzerine (Mesh ’Ale’l-Huffeyn Meselesi Bağlamında) İtirazları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Sırrı, Süleyman. Îzâhu’l-Eşbâh. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi, 3963, 1a-487a.
• Sırrı, Süleyman. Îzâhu’l-Hidâye. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi, 3955, 1a-789a.
• Sırrı, Süleyman. Îzâhu’l-Hi̇dâye. İstanbul: Hukuk Matbası, 1330.
• Sırrı, Süleyman. Tâcü’l-Mefârık Fî Îzâhi’l-Meşârik. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi, 3907, 1a-846a.
• Sûdî-i Bosnevî. Şerh-i Dîvân-ı Hâfiz. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2020.
• Şensoy, Sedat. “Şerh”. 38/555-558. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 2010.
• Şensoy, Sedat. “Ta‘likât”. 39/508-510. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 2010.
• Şi̇mşek, Murat. “Bir Hanefî Klasiği: Merginânî’nin el-Hidâye ve Üzerine Yapılan Çalışmalar”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 12/23 (2014), 279-321.
• Taşkın, Kemal. “Cezayir Elyazma Eserler Dergisi”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 2/2 (31 Aralık 2019), 331-364.
• Taşköprüzâde, Ahmed Efendi. Miftâhu’s-Sa‘âde ve Misbâhu’s-Siyâde fî Mevzû‘âti’l-‘Ulûm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Hâşiye”. 16/419-422. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 1997.
• Uğur, Mücteba. “A‘meş”. 3/54. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 1999.
• Unan, Fahri. “Mevleviyet”. 29/467-468. Ankara: TDV İslam Ansiklopedisi, 2004.
• Yaman, Ahmet. “Kevâki̇bî, Muhammed b. Hasan”. 25/340-341. Ankara: TDV İslam Ansiklopedisi, 2002.
• Yusuf Sıdkî el-Mardinî vd. Mesîru Umûmi’l-Muvahhidîn: Şerhu Terceme-i Kitab-ı İhyâu Ulûmi’d-Dîn = İhyâ Tercüme ve Şerhi: Çeviri Yazı - Tıpkıbasım. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, Birinci baskı.
• Ziriklî, Hayreddin ez-. el-A‘lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.