Malî Hiyel Uygulamarı Ekseninde Türkiye’deki Faizsiz Konut Finansman Sistemlerine Bir Bakış

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 1, 309 - 328, 31.03.2021

Sefer Korkmaz

https://doi.org/10.26650/iuitd.2021.871746

Öz

Malî hiyel uygulamaları furû-i fıkıh pratiğinin erken dönemlerinden itibaren fakihlerin meşguliyet alanlarından biri olmaya devam etmiştir. Bu uygulamalar temel olarak karz akdinin bey‘ akdi ile ilişkilendirilmek suretiyle faiz yasağına meşru bir çözüm bulabilme amacını taşımaktadır. Osmanlı döneminde kurumsal bir kisveye bürünen bu uygulamalar günümüze dek aktüel değerini muhafaza edebilmiştir. Bu araştırma, günümüzdeki birtakım faizsiz finans kurumlarının konut finansmanı bağlamındaki faaliyetlerinin büyük oranda aynı malî hiyel uygulamalarına dayandığını ispat etmeye çalışmaktadır. Araştırmamızı farklı kılan husus, bu uygulamara karşı mevcut akademik çalışmalardaki olumsuz tavrın aksine kurumsal anlamda iyi bir mekanizmayla yürütüldüğünde bu uygulamaların faiz yasağına işlevsel bir çözüm kapısı olabileceği şeklindedir. İddiamızı somut bir düzlemde temellendirebilmek amacıyla öncelikle Türkiye’de faaliyet gösteren ve toplumda geniş çapta makes bulan katılım bankaları ve tararruf kuruluşlarının konut finansmanı alanındaki uygulamaları incelenmiştir. Ardından bu uygulamalar etrafındaki güncel değerlendirmeler ele alınmıştır. Son olarak malî hiyel yöntemlerinin faizsiz finansman sağlama hususundaki potansiyel işlevselliğine işaret edip birtakım çözüm önerilerinde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Konut, Tasarruf, Katılım, Murâbaha, Müşâreke

An Outlook onto the Interest-Free Housing Financing Systems in Turkey through the Financial Legal Stratagems Axis

Öz

Financial legal stratagems have continued to be one of the areas of preoccupation of the fuqahā since the early stages of the substantive fiqh stratagem. These stratagems aim to find a legitimate solution to the interest ban by associating a loan contract with an exchange contract. These stratagems, which took an institutional guise during the Ottoman period, have preserved their actual value until today. This study, tried to prove that the activities of some of today’s interest-free financial institutions in the context of housing finance are largely based on the same financial stratagems. What makes our study different is that, contrary to the negative attitude in current academic studies, these stratagems can be a very functional solution to the interest prohibition when they are implemented with a good institutional mechanism. The stratagems of participating banks  and savings institutions in the field of housing finance, which operate primarily in Turkey and have a wide place in the society; were examined to make a concrete claim. Then, current evaluations of these stratagems were discussed. Finally, some solutions were proposed by pointing out the potential functionality of fiscal methods for providing interest-free financing.

Anahtar Kelimeler

Housing, Saving, Participation, Murabaha, Musharakah

Kaynakça

• A. El-Gamal, Mahmoud. Islamic Finance: Law, Economics, and Practice. Cambridge University Press. 2006.
• A‘zamî, M. Mahrûs el-Müderris. Meşâyiḫu Belḫ mine’l-Ḥanefiyye vemâ inferedû bihî mine’l- mesâili’l-fıkhiyye. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-İlmiyye. 2019.
• Akyüz, Yunus, Azalan Müşâreke ve Fıkhi Tahlili (Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi). Marmara Üniversitesi. 2018.
• Ali Khan, Mir Siadat. “The Mohammedan Laws Against Usury and How They are Evaded”. Journal of Comparative Legislation and International Law. 11/4. 1929.
• Aydın, Fatih Mehmet. “Tasarrufa Dayalı Yardımlaşma Usulü Finansman Modelleri ve Fıkhî Açıdan Değerlendirilmesi”. Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı-VII. Ankara: DİB Yayınları. 41-72. 2019.
• Bardakoğlu, Ali. “Ahlâkın Fıkıh Kuralları Arasında Buharlaşması”. Eskiyeni. 35/51-94. 2017.
• Bardakoğlu, Ali. “Hibe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/421-426. İstanbul: TDV Yayınları. 1998.
• Bayındır, Abdülaziz. “Bey‘ bi’l-Vefâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/20-22. İstanbul: TDV Yayınları. 1992.
• Bayındır, Abdülaziz. Ticaret ve Faiz, İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları. 2007.
• Bayındır, Servet. Faizsiz Bankacılık İşlemlerinin İslâm Fıkhı’ndaki Yeri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi. 2004.
• Bayındır, Servet. “Sermaye Ortaklığının İslâm Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”. USÛL. 3/140-157. 2005.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmûsu. İstanbul: Bilmen yayınevi. t.y. 6/101.
• Cebeci, İsmail. “Murâbaha Akdi Bağlamında Fıkıh Mirası ile İlişki Biçimimiz”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 53/73-96. 2017.
• Cebeci, İsmail. “Katılım Bankacılığında Fon Kullandırma Yöntemi Olarak Murâbaha”, Teori ve Uygulama Açısından İslam ve Finans. ed. Necmettin Kızılkaya. İstanbul: İSAR Yayınları. 2019.
• Cebeci, İsmail. “Tevliye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/39-40. İstanbul: TDV Yayınları. 2012.
• Çekin, Ömer. Tasarrufa Dayalı Faizsiz Finansman Sistemi ve İslami Finans İlkeleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi). İstanbul Üniversitesi. 2018.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Murâbaha”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/148-152. İstanbul: TDV Yayınları. 2006.
• Durmuş, Abdullah. “İslâm Hukuku Açısından Tarihten Günümüze Kredi ve Finansman Yöntemleri”, USÛL, 2/57-109. 2011.
• Ergüven, Murat. Konut Finansmanında Elbirliği Sistemi: Müşterilerin Elbirliği Sistemi Tercihleri Üzerine Bir Araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi). Türk Hava Kurumu Üniversitesi. 2014.
• Hacak, Hasan. “Tasarrufa Dayalı Faizsiz Finansman Sisteminde Yapılan Akitlerin Analizi”. Tasarrufa Dayalı Faizsiz Finansman Sistemi. İstanbul: Ensar Neşriyat. 85-102. 2017.
• Halûfî, Îsa b. Muhammed Abdülganî. el-Ḥiyelü’l-fıḳhiyye ve ‘alâkatuhâ bi-a‘mâli’l-masrifiyyeti’l-İslâmiyye. Riyad: Dâr Künûz İşbîliyyâ. 2015.
• Hammâd, Nezîh. Mu‘cemü’l-mustalahâti’l-mâliyye ve’l-iktisâdiyye fî lugati’l-fukahâ. Cidde: Dârü’l-beşîr. 2008.
• Hammâd, Nezîh. “el-Müşâreketü’l-mütenâkısa ve ahkâmuhâ fi dav’il-‘ukudi’l-müstecidde”, Mecelletü’l-Mecma‘i’l-fıkhi’l-İslâmî, 15/193-221. 2002.
• Havvâ, Ahmed Said. Suverü’t-tehâyul ale’r-ribâ. Beyrut: Dârü İbn Hazm. 2007.
• Ismail, Muhammed Imran. Legal Stratagems (Ḥıyal) and Usury in Islamic Commercial Law (Yayımlanmamış Doktora Tezi). The University of Birmingham. 2010.
• Kādîhan. el-Fetâva’l-ḫâniyye. I-III. Bulak. 1310.
• Kahraman, Abdullah. “Bir Faizsiz Finansman Yöntemi Olarak Müşâreke Akdi ve Tasarrufa Dayalı Faizsiz Sistem”, Tasarrufa Dayalı Faizsiz Finansman Sistemi. İstanbul: Ensar Neşriyat. 69-84. 2017.
• Kâsânî. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye. 1986.
• Kaya, Süleyman. XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Nazari ve Tatbiki Olarak Karz İşlemleri (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi. 2007.
• Kılıç, Selim. “Konut Finansman Modeli Olarak Yapı Tasarruf Sandıkları; Almanya ve Türkiye’deki Uygulamaları”. Celal Bayar Üniversitesi İİBF. Yönetim ve Ekonomi. 1/231-246. 2007.
• Koç, İlker. “Tasarrufa Dayalı Faizsiz Finansman Sisteminin İşleyişi”. Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı-VII (12-14 Ekim 2017). DİB Yayınları. Ankara. 2019.
• Korkmaz, Sefer. Hîle-i Şer‘iyye Bağlamında Türkiye’deki Faizsiz Konut Finansman Sistemi Üzerine Bir Araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi. 2019.
• Köse, Saffet. İslam Hukukunda Kanuna Karşı Hile. İstanbul: Birleşik Yayıncılık. 1996.
• Kumbasar, Murat. “Ev Sahibi Olmak ve Eminevim Örneği”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5/155-166. 2016.
• Mergīnânî, Burhânüddîn el-Buhârî. el-Muḥîṭü’l-Burhânî. thk. Abdülkerim Sami el-Cündî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-İlmiyye. 2004.
• Mesud Efendi. Mirât-ı Mecelle. İstanbul: Matbaa-yı Osmanî. 1299/1881.
• Muhammed b. İbrâhim. el-Ḥiyelü’l-fıḳhiyye fi’l-muʿâmelâti’l-mâliyye. Tunus: ed-Dârü’l-‘Arabiyye li’l-kitâb. 1983.
• Öztürk, Ali. “Tasarrufa Dayalı Faizsiz Faizsiz Finansman Sisteminde Fon Fazlası Varlıkların Değerlendirilmesi”. Tasarrufa Dayalı Faizsiz Finansman Sistemi. İstanbul: Ensar Neşriyat. 51-68. 2017.
• Schacht, Joseph. An Introduction to Islamic Law. US: Oxford University Press. 1982.
• Tekerek, Süleyman. Konut Finansmanında Banka Kredilerine Alternatif Modellerden Elbirliği Sistemi Üzerine Bir Araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi). Gazi Üniversitesi. 2013.
• II. Uluslararası İslam Ticaret Hukuku Kongresi “Günümüzdeki Meseleler”. ed. Mehmet Babayiğit. Konya: KTO Karatay Üniversitesi Yayınları. 2016.
• Usmani, Muhammad Taqi. “The Concept of Musharakah and Its Application as an Islamic Method of Financing”. Arap Law Quarterly. Vol. 14. 3/203-220. 1999.
• Yeniçeri, Celal. “Cehbez”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/222-223. İstanbul: TDV Yayınları. 1993.
• https://www.albaraka.com.tr/assets/tr/pdf/sozlesme-formlar/Konut-Finansmani-Sozlesmesi.pdf,
• https://www.eminevim.com/elbirligi-dergisi
• https://www.eminevim.com/icazet-belgelerimiz#images-3