An Example of The Procedure and Content Adopted by Mahmûd b. Süleyman El-Kefevî in His Work Ketâ’ibü’l A‘lâmi’l-Ahyâr -Chapter 10-

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 885 - 911, 30.09.2021

Beyza Önal

Öz

This article analyses Chapter 10 of the biographical work named Ketâ’ibü’l a‘lâmi’l-ahyâr min fukahâ’i mezhebi’n-Nu‘mâni’l-muhtâr written by Mahmûd b. Süleyman el-Kefevî (d. 990/1582). This work has held a distinguished place in Islamic biographical literature because it was written with a highly qualified system and content by one of the most prominent Ottoman scholars of the 16th century. Mahmûd b. Süleyman el-Kefevî had performed important public duties such as holding judgeships (magistracy) and inspectorates, as well as madrasah professorship. He has also studied and practiced Sufism along with fiqh. This work aims to present an example of the procedure and content adopted in his work by Kefevî especially in Chapter 10 containing significant people like Transoxiana sheikhs, who made major contributions to the spread of Hanafi-Maturidism in the region of Aleppo and Damascus. The importance of this geopgraphy results from the centers included in Transoxiana; such as Bukhara, Samarkand, Fergana, Mergînân, Kâsân, Usrusana and İsbîcâb. It also resulted from being a cultural basin that had deeply affected Ottoman legal thought, including primarily Anatolian Seljuks, because of the contribution to Hanafi legal doctrine through competent juristic activities conducted in these centers. This article consists of five parts; introduction, two titles giving information about Kefevî and his work, scholars included in the chapter, prominent fuqaha, and some of the previously mentioned related fiqh issues.

Anahtar Kelimeler

Kefevi, Ketâ’ib, Hanafi Sect, Transoxiana, Ottoman Empire

Mahmûd b. Süleyman el-Kefevî’nin Ketâ’ibü’l A‘lâmi’l- Ahyâr İsimli Eserinde Benimsediği Usûl ve Muhtevanın Bir Örneği -10. Ketîbe-

Öz

Makale Mahmûd b. Süleyman el-Kefevî’nin (ö. 990/1582) Ketâ’ibü’l a‘lâmi’l-ahyâr min fukahâ’i mezhebi’n-Nu‘mâni’l-muhtâr isimli biyografik eserinin 10. ketîbesini incelemektedir. Eser, fıkıh ilmiyle beraber tasavvuf terbiyesi de almış, medrese müderrisliğinin yanında kadılık ve müfettişlik gibi mühim kamusal görevlerde bulunmuş 16. yüzyılın önemli Osmanlı âlimlerinden biri tarafından oldukça nitelikli bir sistem ve içerikle kaleme alınmış olması hasebiyle literatürde seçkin bir yere sahiptir. Bu çalışma Hanefî-Maturîdiliğin Halep ve Şam’a yayılmasında önemli katkıları olan Mâverâünnehir meşâyihinden mühim isimlerin de yer aldığı 10. ketîbe özelinde Kefevî’nin eserinde benimsediği yöntem ve içeriğin bir örneğini sunmayı amaçlamaktadır. Bu coğrafyanın önemi Mâverâünnehirin; Buhâra, Semerkant, Fergana, Mergînân, Kâsân, Usrûsana, İsbîcâb gibi merkezleri ve bu merkezlerde yürütülen yetkin hukuk faaliyeti ile Hanefî hukuk düşüncesine yaptığı katkı dolayısıyla başta Anadolu Selçukluları olmak üzere Osmanlı hukuk düşüncesini de derinden etkilemiş bir kültür havzası olmasıdır. Makale giriş bölümünü takiben Kefevî ve eseri hakkında bilginin verildiği iki başlıktan sonra ketîbede yer alan âlimler, öne çıkan fakihler ve zikredilen bazı fıkhî meselelerin yer aldığı bölümlerle birlikte toplam beş kısımdan müteşekkildir.

Anahtar Kelimeler

Ketâ’ib, Hanefî Mezhebi, Mâverâünnehir, Osmanlı Devleti.

Kaynakça

• Ak, Ahmet. “Maturîdiliğin Halep ve Şam’a Gelişi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2016), 119-138.
• Bedir, Murteza. Buhara Hukuk Okulu: Vakıf Hukuku Bağlamında X-XIII. Yüzyıl Orta Asya Hanefî Hukuku Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
• Burak, Guy. The Second Formation of Islamic Law: The Hanafi School in The Early Modern Ottoman Empire. New York: Cambridge University Press, 2015.
• Büyükbaş, Nazım. “Hanefî Tabakât Kitapları Arasında Kınalızâde’nin Tabakâtu’l-Hanefiyyesi’nin Yeri”. Bilimname: Düşünce Platformu 28 (2015), 247-262.
• Çeker, Huzeyfe. Hanefî Mezhebinde Biyografi Geleneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Kültür Yayınları, 2018.
• Doğan, Yusuf. Kefevî’nin Ketâib’inin Dördüncü Cildinin Tahkiki ve Bu Çerçevede Hanefî Mezhebinin II. Buhârâ Dönemi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• ------------------ “Hanefî Mezhebinin Teşekkülünde Buhara Dönemi (Kefevî’nin “Ketâibu a‘lâmi’l-ahyâr min fukahâ’i mezhebi’n-Nu‘mâni’l-muhtâr” Adlı Eseri Özelinde)”. Uluslararası Geçmişten Günümüze Sinop’ta Türk-İslâm Kültürü Sempozyumu Bildiriler Kitabı I (2018), 105-120.
• Döner, Nuran ve Topçu, Yalçın. “Mahmûd Kefevî’nin Ketâibu A‘lâmi’l-Ahyâr’ında Tasavvuf-Fıkıh İlişkisi”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/15 (2019), 135-156.
• Furat, Ahmet Hamdi. “Ketâ’ib’in Bir Kaynağı Olarak Şekâik (18. Ketîbe Üzerinden Bir Değerlendirme)”, İslam Telif Geleneğinde Biyografi Yazıcılığı. Ed. Ahmet Hamdi Furat v.dğr., 507-515. İstanbul: Sır ve Hikmet Yayınları, 2016.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilazîz. Reddü’l-muhtâr alâ’d-dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Asâkir, Ebu’l Kâsım Alî b. Hasen. Târihu Dımeşk. thk. Amr b. Garâme el-Amrî. 80 Cilt. Yy, Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid es-Sivâsî. Fethü’l-kadîr. 10 Cilt. Yy: Dâru’l-Fikr, ty.
• İbn Kutluboğa, Ebu’l-Adl Zeynüddîn Kâsım. Tâcü’t-terâcim, thk. Muhammed Hayr Ramadân Yûsuf. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1992.
• İbnü’ş-Şıhne, Ahmed b. Muhammed b. Muhammed es-Sekafî el-Halebî. Lisânu’l-hükkâm fî marifeti’l-ahkâm. Kâhire: el-Bâbü’l-Halebî, 1973.
• İnanır, Ahmet. İbn Kemal’in Fetvaları Işığında Osmanlı’da İslâm Hukuku. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• el-Kannevcî, Ebû Tayyib Muhammed Sıddık Hân b. Hasen b. Ali. Lüktatü’l-aclân mimmâ temessü ilâ marifetihi hâcetü’l-insân. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Kâtib Çelebi, Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn ‘an üsâmî’l-kütüb ve’l-fünûn, 6 Cilt. Bağdat: Mektebetü’l- Müsennâ, 1941.
• Kefevî, Mahmûd b. Süleyman. Ketâ’ibü’l a‘lâmi’l-ahyâr min fukahâ’i mezhebi’n-Nu‘mâni’l-muhtâr. 6 Cilt. İstanbul: İrşad Kitabevi, 2017.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-müellifîn. 13 Cilt. Beyrût: Mektebetü’l-Müsennâ, ty. Kınalızâde, Ali b. Emrullah. Tabakâtu’l-Hanefiyye. thk. Salâh Muhammed Ebu’l-Hâc. Yy: Merkezü’l-Ulemâ li’d-Dirâsât ve Tıkniyyeti’l-Mâlumât, ty.
• el-Kureşi, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkâdir b. Muhammed. el-Cevâhiru’l-mudiyye fî tabakâti’l-Hanefiyye. 2 Cilt. Yy, Mir Muhammed Kütüphane, ty. el-Leknevî, Ebu’l-Hasenât Muhammed Abdülhay. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. Mısır: Dâru’s- Saâde, 1324.
• Molla Hüsrev, Mehmed b. Ferâmurz. Dürerü’l-hükkâm şerhu ğureru’l-ahkâm. 2 Cilt. Yy: Dâru İhyâi’l- Kütübi’l-Arabiyye, ty. Okur, Kâşif Hamdi. “Bir Osmanlı Fakîhinin Gözüyle Osmanlı Fukahâsı: Kefevî’nin Ketâib’i Üzerine Bir Değerlendirme”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 12/23 (2014), 361-377.
• Özer, Hasan. “İbn Kemâl ve Tabakâtü’l-Fukahâ Adlı Eseri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 14 (2009), 353-374.
• Riyad Zâde, Abdüllatif b. Muhammed. Esmâül’l-kütüb. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1983.
• Serkîs, Yûsuf b. İlyân b. Musâ. Mu‘cemu’l-matbûâti’l-arabiyye ve’l-muarrabe. 2 Cilt. Mısır: Matbaatu Serkîs, 1928.
• Şimşek, Murat. İmam Ebû Hanîfe ve Hanefîlik. Konya: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2019.
• eş-Şirbinî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ marifeti meânî elfâzı’l-minhâc. 6 Cilt. Yy, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Yavuz, Mustafa. Kefevî’nin Ketâibi’nin İkinci Bölümünün Tenkitli Neşri ve Bu Bölüm Çerçevesinde Hanefî Mezhebinin Teşekkülü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• -------------------. “Kefevî’ye göre Hanefî Mezhebinin Teşekkülü”. Uluslararası Geçmişten Günümüze Sinop’ta Türk-İslam Kültürü Sempozyumu Bildiriler Kitabı 1 (2018), 121-134.
• ez-Ziriklî, Hayreddîn b. Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Fâris. el-A‘lâm. Yy, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.
• ez-Zeylaî, Fahreddîn Osman b. Ali b. Mihcen. Tebyînü’l-hakâik şerhu kenzi’d-dekâik ve haşiyetü’s-Şilbî. Kâhire: el-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1313.