Son Dönem Osmanlı Hukukçularından Mehmed Said Bey’in Ahkâmu’l-bey‘ bi’l-vefâ İsimli Eserinin İncelemesi ve Transkripsiyonu

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 829 - 860, 30.09.2021

Selman Küçüksucu

Öz

Ahkâmu’l-bey‘ bi’l-vefâ, son dönem Osmanlı hukukçularından Mehmed Said Bey tarafından vefâen satış akdini konu alan ve Fetvâhâne’ye arz edilmek üzere kaleme alınmış bir risaledir. Tarih boyunca Hanefi fakihler tarafından çeşitli değerlendirmelere tabi tutulan bey‘ bi’l-vefâ akdi son dönem Osmanlı hukukunun en önemli eserlerinden biri sayılan Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’de de kendine yer bulmuştur. Mecelle’nin üç farklı yerinde zikri geçen bu akit, her birinde diğerinden farklı anlamlara gelecek şekilde ifade edilmiştir. Bu duruma dikkat çeken Mehmed Said Bey eserinde ilk olarak bey‘ bi’l-vefâ akdi için Hanefi mezhebinde oluşan görüşleri kısa bir şekilde aktarmış ve bu görüşler arasında dönemin ihtiyaçlarına en uygun olacak şekilde bir tercihte bulunmuştur. Ayrıca Mecelle’deki maddeleri tercih ettiği görüş çerçevesinde değerlendirerek maddeler arasındaki çelişkiyi ortadan kaldırmaya çalışmıştır. Mehmed Said Bey eserinin son kısmına ise Ahmet Cevdet Paşa’nın konu ile alakalı risalesini de eklemiş ve tercih ettiği kavl-i câmi‘in Cevdet Paşa’nın da tercihi olduğunu belirterek kendisini desteklemiştir.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Said, Bey‘ bi’l-vefâ, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, Kavl-i câmi‘, Rehin

A Study and Transcription of Late Ottoman Jurist Mehmed Said’s Aḥkām al-bay‘ bi al-wafā

Öz

The treatise of Aḥkām al-bay‘ bi al-wafā is written by Mehmed Said, an Ottoman jurist of the late modern period, with the intent of presenting it to the Fatwa Office (Fetvākhāne). The work deals with the loyalty contracts, i.e. bay‘ bi al-wafā. This type of contract, being tackled from various aspects by Hanafi jurists throughout the history of Islamic law, took an important place with its different meanings in Majalla al-Aḥkām al-‘Adliyya, which is considered one of the important works of the late Ottoman law. The contract was quoted in three different articles of Majalla and had distinct meanings in each of them. Drawing attention to this situation in his work, Mehmed Said Bey, at first, briefly articulates the provisions formed in the Hanafi school for the contract of bay‘ bi al-wafā and then makes a choice between these provisions in a way that best suits the needs of his period. Besides, he tries to eliminate the contradiction between the articles by evaluating them within the framework of the preferred provision. Finally, Mehmed Said Bey adds Ahmet Cevdet Pasha’s epistle to the last part of his work and aims to support his own opinion by stating that the al-qavl al-cāmi‘, which is also preferred by Cevdet Pasha.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Said, Bay‘ bi al-wafā, Majalla al-Ahkām al-‘Adliyya, al-Qavl al-cāmi‘, al-Rahin

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa. “Risâletü’l-vefâ”. ed. Huzeyfe Çeker. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 12 (2008), 256-266.
• Ahmed Cevdet Paşa. “Vakanüvis Cevdet Paşa’nın Evrakı”. Târih-i Osmânî Encümeni Mecmûası. İstanbul: y.y., 1956.
• Akifzâde, Abdurrahim b. İsmail b. Mustafa el-Amasî. Mecelletü’l-Mehâkim. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kasidecizâde, 274.
• Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Uleması (İlmiyye Ricâlinin Terâcimi Ahvâli). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, 1996.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. çev. Fehmî el-Hüseyni. 4 Cilt. Riyad: Dâru âlemi’l-kütüb, 2003.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed el-. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’lİlmiyye, 2000.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-’ârifîn. İstanbul: Maarif Vekaleti Matbaası, 1951.
• Baktır, Mustafa. “İbn Melek”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1999, 20:175-176.
• Bezzâzî, Hâfızuddin Muhammed b. Muhammed b. Şihâb b. Yusuf el-Hârezmî el-Kerderî el-. el-Fetâvâ’l- Bezzâziyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2009.
• Bursalı Mehmed Tahir Efendi. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yayınevi, t.y. Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ Ali Efendi. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1311.
• Ebüssuûd Efendi. Fetâvâ Ebüssuûd. İstanbul: İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 178.
• İbn Abidîn, Muhammed Emin b. Amr b. Abdulaziz ed-Dimeşkî. Reddü’l-muhtâr alâ Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1992.
• İbn Kutluboğa, Zeynüddîn Ebu’l-adl Kâsım. Tâcü’t-Terâcim. Dimeşk: Dâru’l-kalem, 1992.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2002.
• Kâdîhân, Ebû’l-Mehâsin Fahruddîn el-Özkendî el-Ferğânî. Fetâvâ Kâdîhân fî mezhebi’l-İmâmi’l-’Azam Ebî Hanifete’n-Nu’mân. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2009.
• Kâtib Çelebi, Mustafa b. Abdillah. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmî’l-kütüb ve’l-fünûn. Bağdad: Mektebetü’l-müsennâ, 1941.
• Kaya, Süleyman. “Ahmed Cevdet Paşa’nın Risâletü’l-vefâ İsimli Eseri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 12 (2008), 267-276.
• Küçüksucu, Selman. Mehmed Said Bey’in Ahkâmu’l-bey’ bi’l-vefâ İsimli Risalesi Çerçevesinde Son Dönem Osmanlısında Hukuki Tartışmalar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi SBE, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Mehmed Said. Ahkâmu’l-bey’ bi’l-vefâ. İstanbul: Beyazıd Devlet Kütüphanesi, 8946.
• Mehmed Süreyya. Sicilli Osmânî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Merğinânî, Abdürrahim b. Ebî Bekr b. Ali el-. Fusûlü’l-ahkâm li usûli’l-ahkâm/ Fusûlü’l-’imâdiyye. y.y., t.y. Meşîhât Dairesi. İlmiyye Salnamesi. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1334.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmuz. Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Ğureri’l-ahkâm. y.y.: Dâru İhyâi Kütübü’larabiyye, t.y. Nesefî, Ebû Hafs Necmeddîn Ömer b. Muhammed es-Semerkandî. el-Fetâvâ’n-Nesefiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 2345.
• Nişancızâde Muhyiddin, Mehmed et-Tevkî’i er-Rûmî. Rümûzü nûri’l-’ayn fî ıslâhi câmiu’l-fusûleyn. King Saud University Library, 3943.
• Özcan, Tahsin. “Nişancızâde Muhyiddin Mehmed”. TDV İslam Ansiklopedisi. 33/161. İstanbul: TDV Yayınları, 2007, 33:161.
• Remlî, Hayreddîn b. Ali el-Uleymî el-Fârukî er-. el-Fetâvâ’l-hayriyye li nef‘i’l-beriyye. Kahire: Matbaatu’lkübrâ’l- veliyye, t.y. Şahin, Abdullah Musab. Mecelle’de Vefâen Satış Sözleşmesi. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2019.
• Şeyh Bedreddin, Mahmûd b. İsrâil Simavna Kadısıoğlu. Câmiu’l-fusûleyn. y.y.: Matbaatu’l-kübrâ’l-emîriyye- Bulak, 1882.
• Yelek, Kamil. İslam Hukukunda Vaadin Bağlayıcılığı ve İslam Finans Uygulamalarına Yansımaları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi SBE, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osman b. Ali. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik. Kahire: Matbaatu’lkübrâ’l- emîriyye-Bulak, 1896.