Hüsn-i Hat Sanatında Şive

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 751 - 772, 30.09.2021

Ömer Faruk Dere

Öz

Hat sanatı tarihi boyunca üretilmiş eserlerden günümüze kalmayı başarabilenlerin mensubu bulunduğu ekolleri, üslupları, tavırları dikkatlice incelenip mukayeseli taramalar yapıldığında hangi yazı türünde olursa olsun bazı hattatların yazılarında yazanın şahsına has özelliklerinin varlığı tespit edilebilmektedir. Hat sanatında bu özelliklerin bütünü “şive” terimi ile ifade edilmektedir. Yazılarda şivenin tespit edilebilmesi için her dönemden ve her ekolden pek çok hattatın yazılarının karşılaştırılması gerekmektedir. Terimin kullanımı yaygın olmakla birlikte ifade ettiği karşılık üzerinde fazlaca durulmadığı literatür taramalarında ortaya çıkmıştır. Hat sanatı araştırmalarında belirleyici bir ayraç vazifesi görebilecek kadar önemli olduğu değerlendirilebilecek bu terimin açıklanmasına gayret edilmiştir.
Çoğu zaman üslup veya tavır kavramlarıyla karıştırılan şivenin bir yazıda nasıl oluştuğu, şiveli bir yazının özellikleri, şivenin talebelikten itibaren korunabilmesinin imkanları konuları ele alınacaktır. Hakiki ve mecazi yazıların oluşumunda şivenin etkilenme sebepleri üzerinde durularak mecazi yazı üretiminde kullanılan metotlarda ortaya çıkabilecek aksaklıklar üzerinde değerlendirmeler yapılacaktır. Şivenin daha doğru anlaşılabilmesi için bir yazının ait olduğu tür, mektep (ekol), kol ile yazıya ait özellikler olan üslup, tarz, tavır ve hal kavramları izaha çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hat sanatı, şive, yazı, tür, ekol, kol, üslup, tarz, tavır, hal, hakiki yazı, mecazi yazı, kalıplama, meşk

Accent in Islamic Calligraphy

Öz

From among the works produced throughout the history of calligraphy, when the schools, styles, and attitudes of those who survived to the present day are carefully examined and comparative scans are made, the writer's unique characteristics in the writings of some calligraphers can be determined. In the art of calligraphy, all of these features are expressed with the term "accent". To determine the accent in the texts, it is necessary to compare the writings of many calligraphers from all periods and schools. Although the use of the term is common, it has been revealed in literature studies that the meaning it expresses is not emphasized much. Efforts have been made to explain this term, which can be considered important enough to serve as a determinant separator in calligraphy research.
It will be discussed how the dialect, which is often confused with the concepts of style or attitude, is formed in an article, the features of an accented text, and the possibilities of preserving it from studenthood. By focusing on the reasons for affecting the dialect in the formation of real and figurative texts, evaluations will be made on the problems that may arise in the methods used in the production of figurative writing. To understand the dialect more accurately, the genre, school (school) to which writing belongs, arm, and the concepts of style, style, attitude, and mood, which are features of the writing, will be explained.

Anahtar Kelimeler

Islamic calligraphy, accent, lettering, genre, real calligraphy, figurative calligraphy, patterning, calligraphy education

Kaynakça

• Abbott, Nabia. The Rise of the North Arabic Script and Its Kur’ānic Development. Chicago: University of Chicago Press, 1972.
• Alparslan, Ali. Osmanlı Hat Sanatı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 1999. Ayverdi, Ekrem Hakkı. Fatih Devri Hattatları ve Hat Sanatı. İstanbul: İstanbul Fethi Derneği Yayınları, 1953.
• Baltacıoğlu, İsmail Hakkı. Türklerde Yazı Sanatı. Ankara: Enstitü, 1958. Beydilli, Kemal. “Matbaa”. DİA. 28/105-110. Ankara, 2003.
• Çetin, Nihad M.- Derman, M. Uğur. İslam Kültür Mirasında Hat Sanatı. İstanbul: IRCICA, 1992.
• Dere, Ömer Faruk. Hattat Hâfız Osman Efendi. İstanbul: Korpus Kültür Sanat Yayıncılık, 2009.
• Derman, M. Uğur. Ninety-Nine Qur’an Manuscripts from İstanbul. İstanbul: Avrupa Kültür Başkenti Ajansı, 2010.
• Derman, M. Uğur. Ömrümün Bereketi 1. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2011.
• Derman, M. Uğur. Ömrümün Bereketi 2. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2019. Derman, M. Uğur. Ömrümün Bereketi 3. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2019.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara, 1995.
• Gündüz, Hüseyin. Hat Sanatının Teknik ve Estetik Ölçüleri. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanatta Yeterlik, 1994.
• Habib, Efendi. Hat ve Hattatân. İstanbul: Matbaa-i Ebüzziya, 1306. İnal, Mahmud Kemal. Son Hattatlar. Ankara: M.E.B, 1970.
• Müstakimzâde Süleyman Sa’deddin, Efendi. Tuhfe-i Hattatîn. Ankara: Türk Tarih Encümeni, 1928.
• Rado, Şevket (ed.). Türk Hattatları. İstanbul: Yayın Matbaacılık, 1984. Serin, Muhittin. Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2010.
• Suyolcuzâde, Mehmed Necib. Devhatü’l-küttab. ed. Kilisli Ahmed Rifat Bilge. İstanbul: Güzel San’atlar Akademisi, 1942.
• Şuûrî Hasan Efendi, Lisanu’l-Acem: Ferheng-i Şu’ûrî. ed. Derya Örs. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Uyanık, Hasan. Hat Sanatının Kaynakçası. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2009.
• Yazır, Mahmud Bedreddin. Medeniyet Âleminde Yazı ve Islâm Medeniyetinde Kalem Güzeli. ed. M. Uğur Derman. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1981.
• Yazır, Mahmud Bedreddin. Medeniyet Âleminde Yazı ve İslam Medeniyetinde Kalem Güzeli. ed. M. Uğur Derman. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1989.