Son Dönem Osmanlı Âlimlerinden Muhammed Zâhid Kevserî’nin Tasavvufun Çeşitli Meselelerine Yaklaşımı

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 861 - 883, 30.09.2021

Emrah Baş

Öz

Osmanlı’nın son dönemlerinde yetişen ve birtakım siyasi nedenlerle Mısır’a gitmek zorunda kalan Muhammed Zâhid Kevserî (öl. 1371/1952); hadis, kelâm ve fıkıh başta olmak üzere İslâmî ilimlerin çeşitli alanlarıyla ilgilenmiş ve önemli eserler kaleme almıştır. İlmî ve tasavvufî bir muhitte yetişen Kevserî, hayatı boyunca tasavvuf erbabıyla ilişkide bulunmuştur. Daha çok tarikatların silsileleriyle ilgili araştırmalar yapan Kevserî, kaleme aldığı eserlerle tasavvuf literatürüne önemli katkılarda bulunmuştur. Kevserî’nin ayrıca o dönemde yazılan eserlerin tahkiklerine yazdığı takriz ve takdimlerde de tasavvufun bazı meselelerine temas ettiği görülmektedir. Kevserî, daha çok Cüneyd-i Bağdâdî (öl. 297/909) gibi sûfîlerin öncülüğünde teşekkül eden Sünnî tasavvuf anlayışını benimsemiş ve pek çok görüşünü bu bağlamda temellendirmiştir. İlmî ve amelî kemâlâtı barındırması, marifetle sonuçlanan takvayı içermesi ve ahlaki olgunlaşmayı hedeflemesi sebebiyle tasavvufun günümüz için de hakikate ulaşmak için yegâne yol olduğunu belirtmiş ve varlık, insan, şeyh-mürid ilişkisi, kerâmet, râbıta, üveysîlik, tevessül gibi konular hakkında fikir beyan etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Zâhid Kevserî, Nakşibendiyye, Gümüşhâneviyye, Tevessül

A Late Ottoman Scholar Muḥammad Zāhid Al-Kawtharī’s Approach to The Certain Issues of Ṣūfism

Öz

Muḥammad Zāhid al-Kawtharī (d. 1371/1952), who grew up in the late Ottoman period and relocated to Egypt for political reasons, was interested in various fields of Islamic sciences, especially ḥadīth, kalām, and fiqh and wrote many important works. Al-Kawtharī grew up in a scientific and mystical environment and established close relations with many important Ṣūfīs throughout his life. Al-Kawtharī dealt mainly with the spiritual lineage of the Ṣūfī orders and made essential contributions to the Ṣūfi literature by means of his books. He also dealt with some subjects of Ṣūfism in the comments and presentations he wrote in reviews of other works written at that time. Al-Kawtharī adopted the Sunni Ṣūfi understanding that was formed under the leadership of Ṣūfis, such as al-Junayd al-Baghdādī (d. 297/909) and grounded many of his views in this context. He stated that Ṣūfism is the only way to reach the truth today. It contains theoretical and practical perfection, includes taqwa resulting in gnosis and aims at moral maturity. Further, he expressed his views on important aspects of Ṣūfism, such as existence, human, the shaykh-disciple relationship, miracle, rābita, uwaysiyya, and tawassul..

Anahtar Kelimeler

Ṣūfism, Zāhid al-Kawtharī, Naqshbandiyya, Gumushānawiyya, Tawassul.

Kaynakça

• Algar, Hamid. “Necmeddin-i Kübrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/498-500. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Baş, Emrah. Tekke Etrafında Teşekkül Eden Tarîkat Âdâbı (Himmet Efendi’nin Âdâb-ı Hurde-i Tarîkat ve Manzûm Tarîkatnâmesi Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Başer, Hacı Bayram. Şeriat ve Hakikat: Tasavvufun Teşekkül Süreci. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Beğavî, Hüseyin b. Mesûd. Meâlimü’t-tenzîl. 8 Cilt. Riyad: Dârü Tîbe, 1989. Çağrıcı, Mustafa. “el-Münkız mine’d-dalâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/16-17. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Çayıroğlu, Yüksel. Zâhid el-Kevserî ve Fıkıh Düşüncesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008. Demirli, Ekrem. İbnü’l-Arabî Metafiziği. İstanbul: Sufi Kitap, 3. Basım, 2017.
• Devvânî, Celâleddin. Hakîkatü’l-insân ve’r-rûhu’l-cevvâl fi’l-avâlim. thk. Zâhid el-Kevserî. Kahire: el- Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2006.
• Ermemiş, Faruk. “Kafkas Göçmeni Düzceli İlim Adamı Muhammed Zahid Kevseri’nin Yetiştiği Sosyo-Kültürel Çevre ve Bu Çevrenin Tarihsel Arka Planını Anlama”. Düzce’de Tarih ve Kültür. ed. Ali Ertuğrul. 122- 130. Gaye Kitabevi, 2014.
• Gökbulut, Süleyman. Tasavvufta On Esas Usûlü’l-Aşere Şerhleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2018.
• Gündüz, İrfan. “Bekriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/371. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Havvâ, Muhammed Saîd. el-Kevsserî ve cühûdühû fî ilmi’l-hadîs. Amman, 1996.
• İnce, İrfan. “Zahid el-Kevseri’nin Hayatı”. Uluslararası Düzceli M. Zahid Kevseri Sempozyumu Bildirileri. 17-19, 2007.
• Kahraman, Abdullah. “Şer’î Deliller”. İslâm Hukuku. ed. Talip Türcan. Ankara: Grafiker Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Kallek, Cengiz. “Hifnî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/478. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kaya, Ömer. EKEV Akademi Dergisi. “Muhammed Zâhid el-Kevserî’nin Tefsirle İlgili Bazı Makalelerinin Muhteva Tanıtımı” 1/4 (1999), 165-178.
• Kazvînî, Muhammed b. Yezîd Mâce. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikir, ts. Kevserî, Zâhid. Buhûsü’s-seniyye an ba‘di ricâl-i esânîdi’t-tarîkati’l-Halvetiyye. Kahire: el-Mektebetü’l- Ezheriyye li’t-Turâs, 2012.
• Kevserî, Zâhid. İrğâmü’l-merîd fi şerhi’n-nazmi’l-atîd li-tevessüli’l-mürîd. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, ts.
• Kevserî, Zâhid. Mahku’t-tekavvül fi mes’eleti’t-tevessül. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2006.
• Kevserî, Zâhid. “Müellifu Rûhi’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân”. Makālâtü’l-Kevserî. Kahire: el-Mektebetü’t- Tevfîkiyye, ts. Kevserî, Zâhid. Nibrâsü’l-mühtedî fi ictilâ-i enbâi’l-Ârif Demirtaş el-Muhammedî. Kahire: el-Mektebetü’l- Ezheriyye li’t-Türâs, 2007.
• Manâsır, Dayfullah Hamed. Cühûdü’l-Kevserî fî ilmi’l-hadîs. Ürdün Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1993.
• Muhammed, Hâmid İbrahim. eş-Şeyh Muhammed, Zâhid b. Ḥasan b. Alî el-Kevsserî ve cühûdühü’l-kelâmiyye. Kahire: Ezher Üniversitesi, Doktora Tezi, 1988.
• Muslu, Ramazan. “Muhammed Zâhid el-Kevserî ve Tasavvuf”. Uluslararası Düzceli M. Zahid Kevseri Sempozyumu Bildirileri. 691-702. Düzce, 2007.
• Özafşar, Mehmet Emin. Muhammed Zâhid el-Kevserî Hayatı Eserleri Fikirleri ve Hadisçiliği. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1989.
• Sarı, Mahmut. Muhammed Zâhid el-Kevserî’nin Tasavvufî Görüşleri. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Senûsî, Muhammed b. Yusuf. Ümmü’l-berâhîn. thk. Saîd Fûde. Umman: Dâru’n-Nûr, 2016.
• Şahinalp, M. Vehbi - Kalfagil, M. Zahid. Altun Silsile. İzmir: Silm Matbaası, 1983.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed. el-Mu’cemu’l-evsât. thk. Tarık el-Hüseynî. 10 Cilt. Kahire: Dârü’l-Haremeyn, 1415.
• Tosun, Necdet. “Râbıta”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/378-379. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Türker, Ömer. İslam Düşünce Gelenekleri. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Türker, Ömer. İslam Felsefesine Konusal Giriş. Ankara: BİLAY Yayınları, 2020.
• Verim, Osman. Muhammed Zâhid el-Kevserî’nin Hayatı, Eserleri ve Kelamî Görüşleri. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Yargı, Mehmet Ali. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi. “Muhammed Zâhid el-Kevserî (1863-1952) Hayatı, Eserleri ve Fıkhî Görüşleri” 6 (2005), 313-330.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Zâhid Kevserî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/77-80. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Yıldız, Ömer. Aristoteles ve Fârâbî Felsefesi Bağlamında Cins Tümeli. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2020.
• Yurdagür, Metin. “Haşviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 16. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Mukaddimâtü’l-İmâm el-Kevserî. Dımaşk-Beyrut: Dârü’s-Süryâ, 1418.