Mehmed Esad Yesârî’nin İstanbul’da Bulunan Kitâbeleri

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 1, 293 - 368, 30.03.2022

Mustafa Sürün

https://doi.org/10.26650/iuitd.2022.1013887

Öz

Mehmed Esâd Yesârî Osmanlının en önemli ta’lik hattatlarından biridir. İran menşeli olan ta’lik yazı bu hattatımızın elinde Türk zevkine göre yeniden şekillenmiştir. İmâd’ın yazılarından en güzellerini seçerek kendi tarzını geliştirmiş ve Türk-ta’lik üslubunun oluşumuna da katkı sağlamıştır. Mehmed Esad Yesârî’nin özel koleksiyon ve müzelerde bulunan eserleriyle birlikte İstanbul’da birçok mimari yapı ve nişan taşında kitâbeleri yer almaktadır. Bu kitâbeler gerek sanatkârın yazı hayatının gelişimi gerekse ta’lik hattının Osmanlıdaki gelişimi açısından önemli eserlerdir. I. Abdülhamid (1774-1789) ve III. Selim (1789-1807) zamanında inşâ edilen yapılara âit olan bu kitâbeler hicri 1179 -1210 yılları arasında otuz yıllık bir döneme tarihlenmektedir. Kitâbeler gerek dini gerekse sivil mimarinin farklı yapı türlerinde karşımıza çıkmaktadır. Bu yapılar arasında câmi, medrese, çeşme, sebil, kütüphane, türbe, saray, kasır, ziyaretgâh, imaret ve nişantaşı yer almaktadır. Makalemizin amacı Mehmed Esâd Yesârî’nin İstanbul’da şu ana kadar tespit edilmiş olan on yedi ayrı yapı ve nişan taşında bulunan kitâbelerini bir bütün halinde incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Esad Yesârî, Ta’lik, Nesta’lik, Kitâbe, İstanbul

Teşekkür

Dr. Öğr. Üyesi Hesna Haral (Nişantaşı Üniversitesi)

Inscriptions of Mehmed Esad Yesari in Istanbul

Öz

Mehmed Esad Yesari was one of the most prominent calligraphers of the Ottoman Empire. Taʿlīq script, originally in Iran, was found a new form in his hands according to the Turkish aesthetic. He had developed his style by selecting the most exquisite calligraphies of Imad and contributed to the formation of the Turkish taʿlīq style. There are works of Mehmed Esad Yesari in private collections and museums as well as on many architectural structures and aiming stones in Istanbul. These epitaphs are significant pieces of art regarding the development of the calligrapher and the taʿlīq script in the Ottoman Empire. These inscriptions, which belong to the buildings built during the reign of Abdulhamid I (1774-1789) and Selim III (1789-1807), are dated to a period of thirty years between 1179 -1210 Hijri. They appear in different buildings of both religious and civil arthitecture. Among these structures, there are mosques, madrasas, fountains, libraries, palaces, pavilions, imarets, and aiming stones. Our article aims to examine the epitaphs of Mehmed Esad Yesari as a whole found on seventeen different buildings and aiming stones in Istanbul, which have been spotted so far.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Esad Yesâri, Taʿlīq, Nastaʿlīq, Ottoman Inscription, Istanbul

Kaynakça

• Acar, M. Şinasi. Osmanlı’da Sportif Atıcılık Nişan Taşları. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları, 2013. google scholar
• Ağaoğlu, Mert - Altundağ, Ayhan. Osmanlı Devri Müstakil İstanbul Kütüphaneleri. İstanbul: Cinius Yayınları, 2018. google scholar
• Ağaoğlu, Mert. “Sultan III. Mustafa ve Sultan I. Abdülhamid Devri İstanbul Çeşmeleri”, Sosyal Bilimler Dergisi, 5/19 (2018), 84-86. google scholar
• Aksu, Hüsamettin - Çobanoğlu, Ahmet Vefa. “Emirgan Meydan Çeşmesi”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi 11 (1992), 19-22. google scholar
• Aktan, Ali. “Ta’lik Yazı ve İbrâhim Edhem’in Ruhu’t-Ta’lik’i”. Vakıflar Dergisi 23 (1994), 255-281. google scholar
• Alparslan, Ali. “İmâd-ı Hasenî”. Türkiye Diyanet Vakfı Islâm Ansiklopedisi. 22/169-171. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. google scholar
• Alparslan, Ali. “Mehmed Esad Efendi (Yesarî)”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi. 2/140. İstanbul: YKY, 2008. google scholar
• Alparslan, Ali. “Nesta’lik”. Türkiye Diyanet Vakfı Islâm Ansiklopedisi. 33/11-15. İstanbul: TDV Yayınları, 2007. google scholar
• Alparslan, Ali. Osmanlı Hat Sanatı Tarihi. İstanbul: YKY, 2007. google scholar
• Ayverdi, İlhan. Asırlar Boyu Tarihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2005. google scholar
• Bayat, Ali Haydar. “Yesârî Mehmed Es’ad’ın Bilinmeyen Bir Hattı: Hırka-i Saâdet Odası Tamir Kitâbesi [1196/1782]”, Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu-Prof. Dr. Gönül Öney’e Armağan 10-13 Ekim 2001. 97-104. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, 2002. google scholar
• Bayat, Ali Haydar. “Yesârî Mehmed Es’ad’ın Bilinmeyen Hattı”, Kubbealtı Akademi Mecmuası 3 (2004), 39-48. google scholar
• Bayraktar, Nimet. “Üsküdar Kütüphaneleri”, Vakıflar Dergisi 16 (1982), 45-59. google scholar
• Boydaş, Nihat. Tal’ik Yazının Özellikleri ve Resim Sanatıyla Münasebeti (Ankara: Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Doktora Tezi, 1984). google scholar
• Bülbül, Ahmet Hamdi. “Beylerbeyi Camii (Hamid-i Evvel Camii)’inde Onarım Faaliyetleri”, Vakıf Restorasyon Yıllığı 2 (2011), 117-126. google scholar
• Derman, M.Uğur. Türk Hat San’atından Seçmeler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2017. google scholar
• Derman, Uğur. “Talik”. Türkiye Diyanet Vakfı Islâm Ansiklopedisi. 39/507-508. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. google scholar
• Derman, Uğur. “Yesârî Mehmed Esad”, Türkiye Diyanet Vakfı Islâm Ansiklopedisi. 43/486-487. İstanbul: TDV Yayınları, 2013. google scholar
• Doğu, Emine Pınar. Ta’lik Kitâbeler (İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeterlilik Tezi, 1995). google scholar
• Egemen, Affan. İstanbul Çeşme ve Sebilleri. İstanbul: Arıtan Yayınevi, 1993. google scholar
• Erden, Hasan. “Hattat Mehmet Yesarî Efendi”. Pınar 22/24 (Aralık 1973), 23-25. google scholar
• Ertuğ, Necdet (ed.). İstanbul’un Tarihî Çeşmeler Külliyatı. İstanbul: İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi, 2006. google scholar
• Eyice, Semavi. Aynakavak Kasrı, İstanbul: TBMM Milli Saraylar, 2011, s. 10-47. google scholar
• Gülersoy, Çelik. Beşiktaşda Ihlamur Mesiresi ve Tarihi Nişan Taşları. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınlarından, 1962. google scholar
• Gültekin, Gülbin. “Mihrişah Valide Sultan Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 5/459-461. İstanbul: İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakıf, 1994. google scholar
• Habib, Hat ve Hattatân. Kostantiniyye: Matbaa-i Ebuzziya, 1305. google scholar
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal. Son Hattatlar. İstanbul: Maarif Basımevi, 1955. google scholar
• İsmail Erünsal, “Hacı Selim Ağa Kütüphanesi”. Türkiye Diyanet Vakfı Islâm Ansiklopedisi. 14/498. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996. google scholar
• İzzet Kumbaracılar, İstanbul Sebilleri. İstanbul: Kapı Yayınlar, 2008. google scholar
• Koçu, Reşat Ekrem. “Abdülhamid I. Sebili ve Çeşmeleri”. İstanbul Ansiklopedisi. 1/93-95. İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat, 1958. google scholar
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Abideleri ve Kitâbeleriyle Üsküdar Tarihi. İstanbul: Türkiye Yeşilay Cemiyeti Yayınları, 1977. google scholar
• Kuban, Doğan. “Recai Mehmed Efendi Sıbyan Mektebi ve Sebili”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 6/311. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 1994. google scholar
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996. google scholar
• Mülayim, Selçuk. “Beylerbeyi Camii ve Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı Islâm Ansiklopedisi. 6/75-77. İstanbul: TDV Yayınları, 1992. google scholar
• Müstakimzâde, Tuhfe-i Hattâtîn. haz. Mustafa Koç. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014. google scholar
• Özcan, Ali Rıza. “Yesârîzâde Mustafa İzzet Mektebi”. Hat ve Tezhip Sanatı, ed. Ali Rıza Özcan, 137-157, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2009. google scholar
• Özcan, Ali Rıza. Türk Nesta’lik Ekolü (İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996). google scholar
• Parıldar, Mustafa. “Sadelikteki Zarafet: Tâ’lik Hattı”. Derin Tarih 13 (Aralık 2018), 66-67. google scholar
• Sakaoğlu, Necdet. Tarih, Mekânları, Kitâbeleri ve Anıları ile Saray-ı Hümayun-Topkapı Sarayı. İstanbul: Denizbank, 2002. google scholar
• Sayıoğulları, Recep Sadri. Türk Ta’lik Yazı Ekolünün Doğuşunda Şeyhülislam Veliyüddin Efendi (İstanbu: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1991). Hacımeyliç, Kazım. Yesârîzâde google scholar
• Mustafa İzzet Efendi’nin İstanbul’daki Ketebeli Kitâbeleri (İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994). google scholar
• Semavi Eyice, “Hamidiye Külliyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı Islâm Ansiklopedisi. 15/465-468. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997. google scholar
• Serin, Muhittin. Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2008. google scholar
• Sert, Selda. “XVIII. Yüzyıldan Bir Kebikeç: Hacı Selim Ağa Kütüphanesi”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu V 1-5 Kasım 2007, ed. Coşkun Yılmaz. 1/85-96. İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2008. google scholar
• Tanışık, İbrahim Hilmi. İstanbul Çeşmeleri I-İstanbul Ciheti, İstanbul: Maarif Matbaası, 1943. google scholar
• Tanman, Baha. “Hırka-i Şerif Camii”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 4/68-69. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 1994. google scholar
• Tanman, Baha. “Hırka-i Şerif Camii”, Türkiye Diyanet Vakfı Islâm Ansiklopedisi. 17/ 378-382 İstanbul: TDV Yayınları, 1998. google scholar
• Ufuk Gülsoy, İstanbul Ticaret Borsası 1924-2014. İstanbul: İstanbul Ticaret Borsası, 2015. google scholar
• Uğuş, Mikâil. Recâî Mehmed Efendi Sıbyan Mektebi Sebili ve Çeşmesi. İsanbul: İlim Yayma Vakfı, 2013. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Üçüncü Sultan Selim Zamanında Yazılmış Dış Ruznâmesinden 1206/1791 ve 1207/1792 Senelerine Âit Vekayi”. Belleten 143 (1973), 622- 623. google scholar
• Ünver Rüstem. Ottoman Baraque. Malaysia: Princeton University Press, 2019. google scholar
• Yazır, Mahmud Bedreddin. Medeniyet Âleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1989. google scholar
• Ziya Nur Sezen, “Abdülhamid I Çeşmesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 1/35-36. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakıf, 1993. google scholar